Morgunblaðið - 20.11.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ — ÞRIÐJUDAGUR 20. NÖVEMBER 1973
Gambíu-
menn
rækta
hnetur
og haf a
50 mílna
lögsögu
ÞEGAR Gambía, væntanlegt við-
skiptaland Islendinga í Vestur-
Afríku. hlaut sjálfstæði fyrir
rúmum átta árum, efuðust margir
um að landið gæti staðið á eigin
fótum. Garnbfa var elzta, minnsta,
fátækasta og slðasta nýlenda
Breta í Afríku. Erlendir blaða-
menn. sem þangað komu, ráku
strax augun í það. að í landinu var
aðeins einn flugvöllur, eitt hótel,
ein slökkvistöð. ein slökkviliðs-
bifreið — og ein atvinnugrein,
hneturækt.
En síðan hefur Gambía vakið
talsverða athyglí fvrir jafnvægi,
sem hefur ríkt í stjórnmálum
landsins. Lýðræðishefð er þó
nokkur í landinu, og Gambía er
eina fyrrverandi nýlenda Breta í
Vestur-Afríku af fjórum. þar sem
ekki hefur verið gerð bylting.
Jafnframt hefur efnahagsþróun-
in síður en svo verið hægari í
Gambfu en annars staðar í Vest-
ur-Afríku. Smæð landsins hefur
að ýmsu leyti verið kostur og til
dæmis leitt til þess, að landsmenn
hafa forðazt óþarfarog kostnaðar-
samar fjárfestingar. Til dæmis er
þar ekkert flugfélag og uppbætur
þekkjast ekki.
Þó er auðsætt. að Gambía verð-
ur alltaf mjög háð erlendri að-
stoð. Gambfumenn eru háðari
hneturæktinni en Islendingar
fiskveiðum og sennilega háðari
aðeins einum atvinnuvegi en
nokkur önnur þjóð í heiminum.
Til skamms tíma hafa 97% efna-
hagslifsins gi'undvallazt á jarð-
hnetum. og Gambíuinenn hafa
lengi haft hug á þvf að gera at-
vinnuvegina f jölbreyttari, þótt
um fáa kosti sé að velja. Þess
vegna hafa þeir áhuga á sam-
vinnu við Islendinga um títan-
bræðslu.
Gambíumenn hafa verið kunn-
astir Islendingum fyrir að færa
landhelgi sína út i 50 míiur eins
og þeir. Þeir eiga það líka sam-
eiginlegt með tslendingum, að
ráða yfir engum her (í 560 manna
lögreglu landsins eru að vísu
150 herlögreglumenn). Gambfa er
tíu sinnum minni en Island eða
um 10.000 ferkílómetrar, en
íbúarnir rúmlega þriðjungi fleiri
(um 375.000). Þeir eru flestir
múhameðstrúar, þótt undariegt
kunni að virðast, og um helming-
urinn af svokölluðum Mandingo-
ættflokki.
Þeir hafa eng-
an her og áttu
einn brunabíl
er þeir fengu
sjálfstæði. . .
Lögun Gambfu er einkennilegri
en flestra annarra landa. Landið
hlykkjast eins og ormur meðfram
samnefndu fljóti 500 kílómetra
inn í Afríku eða eins langt og
skipgengt er. Breidd þessarar
landræmu er sums staðar 22 kíló-
metrar, annars staðar 45 kíló-
metrar. Því hefur verið haldið
fram, að nær sé að kalla Gambíu
fljót með landi við en land með
fljóti f.
Portúgalar, Hollendingar,
Frakkar, Bretar og jafnvel Danir
sigldu upp eftir Gambíufljóti í
leit að fjársjóðum hins forna
keisararíkis Mali, sem miklar
þjöðsögur fóru af. Margir þessara
ævintýramanna voru sannfærðir
um, að einhvers staðar uppi með
fljótinu, lengst inni í svörtustu
Afrfku, leyndist heilt fjall úr
skíra gulli. En fyrir utan fílabein
og þræla, sem þeir tóku með sér,
fundu þeir fátt annað en krókó-
dfla og mannætur. Margir dóu úr
malarfu eða féllu fyrir eiturörv-
um stríðsmanna svartra ættar-
höfðingja.
Danir hafa komið lftillega við
sögu Gambfu. Hertoginn af Kúr-
landi keypti tvær smáeyjar f
Gambíufljóti af Portúgölum um
miðja sautjándu öld og skipaði
hollenzkan ævintýramann, Jacob
du Moulin, sem var pólitískur
flóttamaður í Kaupmannahöfn,
landstjóra í Gambíu 1652. Du
Moulin réð á skip hertogans 140
danska handve'rksmenn, en dönsk
yfirvöld bönnuðu þeim að sigla
með honum. Du Moulin sólundaði
þá fjármunum hertogans í Höfn,
og þegar hann hafði verið kærður
fyrir honum, flýði hann til
Noregs, þar sem hann fyllti skip
sín norskum námuverkamönnum,
sem hann iofaði gulli og grænum
skógum. En áður en flotinn lagði
úr höfn, voru peningarnir þrotn-
ir. Norðmennirnir gerðu uppreisn
gegn Du Moulin, sem var hand-
tekinn og lauk ævi sinni í
fangelsi.
Danskur ofursti, Filip von
Seitz, var þá skipaður yfirmaður
leiðangursins, en þá tók ekki
betra við. Hann sigldi flotanum til
Hamborgar, seldi þar farminn,
sendi skipin aftur til Kúrlands og
eyddi öllum peningunum í
Altona, þar sem hann settist að.
Þegar Danakonungur gaf út skip-
un um handtöku hans, hvarf hann
sporlaust.
Ilertoginn gaf ekki nýlendu-
drauma sína upp á bátinn þrátt
fyrir þessa reynslu, en mátti síns
lítils fyrir Englendingum, sem
réðu lögum og lofum f Gambíu. Þó
háðu þeir harða samkeppni við
Frakka um verzlunarítök allt frá
því brezkir kaupmenn fengu
tryggð réttindi í Gambfu 1588, en
virki og byggðir Breta við ósa
Gambíufljóts voru þó ekki lögð
undir brezku krúnuna fyrr en f
lok 18. aldar. Á tímabili varðaðal-
eyvirki Breta, Fort James, fyrir
fimm árásum Frakka og tveimur
árásum sjóræningja. Á 18. öld var
algengt að hitabeltissjúkdómar
legðu alla Breta í rúmið eða gröf-
ana svo að aðeins tveir eða þrír
væru uppistandandi. Margirgerð-
ust liðhlaupar og gengu í lið með
sjóræningjum eða freistuðu gæf-
unnar upp með Gambfufljóti.
Sjúkdómarnir og bardagar við
blökkumenn ollu því, að Bretar
höfðu vafasaman hag af
þrælasölu í Gambfu. um 3.000
þrælar voru venjulega fluttirá ári
frá F'ort James áður en þrælasaía
lagðist niður. Eftir það reistu
Bretar núverandi höfuðborg
Gambíu, Bathurst, á St. Mary 's
Island við fnynni Gambfufljóts,
sem þeir skírðu eftir þáverandi
nýlenduráðherra (í byrjun 19.
aldar). Gambfa var á svæði, sem
var kallað ,,gröf hvíta mannsins“,
og moskftóflugan var jafnskeinu-
hætt Bretum og Frakkar og hinir
fjandsamlegu ættflokkar við
Gambíufljöt.
Bretar urðu að heyja langa ný-
lendustyrjöld til þess að leggja
Gambfu undir sig og endanlega
komst hún ekki undir yfirráð
þeirra fyrr en 1902. Um skeið var
Gambía hluti af stærri nýlendu er
Bretar réðu Senegambfu.isem að '
Frakkar sölsuðu síðan undir sig
að mestu leyti. Nú er Gambía um-
lukt Senegal, hinni fyrrverandi
nýlendu Frakka, og er stundum
kölluð botnlangi Senegals.
Þegar Gambía hlaut sjálfstæði
1965, höfðu Sameinuðú þjóðirnar
lagt til, að landið yrði sameinað
Senegal. Þá þegar höfðu staðið
umræður í nokkur ár um sam-
einingu Senegals og Gambíu, en
skiptar skoðanir hafa verið um
slíka sameiningu í Gambíu. Það
var til dæmis ekki talin tilviljun,
að rafmgnið fór af þegarSenghor,
Senegalforseti átti að tala á fundi
i Gambíu tveimur árum áður en
landið hlaut sjálfstæði. Tor-
tryggni, er ríkir í garð Senegal f
Gambfu, stafar ef til vill af smæð
landsins, sem virðist ein skýring-
in á því, að Gambíumenn eru tald-
ir þó nokkrir þjóðernissinnar.
íbúar Senegals eru tiu sinnum
fleiri en Gambfumenn, sem óttast
því að missa sérkenni sín ef þeir
sameinast Senegal. Olík tungu-
mál, ólík hefð og ólík stiórnmála-
þróun hafa staðið f vegi fjTÍr
slíkri sameiningu.
Gambfumenn hafa líka fjár-
hagslegan ávinning af þvi að lönd-
in sameinist ekki, þar sem mikið
er um smygl til Gambíu frá
Senegal. Og segja má að það sé
annar helzti atvinnuvegur þeirra.
Engar áreiðanlegar tölur efú til
um tekjur Gambíumanna af
smyglinu, en eitt sinn var sagt, að
Gambía væri eina land heimsins,
er flytti inn að meðaltali 22
milljón sígarettur á dag fyrir um
375.000 íbúa. Dýrtíð hefur jafnan
verið miklu meiri í Senegal, en
tollar hafa verið lágir í Gambíu og
landið var til skamms tíma raun-
veruleg fríhöfn. Varlega áætlað
voru tekjur Gambfumanna af
smygli, um skeið taldar nema 1.2
milljónum dollara, og bændur í
Senegal skammt frá Gambíufljóti
sjá sér enn hag í því að selja
hnetuuppskeru sína í Gambíu.
Senegaíar hafa haft áhuga á
sameiningu til að binda enda á
smyglið og til að koma í veg fyrir,
að Gambfa verði griðland ánd-
stæðinga núverandi stjórnar, þótt
hugmyndin með sameiningunni
væri upphaflega sú, að Gambfa
gæti ekki staðjð á eigin fótum.
Tillaga Sameinuðu þjóðanna var
sú, að löndin yrðu sameinuð þann-
ig, að innanlandsmál yrðu aðskil-
in. en sameiginleg stefna í utan-
nkis-fjármálum og varnarmálum
og tollabandalag. Gambíumenn
hafa lagt áherzlu á, að um sam-
bandsríki yrði að ræða, en Sene-
galar hafa viljað, að Gambía verði
hluti af Senegal með sjálfstjórn í
eigin málum.
Eini árangurinn af viðræðum
Senegala og Gambfumanna hefur
verið sá, að samningur var gerður
1967 um tengsl landanna. Tolla-
bandalagi hefur enn ekki verið
komið á fót, þótt langt sé sfðan
sagt var, að samkomulag hefði
náðst f grundvallaratriðum. Raun-
ar hefur sambúð landanna verið
stirð sfðan í janúar 1971, þegar
tveir herflokkar frá Senegal réð-
ust á þorp í Gambfu og héldu
þremur föngum í gfslingu í tvo
daga. I orði kveðnu var árásin
gerð til þess að hefna þess, að
lögreglan í Gambíu hafði hand-
tekið tvo senegalska tollverði,
sem fóru ólöglega yfir landamær-
in en voru síðan látnir lausir.
Skömmu sfðar kom Gowon hers-
höfðingi til Bathurst og hét stuðn-
ingi Nfgeríu, ef ráðizt yrði á
Gambíu.
Til þess að vega upp á móti
áhrifum Senegala hafa Gambíu-
menn lagt töluverða áherzlu á
tengslin við Breta, sem njóta vin-
sælda og hafa árlega veitt landinu
1—3 milljónir punda í fjárhags-
lega aðstoð. Andstaða gegn sam-
einingu við Senegal hefur verið
hörðust í Bathurst, sem er helzta
vfgi aðalstjórnarandstöðuflokks-
ins (United Party). Fylgi Sir
Dawda Jawara forsætisráðherra
og flokks hans (People s
Progressive Party) er hins vegar
mest í efri hluta Gambíu meðal
Mandingo-þjóðarinnar, sem telur
sig afskipta í efnahagasmálunum.
Helzta átakið, sem hefur verið
Myndirnar:
neðri mynd:
Fallbyssur á lóð hallar
brezka landstjórans í
Bathurst
efri mynd:
Opinber bygging frá tíma
brezku nýlendustjórnarinn-
ar í Bathurst, höfuðborg
Gambíu.
Kortið sýnir legu Gambíu
gert í efnahagsmáium á síðari
árum, er fimm ára áætlun frá
1967 um framkvæmdir í land-
búnaðarmálum, samgöngumálum
og menntamálum. Nokkrum árum
áður gerðu Sameinuðu þjóðirnar
áætlanir um framkvæmdir til að
veita vatni úr Gambíufljóti á
land, sem var í lítilli eða engri
rækt, en möguleikar voru ekki
taldir á að koma upp stóru orku-
veri í sambandi við framkvæmd-
irnar. Þar sem litlum sem engum
náttúruauðlindum er til að dreifa
hefur nú áhugi Gambíumanna
beinzt að ,,svartsandinum“, sem
getur gefið af sér títan með
ákveðinni meðferð og í því skyni
hefur samvinnu við Island borið á
góma.