Morgunblaðið - 20.11.1973, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ — ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1973
Fœreysk t mannlíf
Jens Pauli Heinesen:
GESTUR.
Færeyskar smásögur.
Jón Bjarman fslenzkaði.
Aimenna bókafélagið, október
1973.
GESTUR er úrval úr þremur smá-
sagnasöfnum eftir Jens Pauli
Heinesen: Gestur (1967), Aldurn-
ar spæla á sandi (1969) og I
Aldingarðinum (1971)
Smásögur Jens Pauli Heinesens
sækja flestar efnivið sinn í
færeyskt mannlíf og eru bundnar
fære.vskri náttúru. Margarsögur í
Gestj eru í eðli sínu endurminn-
ingar. oft úr bernsku höfundar-
íns. Fjórar fyrstu sögurnar í bók-
inni fjalla um börn. Brúin og mýr-
in og Berhöfðaðir stráklingar
uppi í óbyggðum lýsa ungum
drengjum og kynnum þeirra af
miskunnarleysi lffsins. í aldin-
garðinum og Öldur við fjörusand
lýsa stríðsárunum í Færeyjum. I
fyrri sögunni er það kvikmyndin,
sem kemur með óróleika um-
heimsins inn í kyrrlátt eyjalíf;
síðari sagan segir frá ógnvænleg-
um gestum stríðsins, tundurdufl-
um. sent rekur á land. en stund-
um færir rekinn björg í bú.
I Brúnni og mýrinni kemur
fram sá hæfileiki Jens Pauli
Heinesens að draga upp glöggar
náttúrumyndir og láta þær jafn-
framt gegna mikilvægu hlutverki
f sögunni. Veikur fugl, maðkur á
öngli, lítill drengur, sem verður
fyrir áreitni eldri drengja. Hið
stríðandi líf er alls staðar nálægt.
í Berhöfðuðum stráklingum uppi
í óbyggðum segir frá drengjum,
sem fara til mós við gangnamenn.
Þeir hitta mann meðdauða kind á
bakinu: „Þetta var hrútlamb;
hausinn kom út í gegnum rifuna á
skrokknum. Þeir höfðu tekið inn-
an úr þvf og stungið hausnum þar
inn i. Hornin voru blóðug. Lambið
hafði haft hvítan blett á enninu,
sem var einnig blóðugur. Það
horfði á okkur út úr skrokknum.
Mér fannst augnaráðið dálítið
ásakandi."
En drengurinn er ekki alltaf
þrúgaður af dapurlegum hugsun-
um. í Öldum við fjörusand er
skilið við hann í rómantískum
þönkum. Stríðinu er lokið. Ilann
lætur sig dreyma um framtiðina:
„Lífið var fram undan, og það var
ekkert í heiminum eins gott og fá
að lifa því. Það var betra en nokk-
uð annað.”
í sögunni Einmannalegur
flaututónn kveður nokkuð við
annan tón en í sögunum frá
bernsku höfundarins. Í þessari
sögu er beiskjublandin reynsla af
ráðvilltu ungu fólki og innan
tómu tali þess, sem stundum snýst
upp í öfga, fyrirlitningu á öðrum.
Höfundurinn getur ekki leynt
andúð sinni á Gústafi, þessu
„smámenni", sem er fullur af for-
dómum og þolir ekki bækur og
menningu. Afstaða höfundarins
sjálfs verður of nakin í þessari
sögu. A fieiri stöðum í bókinni er
lýst fólki, sem snýst öndvertgegn
bókmenningu.
Sagan um hundinn Gest og eig-
anda hans Abraham ristir djúpt. í
þessari stuttu sögu rúmast mikið.
Ilún er átakanlegt dæmi um
mannvonsku.
Maðurinn í rauða vestinu er
fulltrúi gömlu kynslóðarinnar.
Hann hefur aldrei treyst á annað
en sjálfan sig og lætur heldur
lífið en biðja um hjálp. Nýi tím-
inn er honum ekki að skapi. Hin
danska menning, sem hann lítur
upp til, er á undanhaldi. Þessi
saga er samin af mikilli kunnáttu,
háð höfundarins hittir beint í
mark.
Ró þú, sonur, róðu! er skopleg
saga, allt að því meinleg. Vel gerð.
Sagan um brosið, lengsta sagan í
bókinni, og Að heyra gj-asið gróa
eru sögur samdar af íþrótt, sem
ekki er á færi margra. Af .þessum
sögum verður ljóst, að Jens Pauli
Heinsen er Ilöfundur, sem ætlar
Jens Pauli Heinesen
sér mikinn hlut. Hann takmarkar
ekki sögur sínar við ákveðið svið.
Vettvangur hans er að vísu fyrst
og fremst færeyskur veruleiki, en
stundum leitar hann út fyrir þann
ramma. Það, sem mestu máli
skiptir, er hve algildar sögurnar
eru.
kómískan hátt fjallað um upp-
reisnartilraunir tengdasonar
gagnvart tengdamóður sinni. Sýnt
er, hvernig hinn veiklyndi
tengdasonur verður ímyndunum
að bráð, hvernig hann snýst gegn
konu sinni með fáránlegum ásök-
unum og hefur allt á hornum sér.
Að heyra grasið gróa lýsir einnig
minnimáttarkennd og afbrýði.
Skyldurækinn starfsmaður verð-
ur til að kveikja öfund og óvild í
brjósti vinnufélaga síns. Öðrum
eru allar leiðir færar, hinn verður
að sætta sig við að búa f skuggan-
um, bæði á vinnustað og utan.
Sagan Iýsir vélbrúðunni, þeim,
sem fellur inn í kerfið og þjónar
því af alúð. Gegn honum snýst
lífsnautnamaðurinn, sem vill fá
sem mest út úr lifinu. Að heyra
grasið gróa er ísmeygileg saga,
skemmtileg aflestrar, og hefur
um leið boðskap að flytja.
Sögurnar i Gesti eru valdar af
höfundinum sjálfum. Það val hef-
ur tekist vel. t heild sinni er þetta
jöfn bók, þótt sumar sögur séu
síðri en aðrar. En engin þeirra er
léttvæg. Efni sumra sagnanna er
að vísu í rýrara lagi (Leikhlut-
verk mitt, Föggur mínar), en f
þessum sögum er líka að finna
hina næmu tilfinningu höfundar-
ins fyrir náttúru og mannlífi.
Islenskir lesendur munu í fram-
tíðinni fylgjast með Jens Pauli
Heinesen. Gestur verður áreiðan-
lega til þess að vekja áhuga
manna á færeyskum nútfmabók-
menntum. Aftur á móti er það
staðreynd, að þótt færeyskan sé
lik íslenskunni treysta fáir sér til
að lesa færeyskan skáldskap á
frummálinu. Vonandi fáum við að
kynnast færeyskum bókmenntum
í íslenskum þýðingum i ríkara
mæli en verið hefur. Það er lofs-
vert framtak af Almenna bóka-
félaginu að ráðast í útgáfu Gests.
Eitt verður þó að hafa f huga:
Þegar valdir eru þýðendur til að
þýða erlendan skáldskap er æski-
legast, að þeir séu sjálfir þjálfaðir
rithöfundar. Það er ekki nóg að
þeir kunni málið, sem þeir þýða
úr. Þýðing Jóns Bjarmans full-
nægir ekki ströngum listrænum
kröfum. Nokkuð skortir á, að þýð-
andinn hafi þá máltilfinningu,
sem nauðsynleg er. Engú að síður
er þýðingin lipur á köflum og alls
ekki forkastanleg.
Sigurður
Danfelsson
Leikur og
alvara
Ömar Þ.
Halldórsson
Sigurður Danfelsson
VÍDIIILID.64 bls..
Rvfk. 1973.
SIGURÐUR heitir maður
Daníelsson. er bætist f hóp ung-
skálda á þessu hausti með fjöl-
ritaðri bók. sem hann gefur út
fyrir eiginn reikning og kallar
Víðihlfð. Fyrsti hluturinn eru
óbundin 1 jóð. síðan kemur bundið
mál og loks kafli. sem höfundur
nefnir Eftirmál. Sigurður iðkar
sjálfsrýni að hætti ungra skálda:
yrkir um sjálfan sig og heiminn
eða réttara sagt sjálfan sig í
hverfulum heimi. Skrítið að lifa
heitir eitt ljóðið. Var það furða?
Hlýtur ekki að vera skrítið að
vera ungskáld í nútímanum? Slfk-
ur hlýtur að spyrja sig spurninga:
Ilver er ég? Og hvað er þessi
heimur? Sigurður re.vnir að
henda reiður á, hvað sé raunveru-
legt og hvað sé sjónhverfing. Bók-
ina lætur hann hefjast á Ijóði,
sem hann nefnir flótta. Það byrj-
ar svona:
Ég er á flótta
undan raun veruleikanum,
sein eltir niig
f formi sjálfs mfn.
Kf til vill er þetta meira orða-
leikur en speki. en allt um það
hvarflar hugsun að baki: skáldið
leilar sjálf sín, spyr um tak-
mark, rök, niðurstöðu; form
og innihald. Ekki er þetta álitleg-
asta ljóðið í bókinni, ekki
heldur hið slakasta;
kannski nokkurt sýnishorn
meðallagsins. Yfir heildina tekið
yrkir Sigurður betur hefðbundið,
hefur þá stuðning af rfmi og ljóð-
stöfum og ekki hvað síst af
skammtaðri línulengd. í samræmi
við það lætur honum betur eín-
lægni en útursnúningur. Nefni
sem dæmi kvæðið Mömmudreng-
ur; tiltölulega langt, ekki afar nú-
tímalegt, en hugþekkt, vegna þess
að það sýnist koma frá hjartanu.
Þetta er ævidiktur, lfkt og menn
ortu gjarnan á sautjándu öld; að
ýmsu leyti frumlegur,' þó smá-
áhrífa gæti frá kunnum skáldum,
en ánægjulegaslur f.vrir þá sök,
að skáldið revnir ekki að fela
æsku sina — ekki að sýnast ráð-
settur og frelsa heiminn, eins og
ung skáld voru sýknt og heilagt
að rembast við til skamms tíma.
Ekki ber þö svo að skilja, að
Sigurður sé laus við að fela
hugsun sína bak við margræða
orðaleiki og þversagnir, sem geta
verið skemmtilegar í sjálfu sér,
hvort sem reynt er að finna út úr
þeim röklega merking eður eigi.
Sem dæmi nefni ég Einskonar
ljóð, það og Punktur og lfna —
þrjú meinlaus ljóð, en ekki endi-
lega meiningarlaus. Einnig mætti
nefna ljóðið Til gagnrýnandans,
sem er svona:
Gagnrýnandinn
hefur grandskoðað Ijóð mín
og lokið iofsorði
á fullkominn vanmátt minn
til listsköpunar.
Ég nýt þess heiðurs
að vera gagnrýndur
sem skáld,
með hið fullkomna
til hliðsjónar.
Með fullkominn vanmátt minn
til hliðsjónar
lýk ég lofsorði
á gagnrýnandann
sem skáld.
Þetta ljóð sýnir hvort tveggja:
vanmátt Sigurðar og getu, og
einnig þann glímuskjálfta, sem
ósjaldan grípur unga höfunda
andspænís fmyndaðri full-
komnun. Sigurður á langt í land
að yrkja verulega vel. Til þess
skortir hann þjálfun og sjálfs-
öryggi. Einnig h.vgg ég hann
þyrfti að kynna sér betur
breiddina í Ijóðlistinni, leita upp
það, sem best er ort nú á tímum.
Meistarar Sigurðar eru heima-
menn, góðir að vísu, en of nálægir
til að örva til nýsköpunar, eða
með öðrunt orðum of auðveldir.
Svarið við spurningunni, hvort
Sigurður lætur hér staðar numið
eða heldur áfram og þá með
árangri, veltur á því fyrst og
fremst, hvað hann vill á sig leggja
eða — svo talað sé dálítið mærðar-
lega: hverju hann vill fórna fyrir
Ijóðlistina. Bók hans er lífleg og
læsileg, en sjálfur er hann sem
skáld, enn sem komið er að
minnsta kosti — óskrifað blað.
Nútíminn
r
í
sveitinni
Ómar Þ. Halldórsson:
HVERSDAGSLEIKUR. 104 bls.
Ísafold. 1973.
ÞEGAR ungur höfundur birtist á
sjónarsviðinu, er spurt: getur
hann eitthvað? Sé svarið
neikvætt, nær það ekki lengra. Sé
það á hinn bóginn jákvætt, er
aftur spurt: hvað hversu mikið?
Ömar Þ. Halldórsson sendi frá
sér litla ljöðabók fyrir þrem
árum, þá sextán ára. Ilún spáði
fáu. Nú sendir hann frá sér skáld-
sögu. Hversdagsleik. Hún gefur
fleira til kynna. T.d. að Ómar
veldur slíku formi. Þó skáldsaga
sé ekki meira háttar en Ijdð,
reynir samning hennar meira á
þolþrifin í ungum höfundi; út-
heimtir meira strit. Með hliðsjón
af æsku Ómars er Hversdags-
leikur þokkalega unnin bók.
Óháður er hann ekki, enda ekki
við því að búast, hefur lært af
góðum mönnum, Indriða G. Þor-
steinssyni og fleirum. En engan
stælir hann, að heitiðgeti. Allvel
tekst honum að skrifa samtöl og
fellir þau haglega að heildartext-
anum; greinir söguhetjur auð-
kennilega hverja frá annarri;
flokkar þær nokkuð í samræmi
við kkynslóðabil það, sem
stundum er talað um, og leggur
hverjum i munn það orð, sem
hæfa aldri og stöðu. Allt fellir
hann þetta saman hnökralítið, svo
að úr verður laglegur skáld-
skapur; ekki rismikill, en sem
sagt sléttur og felldur. Ekki er
Ómar laus við að hafa skemmtun
af orðaleppum, .sem falla misvel
inn í textann, sum sæmilega,
önnur miður. Dæmi. töku-
gemsar, stútungar (= strákar),
ímfgugrélur, farartækisnaggur og
fleira. Hversdagsleikur er sveita-
saga úr nútímanum með jeppa og
traktor; borgarbörnum „í sveit“.
pilti og stúlku, sem renna saman
og verða elskendur (er nokkuð
annað við svoleiðis fólk að gera í
sögu?), bónda, gamalli konu og
fleira fólki, „breið“ saga miðað
við magn. Mest gerist hún 1 dag-
legu amstri. En þarna er líka lýst
jaðarför og svo auðvitað sveita-
balli með tilheyrandi bflatraffík
og fyllirfi, innan húss og utan.
Eru tilþrif í, hvernig því er lýst.
Pophljómsveit til að mynda —
hvernig skyldi hún nú líta út f
augum miðaldra, vinnulúins
bónda?
„Þrír virðast spila á einhvers
konar gítara — öðruvfsi kann
Guðni ekki að skilgreina það —
en allir haga þeir sér líkt og
hundur væri sífellt að bfta þá í
afturenda þeirra og ereinn þeirra
verstur, endá skrumskælir hann
andlit sitt hroðalega, svo helzt
líkist afskræmdri kláðakartöflu.
Söngvarinn er þó verstur allra og
virðist helzt sem hann þurfi að
losa sig við eitthvað en geti ekki,
enda finnst Guðna það ekki
ósennilegt þar sem klósettið
liggur brotið fram á
gangi.“ Svona getur Ómar fabú-
lerað án þess að vera langdreginn,
séð hlutina í óvæntu Ijósi með þvf
að horfa á þá með augum þess,
sem sér þá í raun og veru nýja, og
þar með dregið fram broslegu
hliðarnar á lífinu án þess að
krefjast, að maður fari endilega
að hlæja. Dæmið sýnir lfka, að
mikið vantar á, að Ómar hafi náð
listatökum á stfl sínum. Þó sagan
sé ekki löng, hefði að ósekju mátt
Framhald á bls. 31