Morgunblaðið - 07.02.1974, Blaðsíða 14

J4: MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1974
Ræða Hannibals
Valdimarssonar
á ráðstefnu SVS
og Varðbergs:
Hlutleysi vopnlausra
þjóða heyrir sögunni
til
Hlutleysisstefnan var íslenzku
þjóðinni kær. Að baki henni stóð
þj<)ðin öll. Það var einasta stefnan
í utanríkismálum, sem að öllu
levti var i samræmi við vopn-
leysis- og andhernaðarstefnu Is-
lendinga um aldir. Mörgum
Islendingum gekk því erfiðlega
að gefa upp þá stefnu. og
vér héldum í lengstu lög
í vonina um, að hún væri
framkvæmanleg. En það varð að
viðurkennast, að eftir heims-
styrjöldina síðari voru allar for-
sendur breyttar og brostnar. Vér
lifðum i hervæddum heimi, grá-
um fyrir járnum. — Hlutleysi
vopnlausra þji'jða heyrði sögunni
til.
Það er skoðun mín, að svo sem
allt samstarf manna á milli verð-
ur að byggjast á gagnkvæmum
skilningi, ef vel á að fara, verði
samstarf milli þjóða einnig og
eigi síður að byggjast á traustum
gagnkvæmum skilningi, ef gott á
af því að hljótast.
Vér Islendingar bjuggum í 7
aldir við norska og danska yfir-
drottnun. Það vorin í sambúð ís-
lenzku þjóðarinnar við aðrarþjóð-
ir gafst vægast sagt illa. Við sjálft
lá. að það sambýli, kostaði líf is-
lenzku þjóðarinnar. Fólkið hrundi
lega einhuga um, að jafn sjálfsagt
og það væri að taka þátt i þjóða-
samstarfinu innan Efta, væri það
útilokað og kæmi ekki til mála, að
tsland gæti gengið í Efnahags-
bandalag Evrópu.
Með inngöngu í þá ríkjasam-
steypu hefðu auðæfi hafsins
kringum Island, samkvæmt á-
kvæðum Rómarsáttmálans, orðið
sameign okkar með öllum þjóðum
bandalagsins, og þótt ekkert ann-
að hefði komið til, nægði það eitt
til þess, að ísiand gat ekki orðið
þar þátttökuríki. Með inngöngu i
EBE hefði verið slátrað lambi fá-
tæka mannsins. Það hefði stór-
lega skert lífshagsmuni islenzku
þjóðarinnar og þar með efnahags-
legt sjálfstæði hennar.
Forsendan fyrir sam-
starfi þjóða
Eg vék áðan að gagnkvæmum
skilningi sem frumforsendu fyrir
farsælu samstarfi milli þjóða.
Ég Ieyfði mér að víkja aftur að
því nokkrum orðum.
Það eru mikil auðæfi, sem Vest-
ur-Evrópuþjóðir hafa fyrr og sið-
ar sótt á Islandsmið. Þar má f.vrst
og fremst nefna Breta, Spánverja,
Frakka, Hollendinga. Þjóðverja
og að nokkru Dani og Norðmenn.
En þar koin, að tækni í fiskveið-
um var komin á það þróunarstig,
að þorskstofninn við Island var í
kenni til fulls, að ísland er skuld-
bundið til að stuðla að öryggi
Norður-Atlantshafssvæðisins og á
að standa við þær skuldbindingar.
Ennfremur viðurkenni ég, að eins
og einstaklingurinn hefur, næst
sjálfum sér, skuldbindingum að
gegna gagnvart nágrönnum,
frændum og vinurn, vegna sam-
eiginlegra hagsmuna og velferð-
ar, hvíla slíkar skyldur á Islandi
gagnvart sínum nágranna-,
frænd- «g vinaþjóðum.
Þii býst ég tæpast við, að
þessum skyldum yrði fullnægt, ef
vér kæmumst að þeirri niður-
stöðu, að Island og þessar þjóðir
ættu andstæðra hagsmuna að
gæta. Þá yrði niðurstaða okkar
sennilega svipuð og ykkar í land-
helgismálinu að sýna samúð, en
ekki stuðning. En sem betur fer
kemst ég að þeirri niðurstöðu, að í
þeim málum, sem hér um ræðir,
varnarmálunum, eigi Norðmenn
og íslendingar sameiginlegra
hagsmuna — já, meira að segja
lífshagsmuna að gæta, og að sem
betur fer, verði hér um gagn-
kvæman skilning að ræða milli
þessara nánu frænd- og vina-
þjóða.
Hér er um svo stórt mál að
ræða, að í því getur cngin þjóð
gert neitt annarri til þægðar,
nema það þjóni fyrst og fremst
hennar eigin lífshagsmunum. Hér
gildir það, sem sálmaskáldið okk-
varnarsamningurinn var gerður
við Bandaríkin 1951, að Sovétrik-
in hafa byggt sig upp sem
flotaveldi — flotaveldi á tveimur
hcimshöfum, Atlantshafi og
Indlandshafi auk mikils flota-
styrks á Miðjarðarhafi. En nú er
þetta staðreynd. Og auðvitað er
uppbygging þessa flota við þau
miðuð, að hann geti haldið til
jafns við flota Bandaríkjanna,
Breta og Frakka, annars hefði
hann engan tilgang.
Bretar hafa þegar gefizt upp á
að halda úti Kyrrahafsflota sin-
um. Hafa bókstaflega ekki tilþess
fjárhagslegan styrkleika. Þannig
eru Sovétrfkin orðin mesta flota-
veldi heims.
Hernaðarlegt
mikilvægi landsins
Island hefur ávallt haft mikla
hernaðarlega þýðingu í átökum
milli flotavelda á NorðurAtlants-
hafi. Sú varð t.d. reynsla okkar í
seinasta stríði. Og vegna þessarar
þróunarmála hefur Island óum-
deilanlega mikla hernaðarlega
þýðingu.
Eg held, að það sé ekki of mælt,
að það hljöti að vera varnar-
bandalagi vestrænna þjóða mikil-
vægt, jafnvel nauðsynlegt, að geta
haft eftirlit með ölluin hræring-
um skipa og hvers konar farar-
tækja á Atlantshafi og undir yfir-
borði þess. Eg held ennfremur, að
Islandi sé slík vitneskja líka og
ekki síður nauðsynleg.
Bezt væri, að Island gæti sjálft
annazt slíkt eftirlit að sem allra
mestu leyti. En þar sem þvi er
Eftirlits- og varðstöð
hér er í þágu íslands
„Herra fundarstjöri!
Góðir ráðstefnugestir
Við lok fyrri heiinsstyrjaldar,
1918. hljómuðu hátt og bárust
Víða um heiin hugsjónahrópin um
ævarandi frið og aldrei framar
stríð.
Þá um haustið — hinn 1. desem-
ber — varð Island sjálfstætt ríki.
Island lýsti yfir ævarandi hlut-
leysi’.
Hlutleysisstefna okkar var aug-
lýst fyrir ollum heimi, og hún var
í heiðri hiifð fyrstu áratugina. En
svo brauzt út heimsstyrjiildin síð-
ari. Þá varð Islendingum fljótlega
Ijóst. að hlutleysið veittí litlu
varnarlausu landí Iitla vernd. ()g
eftirstríðsárin. með þeim sorg-
legu atburðum. sem þá gerðust i
Austur-Evröpu. staðfestu enn bet-
ur, að hlutleysi þjöða var að engu
haft. Þá varð Atlantshafsbanda-
lagið 111. Og ráðandi menn ís-
lenzkra þjöðmála tóku þá ákvörð-
un. að island skyldi fylgja þjóðum
Vestur-Evrópu og Norður Amer-
iku. Island gekk í Atlantshafs-
bandalagið við stofnun þess. I
inngangsorðum Norður-Atlants-
hafssamningsins skuldbinda með-
limaþjóðirnar sig til — eins og
þar segir orðrétt — „að taka
höndtim saman tun sameiginlegar
varnir og varðveizlu friðar og
(irýggis '. Og í 10. grein samnings-
ins skuldbindum við okkur, eins
og aðrar þjóðir bandalagsins, ,.tíl
að stuðla að öryggi Norður-
Atlantshafssvæðisins".
Við áttum þess kost að segja
Norður-Atlantshafssamni ngnum
upp eftir 20 ár, en þaðgerðum við
ekki. Og nú er það eínn af hyrn-
ingarsteinum st jórnarsamstarfs-
ins. að Island verði áfram í Norð-
ui>At lantshafsbandalaginu að ó-
breyttum aðstæðuin. Þrátt fyrir
ágreining um þetta meðal Islend-
inga, hygg ég, að það sé vilji yfir-
gmefandi meirihluta þjóðarinnar.
að vér í hvivetna gegnum skyld-
um vorum við Nató, ineðan við
(Ttim í því, og stöndum vel við
skuldbindingar vorari þessum fé-
lagsskap þjóða. svo sem vér vilj-
uin og. að aðrar þjóðir virði gerða
sainninga við oss.
niður þúsundum saman. Ibúatal-
an komst niður i 39000, og vantaði
þannig ekki mikið á, að þjóðin
þurrkaðist út — dæi út. Alrangt
væri að halda því fram, að þessi
sorglega útkoma hafi verið afleið-
ing norskrar eða danskrar kúgun
ar eða harðstjórnar. Neí, fjarri
fór því. Astæðan var fyrst og
fremst sú, að allan skilning
skorti á íslenzkum staðháttum og
lífsmöguleik í landi okkar. Allar
stjörnaraðgerðir, þótt vel væru
meintar, leiddu af sér sivaxandi
vesaldóm og hörmungar.
En strax og ísland öðlaðist
frelsi og sjálfstæði, fór að birta af
degi. Síðasta öld, allt frá 1874, er
við fengum umráð eigin fjármála
og stjórnarfarslegt frelsi, hefur
verið óslitið framfaratímabil.
Þetta gerðist i þremur áföngum.
Heimastjórn 1903. Sjálfstætt ríki
i konungssambandi við Dan-
mörku 1918. Og lýðveldi 1944.
Sjálfstæðið f jöregg
þjóðarinnar
Með þessa reynslu í huga er
íslendingum ljóst, að sjálfstæðið
er fjöregg þjóðarinnar. Enginn
skyldi undrast, að við erum sem
litil eyþjóð hræddir um að missa
sjálfstæðið, e.t.v. of hræddir.Okk-
ur hættir til að sjá hugsanlegar
hættur i öllum áttum. Erum sí-
fellt á varðbergi og verðum raun-
ai' að vera það. En einangrun vilj-
uin við þó sízt af öllu. Einangrun
liðinna alda hiifum vér líka rofið
f.vrir löngu. Og nú erum vér i
alfaraleið þjöða til austurs og
vesturs. Vér ástundum náið og
sterkt norrænt samstarf — og
ekki er aðeins það, heldur líka
vestrænt samstarf — I því þjóða-
samfélagi eigum vér heima. Og
þvi erum vér þátttakendur í þess-
ari ráðstefnu. Vér vitum og viður-
kennum, að bæði menningaiioga
og viðskipalega eigum vér og
hljótum að eiga samleið með þjóð-
um Vostur-Evrópu og Norður-
Ameríku — Bandaríkjanna og
Kanada. Og það hlutskipti höfum
vér valið oss.
En þegar keinur að stjórnar-
farslegum tengslum við aðrar
þjóðir, segir varfærnin, byggð á
sögulegri reynslu. svo sannaiiega
til sin. Þess vegna var þjöðin ná-
hættu — lá við útrýmingu. Þásáu
Islendingar, að voði var á ferðum
— lifshagsmunum Islendinga var
ógnað — en einnig framtíðarhags-
munum þeirra þjóða, sem sótt
höfðu fæðuföng á Islandsmið. Vér
hófum baráttu fyrir stækkaðri
fiskveiðilandhelgi. Nú seinustu
árin fyrir stækkun úr 12 mílum i
50 mílur. Sú barátta okkar er nú
orðin kunn um allan heim. Þessa
baráttu háðum vér af eigin lífs-
nauðsyn, en ekki til að sýna öðr-
um þjöðum ágengni. Jafnframt
töldum vér þó, að baráttan gegn
útrýmingu fiskstofnanna við Is-
land væri a.m.k. í framtíðinni
einnig hagsmunamál annarra
þjóða.
Það er rétt, að barátta íslend-
inga fyrir 50 mílna fiskveiðiland-
helgi naut viða samúðar. En fulls
skilnings naut hún ekki alls stað-
ar. Og niðurstaðan er sú, að hvort
sem mönnum líkar betur eða
verr, að það sé rifjað upp, að
engin af þjóðum V'estur-Evrópu—
og engin af samstarfsþjöðum okk-
;u' í Efta — ekki einu sinni frænd-
þjóð okkar Norðmenn, hafa enn
veitt 50 mílunum okkar fulla við-
urkenningu. Hér hefur því skort
nokkuð á gagnkvæman skilning,
það fullyrði ég af fyllstu hrein-
skilni.
Og þetta er almenn reynsla af
samstarfi þjóða. I ar eru yfirleitt
ekki færðar dýrari fórnir á altari
samstarfsins. Heldur er það eitt
gert, sem metið er, að samræmist
eigin þjóðarhagsmunum, ekki
bara einhvern tima í framtiðinni,
heldur þegar í stað. Hvernig virð-
ist það nú t.d. ætla að verða í
olíukreppunni? Þegar á reynir
virðist hver þjóð ætla að fara sína
leið — leið sinna eigin hagsmuna,
þrátt lyrir hátíðleg heit um sam-
stiiðu. Svona er þetta — því mið-
ur.
Skyldur íslands
við vinaþjóðir
Og nú erum við hér á ráð-
stefnu um vestræna samvinnu.
Vér ræðum uin mál, sem er sam-
eiginlega míkilvægt þjóðum
Vestur-Evrópu og Norður-
Ameriku. Og sérstaklega mikil-
vægt okkar þjóðum, norsku þjóð-
inní og þeirri islenzku. Ég viður-
ar Hallgrímur Pétursson sagði:
„Vinn það ei fyrir vinskap manns
að víkja af götu sannleikans." I
þessu máli geta Islendingar
ekkert gert fyrir vinsemdar sakir
við Noreg, nema það eitt, sem þeir
jafnframt eru sannfærðir um, að
þjöni hagsmunum Islands og
íslenzku þjóðarinnar. Það mundu
Norðmenn heldur ekki gera fyrir
Island.
Tryggjum öryggi
og hagsmuni
íslan ds
Til eru þeir Islendingar, sem
halda því frain, að vér megum
ekkert gera í varnarmálum okkar,
sem styggi Bandarikin. Slíkt
sjónarmið er fáránlegt. Banda-
rikjamenn hafa samið við Islend-
inga um það að hafa hér varnar-
lið. Þeir hafa samið við okkur um.
að það fari eftir þjóðarákvörðun
Íslendinga sjálfra, hvort þessi
samningur verði endurskoðaður
og framlengdur i nýrri mynd, eða
honum sagt upp. Og enginn efast
um, að við þetta standa Banda-
ríkjamenn. Það er okkar eigin
ákvöi’ðun, sem úr sker.
Svo eru líka til menn á tslandi,
því miður, sem haldaþví fram, að
við styggjum Sovétríkin, ef við
ekki segjum varnarsamningnum
strax upp og rekum þessa 3200
amerísku hermenn, sem á Kefla-
víkurflugvelli eru, úr landi og það
strax.
Þetta er jafn réttlaust sjónar-
mið og fáránlegt og hið fyrra.
Sovétríkin hafa haft við oss’ hin
beztu samskiptí viðskiptaleg og
menningarleg, þrátt fyrir veru
okkar i Nató, og þrátt fyrir
varnarsamning okkar við Banda-
ríki Norður-Ameríku. A því yrði
engin breyting, — hvað sem við
ákveðum að gera í varnarmálun-
um. I því gæti enginn íslendingur
með óbrjálaða skynsemi séð neina
óvinsemd við Sovétrikin. Enda
væri slíkt ímyndun ein og til-
hæfulaus fjarstæða.
1 þessu máli getur enginn tekið
nein (innur tillit en þau, sem eftir
eigin beztu samvizku tryggja bezt
hagsmuni tslands og öryggi um
alla framtíð.
Sú staðreynd blasir nú við, sem
fáa, ef nokkurn, óraði fyrir, þegar
ekki til að dreifa, virðist auösætt
að Bandaríkin eða Norður-Atl-
antshafsbandálagið fái aðstöðu
til að annast það, á líkan hátt og
verið hefur.
Min afstaða er þvi sú, að það sé
í þágu varna tslands og Islend-
inga, að hér sé eftirlits- og varð-
stöð, en hins vegar eigi varnarlið
að vera hér i algjöru lágmarki,
því að hér getí aldrei — m.a.
vegna fámennis og smæðar þjóð-
arinnar — verið svo fjölmennt
varnarlið, að neina verulega þýð-
ingu hafi gagnvart hugsanlegri
•stórveldisárás á landið. Undir
slíkum kringumstæðum — sem
guð forði okkur frá að hugsa til —
yrði allt að byggjast á því, hve
fljótt væri hægt að flytja hingað
herstyrk í stórum stil landinu til
varnar.
Ríkisstjórn Islands hefur skuld-
bundið sig til að gera eitt af
tvennu í varnarmálunum: Að
frainkvæma endurskoðun á
varnarsamningnum við Bandarík-
in, eða segja honum upp að öðrum
kosti.
Samkvæmt þessu standa endur-
skoðunarviðræður nú yfir. I þeim
ber að reyna til þrautar að ná
samkomulagi um þá lausn málá,
sem Islendingar geti vel við unað,
og jafnframt fullnægt skuldbind-
ingum Islands við NATO — Sú
lausn kann að vera vandfundin.
Um það, hvað aðgengilegt sé fyrir
Island, verður Alþingi svo að
dæma, eða þjóðin sjálf, ef þingið
ákveður að skjóta málinu til
þjóðaratkvæðis. En náist slíkt
samkomulag ekki, get ég ekki bet-
ur séð en að til uppsagnar varnar-
samningsins hljóti að koma. En
það skyldu menn hafa hugfast,
að þrátt fyrir það eru Islending-
ar ekki lausir allra mála, heldur
hvila áfram á þeim þær skuld-
bindingar um þátttöku í samstarfi
um varnir vestrænna þjóða, sem í
NATO-samningnum frá 1949
greinir.
Herra fundarstjóri, að lokum
þakka ég vinum vorum frá Noregi
heimsóknina til íslands og fyrir
vinsamlegar, fróðlegar og gagn-
legar viðræður um stórmál, sem
varða örlög beggja þjóðanna,
Norðmanna og Islendinga, ásamt
grannþjóðum okkar beggja vegna
Atlantshafsins."
.miffiH.ith’ *»i?» i HJiiliIl
r. i