Morgunblaðið - 25.11.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 25. NÖVEMBER 1973
Teiknimynd þessi birtist fyrir skömmu á forsfðu vikuritsins TIME, er það fjallaði ftarlega um
ágreiningsmálin innan NATO og afstöðu hinna einstöku rfkjatil stýrjaldar Arabaog israela.
HÆTTUSTUNDIR kalla gjarnan fram hið sanna eðli manneskjunnar
og mannlegra samskipta. Þess höfum við Islendingar séð ýmis dæmi
einmitt á þessu ári, er við stóðum andspænis öflum, sem ekki varð við
ráðið og ógnuðu efnahag og afkomu hluta þjóðarinnar. Þá reyndi á
einhug og samfélagsvitund þjóðarinnar, svo ekki sé talað uni fjol-
skyldu og vináttubönd.
Með svipuðum hætti hefur styrjöldin milli Araba og Israelsmanna
reynt á margar þjóðir heims og hin ýmsu samtök þeirra. Hún reyndi til
dæmis f fyrsta sinn á hina nýju samvinnu Bandarfkjamanna og
Sovétmanna og sýnist mannkynið mega sæmilega við una styrk þeirra
kærleiksbanda, sem þeir Nixon og Breshnev höfðu bundizt, ef eitthvað
er til í þvf, sem Nixon sagði á dögunum, að meiriháttar styrjöld hefði
e.t.v. ekki orðið afstýrt nema vegna þess, að þeir þekktust svo gjörla.
Eitthvað hljómar sú skýring ekki fyllilega sannfærandi, — en böndin
héldu að þessu sinni og það skipti öllu máli, hvað sem olli. Þar fyrir
skyldi enginn gerasér vonir um, að þau þoli hvers konar álag.
Styrjöldin reyndi lfka á tengsl ríkjanna innan þeirra tveggja banda-
laga, sem Vestur-Evrópumenn hafa undanfarið lagt til grundvallar
efnahagslffi sfnu og öryggi, þ.e. Efnahagsbandalags Evrópu annars
vegar og Atlantshafsbandalagsins hins vegar, og er sannarlega ekki
séð fyrir endann á þeim áhrifum.
Q Þær ráðstafanir Bandaríkja
stjórnar að ætla að flytja Israels-
mönnum vopn um og yfir evrópsk
landsvæði og fyrirskipa við-
bragðsstöðu bandarískra her-
sveita f Evrópu, án þess að ráðg-
ast um það fyrirfram við banda-
lagsríkin í NATO — svo og gagn-
rýni Bandaríkjastjórnar á afstöðu
Evrópuríkjanna til aðgerða henn-
ar, hafa mælzt misjafnlegafyrir
innan Evrópuríkja Atlantshafs-
bandalagsins. Hafa þessir atburð-
ir orðið mörgum tilefni spurninga
og efasemda um forystuhlutverk
Bandaríkjanna og gagnkvæmar
skyldur NATO ríkjanna í málum,
er varða svæði utan ramma
bandalagsins. Jafnframt hafa
þeir orðið forystumönnum
Evrópurikja hvöt til alvarlegra
umræðna um nauðsyn aukinnar
einingar þeirra í milli.
Ar Evrópu öðru vísi en til var
ætlazt..
I skrifum um þessi mál að und-
anförnu hafa menn gjarnan
minnzt þeirra ummæla núverandi
utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, Ilenrys Kissingers, frá apríl
sl., að árið 1973 yrði „Ár Evrópu".
Kom þetta fram í ræðu, þar sem
hann ræddi um annir Bandaríkja-
stjórnar á sl. ári vegna hinna nýju
tengsla henna við Kína og Sovét-
ríkin og vegna friðarsamning-
anna um Vietnam. Síðan sagði
Kissinger, að röðin væri komin að
hinum gömlu vinum Bandaríkja-
manna í Evrópu. Ilann lagði til,
að bandalagsríkin í NATO kæmu
sér saman um nýjan Atlantshafs-
sáttmála, eins konar stefnuyfir-
Iýsingu um markmið og tilhögun
samskipta aðildarríkjanna á kom-
andi árum, með hliðsjón af nýjum
tímum og breyttum aðstæðum á
sv\ð!Mmhiimi..m.
Leiðtogar Evrópumanna tóku
ræðu Kissingers yfirleitt með
nokkru fálæti og virtust litla þörf
telja fyrir nýjan Atlantshafssátt-
mála. Þó varð hún — ásamt
árangurslitlum tslandsfundi
þeirra Nixons, Bandaríkjaforseta
og Pompidous, forseta Frakk-
lands, skömmu seinna — tilefni
meiriháttar umræðu um ýmis
mál, er ollu ágreiningi milli
Bandaríkjanna og Evrópu-
ríkjanna f NATO. Markaði hún að
því leyti þáttaskil i sambandi
þessara rfkja, að ágreiningsmál
þeirra voru dregin vel fram i
dagsljósið og rökrædd. Fjölmiðlar
tóku þau ýtarlega til meðferðar
og gerðu almenningi í aðildarríkj-
unum ljóst, aðglufuriiar í banda-
lagsveggnum voru stærri en svo,
að upp í þær yrði fyllt í fljótheit-
um. Atburðir októbermánaðar
sýndu síðan svo ekki varð um
villzt, að róttækra ráðstafana er
þörf. Tæpast er þess þó að vænta,
að nýr Atlantshafssáttmáli sjái
dagsins ljós á þessu ári og ólík-
legt, að nokkuð verði af leiðtoga-
fundinum, sem Nixon forseta var
svo í mun að halda á árinu.
Sjálfstæði Evrópu gagnvart
Bandaríkjunum
I umræðum um afstöðu Banda-
rikjanna og Evrópuríkjanna í
NATO virðist sú skoðun víðast
hvar ríkjandi, að samvinna þess-
ara aðila á sviði varnarmálanna
sé jafn nauðsynleg nú og áður,
þótt hlánað hafi í samskiptum
stórveldanna, m.a. vegna þess, að
sú hláka byggist á hernaðar- og
kjarnorkuvopnajafnvægi stör-
veldanna og veður muni fljótlega
skipast í lofti verði því raskað.
Innan Bandaríkjanna hafa ver-
ið uppi sterkar raddir, m.a. í
|bandarískaí|Mnp(nu,;umaðdra/ía|(
beri verulega úr þeim kostnaði,
sem Bandaríkjamenn hafi af
vörnum Vesturveldanna, annað-
hvort eigi að fækka hersveitum
þeirra i Evrópu eða fá Evrópurík-
in til að axla stærri fjárhagsbyrð-
ar en nú.
Evrópuríkinvirðastþessum hug-
myndum yfirleitt andvíg, þar á
meðal Frakkar, sem hafa þó löngu
dregið sig út úr hernaðarsam-
vinnu NATO-rikjanna og sigla
þar einir á báti. Þeir telja banda-
ríska liðsins engu minni þörf en
fyrr og halda því jafnframt fram,
að það sé ekki aðeins Evrópu
vegna, hersveitirnar þar séu
Bandaríkjamönnum sjálfum og
þeirra vörnum engu minna virði.
Á þessari forsendu telja Frakkar
Evrópumenn geta óhikað sýnt
sjálfstæði sitt gagnvart Banda-
ríkjunum með því að efla sam-
vinnu sín f milli og mynda mót-
vægi, er megni að halda aftur af
óhóflegum forystutilhneigingum
Bandarikjamanna, ef Evrópu-
menn telji þess þörf i einhverjum
tilfellum. Sömuleiðissjáþeir, að
óbreyttu ástandi, stöðu Evrópu
stefnt í hættu með auknu sam-
bandi Sovétríkjanna og Banda-
ríkjanna.
Aðrir eru uggandi um, að of
mikið sjálfstæði Evrópuþjóðanna
gagnvart Bandaríkjamönnum
muni gera þeim svo gramt í geði
að lokum, að þeir dragi úr hlut-
deild sinni f Evrópuvörnum
NATO.
Þetta síðasta atriði hefur
spunnizt inn í rökræður frétta-
skýrenda um klögumálin, sem
gengu á víxl milli Evrópu og
Bandaríkjamanna á dögunum.
Annars vegar eru þeir, sem telja
„Þiðmegið
komaút
111 n 111 i 111 i 11
Sér er nú hvað
árið
Evrópu
eðlilegt, að V-Evrópuríkin skyldu
hugsa fyrst og fremst um sina
eigin hagsmuni, þar sem þau
væru ofurseld olíuviðskiptunum
við Araba — og sjálfsagt fyrir þau
að neita Bandaríkjamönnum um
vopnaflutninga yfir landsvæði
þeirra til að sporna við þvi, að þau
flæktust inn í átökin fyrir tilstilli
Bandaríkjanna. Og varðandi við-
bragðsstöðu hersveitanna i
Evrópu benda menn á, þar á með-
al brezki sagnfræðingurinn Arn-
old Toynbee, að bandariskar her-
sveitir og herstöðvar á yfirráða-
svæðum Evrópurikja NATO séu
þar einungis í þeim yfirlýsta til-
gangi bandalagsins að taka þátt í
sameiginlegum vörnum Banda-
ríkjanna, Kanada og evrópsku að-
ildarríkjanna gegn hugsanlegri
árás Sovétríkjanna á eitthvert
þeirra. Tilefni viðbragðsstöðunn-
ar, sem fyrirskipuð var 25. októ-
ber sl. hafi ekki átt neitt skylt við
þetta verkefni.
llins vegar eru þeir, sem telja
einkar eðlilegt, að Bandaríkjun-
um skyldi mislíka framkoma
Evrópuríkjanna svo mjög, sem
lýsti sér í ummælum Nixons for-
seta á blaðamannafundi, þar sem
hann kvartaði undan samvinnu-
skorti Evrópuþjóðanna og sagði,
að þar sem þær fengju 80% af
olíu sinni frá Arabaríkjunum
myndu þær væntanlega frjósa til
bana á vetri komanda, ef Banda-
ríkjastjórn hefði ekki tekizt að
koma í veg fyrir útbreiðslu stríðs-
ins. Þeir hinir sömu segja, að
Evrópumenn séu í raun svo sjálf-
um sér sundurþykkir, svo sem
gangur mála EBE hafi sýnt oftar
en einu sinni — og þá skorti svo
sjálfstæða, sameiginlega stefnu,
sem mark sé á takandi, að þeir
eigi ekki annarrra kosta völ en að
fylgja öðru hvoru stórveldanna og
lúta forystu þeirra.
Rætt um nauðsyn einingar
Því neitar víst enginn, að mikið
skortir á einhug VesturEvrópu-
þjóðanna, enda þarf að taka tillit
til margra hagsmunahópa. Þegar
Arabar tóku að sýna klærnar
komu þær sér þó saman innan
EBE um síðbúna yfirlýsingu, sern
var Arabaríkjunum mjög í hag —
fyrir tilstilli Breta og Frakka, að
sagt var. Þó er hreint ekki séð
hvernig þjóðirnar' bregðast við,
haldi Arabar áfram að gera þeim
mishátt undir höfði að þvf er
varðar sölu á olíu, því þær raddir
eiga sér vissulega hljómgrunn
innan EBE, að hættulegt sé og
óvænlegt til varanlegs árangurs
að láta undan pólitískum þingun-
um Araba.
Hins vegar hafa bæði Pompi-
dou, forseti Frakklands og Willy
Brandt, kanslari VesturÞýzka-
lands talað af meiri alvöru en
hingað til, að því er virðist, um
nauðsyn þess, að EBE-ríkin reyni
að samræma stefnumið sín í utan-
ríkismálum eða að minnsta kosti
að koma sér upp einhverjum regl-
um um tilhögun samskipta sín í
milli á hættutímum. Má búast við,
að mál þessi verði ítariega rædd á
næstunni, meðal annars á vænt-
anlegum leiðtogafundi EBE:ríkj
anna i næsta mánuði. Þá ætti að
verða orðið ljósara en nú, hvernig
EBE-ríkin hugsa sér að bregðast
við olíubanni Araba á Hollend-
inga, sem þegar hefur valdið þeim
miklum óþægindum og tjóni og
komið illa við a.m.k. Belga og
V-Þjóðverja. Standi það miklu
lengur kann það að hafa afdrifa-
rfkar afleiðingar og reynir því á
einhug bandalagsins svo um mun-
ar.
Innan Atlantshafsbandalagsins
er einnig von víðtækra umræðna
um bætt samskipti, aukinn sam-
hug og samræmdar ráðstafanir.
Illutaðeigandi aðilar hafa gert
rækilega grein fyrir þeim rök-
semdum, sem réðu gerðum þeirra
og orðum í sl. mánuði og virðast
allir staðráðnir í því, að finna
Ieiðir til að varna því, að sam-
bandsleysi á hættustund leiði til
misskilnings, opinbers ágreinings
og gagnkvæmra ásakana eins og
gerðist í október. Kemur til kasta
næsta utanrfkisráðherrafundar
NATO að ákveða hvað gera skuli f
þessum efnum.
Ahrif Watergate-málanna
Svo sem við er að búast, hefur
Watergatemálið og staða Nixons
forseta heima fyrir haft sín áhrif
á umræður og skrif um ágrein-
ingsmálin innan NATO. Ilvort
sem Nixon hrökklast frá embætti
eða heldur því, þykir ljóst, að
meiriháttar endurskoðun muni
fara fram á næstunni á valda-
stöðu forseta Bandaríkjanna og
fleiri atriðum, er varða stjórnar-
far þar í landi.
Þá skoðun má víða sjá, að
Evrópumenn muni ekki kæra sig
um að vera of bundnir Banda-
ríkjamönnum meðan ekki er Ijóst
hvernig þessum málum reiðir af.
Slíkri staðhæfingu er m.a. and-
mælt með því, að Evrópumenn
séu háðir Bandaríkjamönnum,
hvort sem þeim líki betur eða
verr — og þeir þurfti ekki að hafa
af því áhyggjur, því að einmitt
Watergatemálið, afhjúpanir
hinna ýmsu hneykslismála þar að
lútandi, harka fjölmiðla við upp-
ljóstrun mála og barátta löggjaf-
arvaldsins og dómsvaldsins gegn
því að framkvæmdavaldið, með
forsetann á oddinum, gerist óhóf-
lega sterkt sýni og sanni, að lýð-
ræði standi enn föstum fótum í
bandarísku þjóðlífi.
— mbj.