Morgunblaðið - 20.10.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 1973
17
[jÓHANN HJÁLMARSSON
FÖSTUDA GSBÖRNIN
Lasse Södernerg.
HVAÐA bókum stilla bóksalar í Svíþjóð
út í sýningarglugga sína? Ein af helstu
bókabúðum Malmö vakti fyrir nokkru
athygli á eftirfarandi bókum: Sænskri
þýðingu á bók Richards Bach um máfinn
Joanthan Livingston; Lustg árdens dem-
oni, nýju skáldverki eftir Artur Lund-
kvist, þar sem Lundkvist freistar þess að
sameina ljóð og prósa; Nár kriget var slut,
skáldsögu eftir Nóbelsverðlaunaskáldið
þýska Heinrich Böll og nýjustu bók Stig
Claessons Min ván Charlie, sem fjallar um
Kanadadvöl höfundar.
Fleiri bækur mætti nefna eftir sænska
og erlenda höfunda, en sú bók, sem kom
mér mest á óvart að sjá i þessum hábók-
menntalega glugga, var litil og yfirlætis-
laus bók, óbundin og laus við ailt það
skraut, sem gleður augu væntanlegra
kaupenda. A kápunni stóð skýrum:
Islándsk grammatik av Elias Wessén.
Skáldið Lasse Söderberg, sem býr í
Malmö, sagðist hafa fengið litla vitneskju
um Island á skólaárum sínum. Aftur á
móti vorum við látin læra þjóðsöngva
Dana og Norðmanna, sagði Lasse Söder-
berg. En ég hef lengi séð í Island í hilling-
um. Faðir minn var blaðamaður við elsta
dagblað Svíþjóðar Nya Dagligt Allehanda
og eftir stríð var hann sendur til Islands á
vegum blaðsins. Þegar hann kom heim
sagði hann okkur frá heitum hverum,
eldfjöllum og fossum. Hann var heillaður
á Islandi og við smituðumst af honum. En
ég hef aldrei komið til Islands.
Það var eiginlega Jorge Luis Borges að
þakka að Lasse Söderberg fékk trú á
islenskum bókmenntum. Skólinn hafði
gert sitt til að fæla skáldið frá íslenskum
skáldskap með þrautleiðinlegu stagli um
kenningár og forn Ijóðform. Það þurfti
akáld til að gera Lasse Söderberg ljóst að
hann hafði fengið ranga mynd af miklum
bókmenntum Argentínumaðurinn Borg-
es, eitt af mestu skáldum samtimans,
var fær um að leiða sænska skáldið á rétta
braut. I bók sinni Antiguas Literaturas
Germánicas fjallar Borges m.a. um kenn-
ingar í fornum fslenskum skáldskap og
gerir það með þeim hætti, að þetta gamla
skáldskaparform verður ljóslifandi og
skiptir nútímaskáld máli.
Lasse Söderberg skrifar um bókmenntir
f dagblaðið Arbetet I Malmö. Það eru
einkum erlendar bókmenntir, sem hann
skrifar um. Hann sagðist hafa fjallað um
ljóðasafnið Modern islándsk poesi og
Stundog staði eftir Hannes Pétursson í
sænskri þýðingu. Þetta voru lofsamlegir
dómar, sagði Lasse Söderberg, en í
dómnum um Hannes Pétursson lét ég þess
getið, að ástæða væri til að kynna fleiri
Islenzk nútímaskáld i Sviþjóð. Það hljóta
að vera til fleiri góð skáld á Islandi.
Ekkert skáld nema ef vera skyldi
Artur Lundkvist hefur unnið jafn mark-
visst að því og Lasse Söderberg að kynna
rómanska Ijóðlist, einkum spænska. Hann
hefur þýtt ljóð spænskra skálda eins og
Rafaels Alberti, Gabriels Celaya og Blas
de Oteros. Stórt safn kúbanskra nútima-
ljóða hefur komið út í þýðingu Lasse
Söderbergs: Kubas poeter drömmer inte
mer (1969). Nú er hann að leggja síðustu
hönd á ljóðasafn með verkum skálda frá
Chile. I samvinnu við önnur skáld vinnur
hann einnig að þýðingum á verkum
franskra nútimaskálda, en FIBs Lyrik-
klubb í Stokkhólmi mun bráðlega gefa út
umfangsmikið franskt ljóðasafn. Auk
þessara verkefna vinnur Lasse Söderberg
um þessar múndir að nýrri þýðingu á
Þrettándakvöldi Williams Shakesperes
fyrir Borgarleikhúsið í Malmö.
Síðasta ljóðabók Lasse Söderbergs nefn-
ist Ros för en revolution og kom út í fyrra.
öll ljóðin fjalla um Kúbu, sagði Lasse
Söderberg. Þau eru ort á árunum 1968 —
’69. Það hefur verið dapurlegt að fylgjast
með því hvernig Kúba hefur orðið
háðari Sovétrfkjunum. Efnahagslegar
þvinganir hafa ráðið mestu. Þegar ég kom
fyrst til Kúbu stóð menningarlífið i
blóma. Allt vitnaði um endurreisn
kúbanskrar menningar. En nú er deyfð
yfir öllu. I ljóðabók minni fagna ég bylt-
ingunni. En i síðari hluta bókarinnar eru
nokkur ljóð, sem lýsa vonbrigðum mínum.
EStt þessara ljóða er Vikulega kemur
Granma:
Vikulega kemur Granma,
flokksmálgagnið, svo það glymur í
póstlúgunni.
Fyrst svelgi ég lyktina af pappírn-
um
og prentsvertunni, sem fær mig til
að minnast
morgna í Havanna,
staða, radda, kenninga,
vindsins, sem var rakur og fullur af
fólki,
alls, sem var ný reynsla.
Síðan renni ég augunum yfir
fréttirnar
og þær eru sjaldan eins og ég gerði
mér vonir um.
Lasse Söderberg sagði, að hann hefði
ort mörg ljóð eftir Kúbuljóðin. Þau biðu
útgáfu. Hann teldi ekki nauðsynlegt að
koma þessum Ijóðum á prent vegna þess
að þau næðu til fólks á ljóða- og djass-
kvöldum, sem hann og fleiri et .du oft til.
I Malmö er hópur skálda og d.iassleikara,
sem vinnur saman að kynningu újass og
ljóða. Þessi hópur, sem nefnist Föstudags-
börnin, kemur saman a föstudögum í
isíudd Fredman við Regementogatan.
Djass- og ljóðakvöldin hafa vakið ankla
athygli. Mörg þekkt skáld hafa komið
fram á þeim, m.a. Sonja Akesson, Birgitta
Trotzig og hinn 82 ára gamli Gabriel Jöns-
son. Af því má ráða að Ijóðakynningin er
ekki eingöngu bundin við ung skáld.
Föstudagsbörnin i Malmö hafa ferðast
viða um Svíþjóð með ljóða- og djassdag-
skrár og fyrir nokkru komu þau fram i
sænska sjónvarpinu.
Ásamt Lasse Söderberg hefur ljóðskáld-
ið og skáldsagnahöfundurinn Jacques
/ MALMÖ
Werup látið mikið að sér kveða í hópi
Föstudagsbarnanna. I skáldsögum sínum
Returbiljett Polen (1971) og Stréber
(1972) hefur Jacques Werup sannað að
hann kann að segja sögur á skemmtilegan
hátt. Söguþráðurinn i báðum bókunum
mætti kalla æsandi reyfaralegan. Nú hef-
ur Jacques Werup samið nýja skáldsögu,
sem fjallar lika um spennandi efni: skatt-
svik sænskra peningamanna. Sagan nefn-
ist Swiss made og greinir frá ríkum Sví-
um, sem eiga peninga í svissneskum
bönkum. En Jacques Werup, sem áður
hefur sent frá sér hressilega og opinskáa
Ijóðabók: Ett á. . . . Tvvá á . . . Tre ,á , .
.Fyr! (1971), hefur líka gengið frá hand-
riti að nýrri ljóðabók. Bækur hans hafa
kömið út hjá forlagi Bonniers. En nú vilja
þeir gefa út skáldsöguna fyrst, sagði
Jacques Werup, vegna þess að þeir eygja
söluvon i henni. Ég krefst þess aftur á
móti, að þeir gefi út ljóðabókina á undan.
Bonniers og önnur stór forlög beita rit-
höfunda vissum þvingunum, sagði
Jacques Werup. Fulltrúa þeirra dreymir
um að geta sagt rithöfundum fyrir verk-
um, ákveðið hvemig bækur þeir semja.
Stóru forlögin hætta bráðlega að gefa út
bækur, en selja i staðinn bíla og tann-
krem, sagði Jacques Werup. Ég er hlynnt-
ur litlu forlögunum eins og til dæmis
Eremit-Press í Viken. Því fleiri smá forlög
þvf betra. Stóru forlögin eiga ekki að ráða
ferðinni.
Jacques Werup sagði að það markverð-
asta, sem gerst hefði f sænskum sagna-
skáldskap að undanförnu, bæri tvímæla-
laust útkoma skáldsögunnar Sjukdom
(1972) eftir Birgittu Trotzig. I þessari
skáldsögu, sem er full af efasemdum og
myrkum kenndum, er m.a. fjallað um átök
milli trúar og hugmyndafræði. Birgitta
Trotzig er mikill rithöfundur, einn af
mestu rithöfundum Norðurlanda, sagði
Jacques Werup. Þessi breiði prósi, sagan
er 300 blaðsíður, er i raun og veru ljóð.
Birgitta Trotzig er utangarðs í sænskum
bókmenntum. Hún er meginlandsrithöf-
undur, enda er hún þekktari í Frakklandi
en í Sviþjóð.
/■
Aföll í geimferðaáætlunum Sovétríkjanna
Bandarískar heimildir í Washingtoi
herma að Sovétmenn hafi nú eytt næ:
helmingi meira fjármagni í geimferð;
áætlanir sinar en Bandarikjam. en haf
engu að síður orðið fyrir hverju áfallinu :
fætur öðru að undanförnu. Eru mikla
hrakfarir Sovétmanna alger andstæða vii
mikla velgengi Bandaríkjamanna í sam
bandi við Skylabáætlunina og Apollo
áætlunina.
Fregnir herma, að Salyutáætlun Sovét-
manna, sem er hliðstæða Skylab hafi orðið
fyrir 5 áföllum á síðustu tveimur árum,
með þeim afleiðingum að 3 geimfarar létu
lífið og geimför að verðmæti um 500 millj-
ónir dollara eyðilögðust. Síðasta áfallið
gerðist 11. maí sl. Bilun varð í mannlausu
geimfari, aðeins nokkrum klukku-
stundum eftir að það var komið á braut
umhverfis jörðu og það eyðilagðist. Þá
herma fregnir, að Sovétmönnum hafi þrí-
vegis mistekizt að skjóta á loft tunglfari,
sem ætlað er að flytja sovézka geimfara til
tunglsins.
Sérfræðingar telja að Sovétmenn hafi
nú eytt um 45 milljörðum dollara í geim-
ferðaáætlanirisínar, en Bandarikjamenn
um 25 milljörðum á sl. 15 árum. Það
Sovézkt Soyusgeimfar og eldflaug á skot-
palli.
» i r •
NeUrJílorkStmes
í 's>'

■M-
bendir til að eitthvað sé að, ef litið er á
ummæli Vladimar Shatalovs hershöfð-
ingja og geimfara I sovézku verkalýðs-
blaði nú fyrir skömmu, en hann segir
„stjórnendur geimferðaáætlananna hafa
áhyggjur af miklum kostnaði við geim-
ferðir og hafa þvi forðast að senda geim-
far á braut umhverfis jörðu án þess að
ferðin þjóni mikilvægum tilgangi.”
Það er almennt viðurkennt að forskc.
Sovétríkjanna i sambandi við Sputnik og
síðar mannaðar geimferðir hafi orðið
Sovétmönnum feiknalegur álitsauki
meðal þjóða heims, en nú eru Bandaríkja-
menn komnir langt fram úr Sovét-
mönnum með Apollo, Gemini og Skylab-
áætlununum. Sovétmenn reyndu framan
af sfðasta áratugi að halda í við Banda-
ríkjamenn, en urðu smám saman að lúta í
lægra haldi og er Soyusgeimfarinu með
tveimur geimförum innanborðs var skotið
á loft í vor, hafði enginn sovézkur geim-
fari farið á braut umhverfis jörðu i tvö ár.
Tæknilega séð virðast Sovétmenn standa
Bandaríkjamönnum langt að baki og t.d.
er Salyutstöðin um 5 sinnum minni en
Skylab.
Heimildir herma, að Sovétmenn hafi á
sfðasta ári gert tvær tilraunir til að koma
Salyutstöð á loft, en báðar mistekizt vegna
bilana í eldflauginni, sem átti að flytja
stöðina á braut umhverfis jörðu. 3. apríl
sl. tilkynntu sovézkir vísindamenn, að
Salyut 2 hefði verið skotið á loft, en
skömmu eftir að geimstöðin var komin á
brautu rifnuðu sólskermamir, sem áttu að
framleiða orku fyrir tækin af, og hefur
engin skýring verið gefin á því hvað gerð-
ist. 11. maí var annarri stöð skotið á ioft,
en stjórntæki hennar virkuðu ekki og hún
brann upp í gufuhvolfi jarðar eftir 11
daga. Engin skýring var heldur gefin á
þessu. Tilraunir Sovétmanna til að senda
geimför til tunglsins hafa einnig mistekizt
hvað eftir annað og er talið, að ástæðan sé
gölluð eldflaug. Sovézku eldflaugamar
eru helmingi minni en bandarfsku Saturn
5 eldflaugamar.
Telja sérfræðingar að vegna þessara
miklu áfalla sovézkra geimvísinda kunni
að líða mörg ár þar til Sovétmenn reyna að
senda mannað geimf ar til tunglsins.
N.Y.Times.