Morgunblaðið - 20.11.1973, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ — ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1973
17
Hvaða áhrif
kynni
vamarleysið
að hafa?
ÞEGAR litið er á Vestur-Evrópu á
landakortinu, sést, að hún er lítið
annað en strandlengja þess mikla
meginlands, sem teygir sig i aust-
ur inn yfir landamæri Sovét-
ríkjanna til Asíu. Frá landamær-
um til dæmis Austur-Þýzkalands
og Tékkóslóvakíu að Norðursjó og
Atlantshafi er ekki ýkja langt a<*
fara. Herafli, sem sækir fram til
vesturs með landflæmið í austri
að baki, hlýtur óhjákvæmilega að
vera betur settur en sá liðsstyrk-
ur, sem sækir afl sitt yfir Atlants-
haf til Norður-Ameríku. Yfir-
burðir austræna heraflans verða
þeim mun meiri, ef hann nýtur
einnig stuðnings öflugs flota, sem
jafnvel getur lokað siglinga- og
öðrum samgönguleiðum milli
Evrópu og Norður-Ameríku.
Einnig ber að hafa það hugfast,
að Vestur-Evrópa sækir nú næst-
um öll hráefni sín út fyrir eigin
landamæri og eru þau flutt inn til
hafna við Norðursjó og Atlants-
haf. Nýlegt olíubann Araba-
ríkjanna á Vestur-Evrópuríkin er
aðeins staðfesting á þvf, hversu
háð þau eru öðrum um orkugjafa
sina. Eitt helzta hiutverk sovézka
flotans yrði á ófriðartimum að
setja hafnbann á vestur-
evrópskar hafnir. tækist honum
það, yrðu þjöðirnar í álfunni fljót-
lega máttvana og auðunnin bráð.
Styrkur Atlantshafsbandalagsins
felst í þvi, að þau geti samhæft
krafta sína beggja vegna Atlants-
hafs og ráðið yfir samgönguleið-
um á hafinu.
BANVÆN
HÓTUN
I bæklingi sinum Island,
Evrópa og NATO segir Ake
Sparring, forstjöri sænsku utan-
ríkismálastofnunarinnar:
„Orðið NATO er skammstöfun
fyrir Norður-Atlantshafsbanda-
lagið. Norður-Atlantshaf er sú æð,
sem tengir tvo hluta bandalags-
ins. Mitt í þessari æð er Island. I
striði með venjulegum vopnum er
hættan mest fyrir Evrópu, á sama
tíma er stærstur hluti herstyrks-
ins í Bandaríkjunum: við
flutninga yfir Atlantshaf, hvort
sem þeir eru framkvæmdir á sjó
eða í lofti. er alltaf þörf fyrir
ísland. Ætíð þurfa flugvélar að
millilenda, skip að leita hafnar og
skipalestir að fá fylgd. . .
Væri málum þannig háttað, að
Island væri i rússneskum hönd-
um, yrði það banvæn hótun gegn
öllu vestræna bandalaginu. Með
aðstöðu í islenzku fjörðunum
myndi sovézkur flota- og flug-
st.vrkur vera mjög alvarleg hötun
gegn tengslunum milli Ameriku
og Evrópu. Rússnesk herskip,
sem um þessar mundir skortir
vernd flugvéla og geta því varla
starfað langt frá eigin ströndum,
myndu með stuðningi flugvéla frá
íslenzkum stöðvum öðlast stærra
athafnasvæði og geta breytt
Noregshafi í sovézkt mare nostr-
um, og auðvelt er að sjá
afleiðingar þess, fyrst og fremst
fyrir Noreg og Danmörku."
ÁHRIFJN Á
NORÐURLÖNDUM.
í bæklingi utanríkismála-
nefndar Sjálfstæðisflokksins um
öryggismál Islands, sem kom út i
febrúar sl. segir svo:
„Yrði varnarliðið látið hverfa
frá íslandi kæmu áhrif þess fyrst
fram í Noregi. Náin samvinna er
milli varnarliðsins í Keflavik og
bækistöðva í Norður-Noregi.
Vinna þessir aðilar sameiginlega
að eftirlitsstörfum á Norður-
Atlantshafi og skipta þar með sér
utanríkis- og öryggismála hafa
oftar en einu sinni látið i ljós álit
sitt á mikilvægi varnarstöðvar-
innar í Keflavik. Hér verður
vitnað til erindis Anders C.
Sjaastad, starfsmanns norsku
utanríkismálastofnunarinnar. frá
1971, en þarsegir m.a.:
„Eftirlitsstörfin. sem unnin eru
frá stöðinni í Keflavfk, eru vafa-
lítið mikilvægust að mati NATO.
Einkum er allt. er snertir kafbáta-
varnir, mjög mikils metið. NATO
telur sig hafa forskot á þessu sviði
gagnvart Varsjárbandalaginu.
þegar litið er til tækninnar. sem
beitt er við eftirlitið. og NATO
teiur mjög mikilsvert að halda
þessu forskoti. Málum er ekki
þannig háttað. að ekkert geti
komið í stað stöðvarinnarTKefla-
vík. en enginn af valkostunum er
fullnægjandi. Varla er raunhæft
að ætla, að unnt sé að láta
verkum. Raunhæfar varnir
Noregs byggjast einkum á því, að
unnt sé að flytja erlendan liðsafla
inn í landið á skömmum tíma, ef
líkur eru á ófriði eða hann hefur
brotizt út. Kanadamenn hafa til
dæmis skuldbundið sig til að
leggja Norðmönnum til herafla.
Flugvélar þær, sem þessir her-
menn yrðu fluttir með.til Noregs,
eru ekki langfleygar en það, að
þeim er nauðsynlegt að lenda á
Keflavíkurflugveili til að komast
á áfangastað, ef farin er stytzta
leið.
Ljóst er, að Norðmenn yrðu að
endurskoða afstöðu sina til dvalar
erlends herafla í landi sínu á
friðartímum, ef varnarstöðinni í
Keflavik yrði Iokað. En tækju
þeir ákvörðun um að breyta
stefnu sinni í þessum efnum, er
líklegt, að Sovétríkin teldu það
ögrun við öryggi sitt, þau gætu
jafnvel vitnað til skilnings síns á
vináttusamningnum við Finna og
krafizt þess að koma á fót her-
stöðvum i Finnlandi. Dvöl sovézks
herafla í Finnlandi myndi hafa i
för með sér alvarlegar afleiðingar
f.vrir Svia, sem yrðu að endur-
skoða allar varnir sínar — í stuttu
máli yrði þröunin sú, að spennan
myndi mjög aukast á Norðurlönd-
um öllum."
EFTIRLITSSTARFIÐ
ERFIÐARA
ÍSLAND
VARNARLAUST.
Norskir sérfræðingar á sviði
A þessari mynd sést, hvernig geil myndast í ratsjáreftarlitskerfið á Norður-Atlantshaf i, ef Island félli dt
úr keðjunni frá Grænlandi yfir til Skotlands og Noregs. Þá gætu sovézkar flugvélar frá Kolaskaganum
flogið óséðar á ratsjám suður Atlantshaf og yfir Island. Skyggði flöturinn umhverfis Island sýnir það
svæði, sem ratsjárstöðvarnar hér á landi ná nú til.
Efri myndin sýnir varnarsvæði orrustuflugvéianna á Keflavíkurflug-
veili. Ef starfsemi þeirra yrði lögð niður myndi að sjálfsögðu bæði
island verða varnarlaust og einnig mikilvægar siglingaleiðir nálægt
landinu og milli Islands og Grænlands.
Islands
fljótandi flugvelli. eins og flug-
vélamóðurskip. koma að nokkru
leyti í staðinn fyrir stöðina i
Keflavík. bæði til varnar islandi
með orrustuflugvéium og til að
gegna margvislegum eftirlits-
störfum. Veðurfarið á þessum
hafsvæðum kemur i veg fyrir. að
unnL sé að nota flugvélamöður-
skipnK^ stóra hluta ársins.
Vandanrkyrði því að reyna að
leysa meoiþví að finna hentugan
stað i landi, Við fyrstu sýn virðist
mega velji milli margra staða. en
þegar betur er að gáð. er val-
kosturinn aðeins einn — Skot-
land. Grænland kemur varla til
greina vegna veðurfarsins. og
hvorki Noregur né Færeyjar
koma til greina af pólitískum
ástæðum. þ.e.a.s. vegna stefnu
þeirra gegn erlendum herstöðv-
um. Sú staðreynd, að Norðmenn
eru andvigir erlendum hermönn-
um i landi sínu á friðartímum.
hefur verið reifuð í islenzkum
umræðum og hún notuð sent rök
gegn því. að bandarískir hermenn
séu á Islandi. En á þessu er regin-
niunur. sem einnig núverandi
rikisstjórn á Islandi hefur viður-
kennt: Noregur ræður yfir eigin
herafla, en á Islandi er enginn
innlendur her.
Flutningur til Skotlands hefði
væntanlega í för með sé. að
erfiðara og dýrara yrði að frant-
kvæma sömu eftirlitsstörf og nú
eru unnin frá islandi. Liklega
yrði að taka í notkun nýja sveit af
PC-3 Orion flugvélum. auk
þeirrar, sem nú er starfrækt frá
Keflavik. Auk þess má búast við
þvi, að Norðmenn verði að auka
eftirlitsstörf þau. sem þeir vinna
með P-3-B Orion flugvélum frá
norskum flugvöllum. Leiðir þetta
af því. að lengra er að fara til
eftirlitssvæðanna frá Skotlandi.
svo að flugtími hverrar flugvélar
yfir eftirlitssvæðinu styttist sem
því nemur."
GRÆNLAND
OG FÆREYJAR.
Varla er þörf frekari greinar-
gerðar um það. hversu alvarlegar
afleiðingar lokun varnarstöðvar-
innar i Keflavik myndi hafa fyrir
varnir Vestur-Evrópu og þö eink-
um Noregs. Hagsmunir Danmerk-
ur koma hér einnig sérstaklega til
álita með hiiðsjön aföryggi Græn-
lands og Færeyja. Sú meginstefna
að leyfa ekki erlendar herstöðvar
á dönsku yfirráðasvæði á friðar-
timum nær ekki til Grænlands.
27. april 1951 var undirritaður
samningur milli Bandaríkjanna
og Danmerkur um varnir Græn-
lands. þar sem Bandaríkjamiinn-
um er heimilað að koma á fót
varnarstöðvum á Grænlandi. Sá
munur er til dæmis á þessum
santningi og varnarsamningi
Islands og Bandarikjanna. að
samningurinn um Grænland
heldur gildi jafn lengi og
Atlantshafssáttmálinn. sem er
grundvöllur Atlantshafsbanda-
lagsins. Bæði Danmörk og Banda-
rikin eru ábyrg fyrir iiryggi
Grænlands. en i raun hvilir
meginábyrgðin á Bandaríkjunum.
helztu varnarmannvirkin á Græn-
landi eru BMEWS (Ballistie
Missile Early Warning System)
stöðin í Thule og DEW (Distant
Early Warning) línan þvert yfir
Grænland. en Bandarfkjamenn
reka bæði þessi varnarmannvirki.
A friðartimum skiptir eftirlits-
stöðin í Færeyjum einkum niáli í
sambandi við almennt eftirlit með
flug- og sjöferðum á hafinu um-
hverfis eyjarnar.
Sumarið 1971 olli K.
Östergaard. þáv. varnarmálaráð-
herra Dana. nokkru uppnámi með
þvi að lýsa yfir. að hugsanleg
lokun varnarstöðvarinnar i Kefla-
vík kynni að leiða ti! þess. að
Bandarikin færu fram á að koma
á fót varnarstöð i Færeyjum. þar
sem hann lét í ljós það álit. að
slika ösk Bandaríkjanna bæri að
taka til velviljaðrar ihugunar.
Var gagnrýnin svo hávær. að
danski forsa'tisráðherrann varð
að láta málið til sin taka. Hann
sagði. að engin slik ósk hefði
kontið frá Bandarikjtinum og ekki
væru uppi ráðagerðir um að leyfa
erlendar herstöðvar á dönsku
landsvæði. Öldurnar lægði síðan
fljött. en þetta litla dæmi- sýnir
glögglega. að breyting á vörnum
Íslands getur komið Dönum i
erfiða aðstöðlt.
SALT-
VIÐRÆÐURNAR
OG MIÐ-EVRÓPA
r,n preyungar a vornum ísianus
konta ekki aðeins til álita i næslu
nágrannalöndum. Þær kunna
einnig að hafa áhrif á sambúð
risaveidanna. A hafinu umhverfis
island er háð mikið vigbúnaðar-
kapphlaup. ekki sizt neðansjávar.
I djúpi hafsins læðast kjarnorku-
Framhald á bls. 31