Morgunblaðið - 07.02.1974, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. FEBRUAR 1974
22
Viðræðurnar við Bandaríkin snúast
um það með hverjum hætti við getum
uppfyllt skyldur okkar við NATO
Kinar Ágiislsson ulanríkisráð-
lierru flutli eftirfarandi ávarp við
sotninsu ráðsU'f nunnar Island-
Nori'sur. sainstarf um öryggis- og
alþjóðámál. laugardaginn 2.
fehrúar 1974.
(lóðir á lit'.v rcndur.
.\Iór t'i' það ánægja að fá tæki-
l'æri tii að ávarpa þonnan fund,
st'in ællað t’i' að ræða samstarf utn
(irysgis- og alþjóðamál og óg vil
sói staklt'ga bjóða velkomna til Is-
lands |>á forystumt'nn norsku
þjóðarinnar sem hér eru. Við
segjuin liór á Islandi, að margt só
likt ineð skyldum og það getur
aðeins orðið tíl gagus að við ræð-
um saman og beruin saman bæk-
ur okka r.
Svo sein kunnugt er, hafa sendi-
nefndir Islands og hinna Norður-
landanna á alþjóðaráðstefnum og
hjá alþjóðastofnunuin náin sain-
ráð sín á inilli og er þá leitast \ið
;ið ná samstöðu í þýðingariniklum
málum. Við Islendingar teljum
þetta samstarf injög mikils virði
og hiifuin fullan hug á að efla það
o« styrkja. Að sjálfsögðu er þetta
samstarf sórstaklega þýðingar-
nákið fyrir okkur Islendinga þar
st'in við höfuin að jafnaði færri
miinnum á að skipa í hin ýmsu
stiirf. og saineiginlegt átak um
slcipti á upplýsingum og stefnu-
inótun erokkur mikils virði. Þessi
háttur er viðhafður f Sameinuðu
þjóðunum, Evrópuráðinu. NATO.
EFTA, OECD, Norðurlandaráði
og svo framvegis. En það er mik-
ils virði. að stjórnmálaleiðtogar
þjóðanna heri saman bækur sinar
einnig utan þessara stofnana. og
eg fagna því að þessi fundur er
haldinn
I þessti stutta ávarpi vil ég loggja
áherslu á tvii inál. sein sór-
Avarp utanríkis-
ráðherra
á ráðstefnunni
*
Island - Noregur
staka þýðingu hafa fyrir okkur
íslendinga í dag. það eru hafrótt-
armálin og varnarmálin.
Um hafróttarmálin er það að
segja, að skoðanir Islendinga og
Norðmanna hafa smám saman
færst í sama farveg, enda þótt
framkvæmdin hafi orðið með mis-
inunandi hætti. Segja má að við
sóum f.vlgjandi söinu grundvallar-
hugsun, þ.e.. að líta beri á auð-
lindir undan ströndum — í hotni
og hafi — sem auðlindir strand-
ríkisins innan sanngjarnrar fjar
lægðar. Það sjónarmið st.vðji
hæði löndin á hafröttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna. Eini mun-
urinn er, að við Islendingar höf-
uin viljað hraða framkvæmdum í
þessu efni og höfum gert það ineð
iitfærslu fiskveiðimarkanna við
Island í 50 inílur. Norðmenn hafa
hinsvegar ákveðið að híða eftir
lirslitum ráðstefnunnar. Hitt er
þó rótt og skylt að þakka við þetta
tækifæri, að Norðurlöndin og
ekki slst Norðmenn hafa sýnt
skilning á okkar aðstöðu í þessu
efni. Sendinefndir okkar á undir-
húningsfundum ráðstefnunnar
hafa haft mjög góða samvinnu og
sýnt er að sú samvinna mun halda
áfram á ráðstefnunni sjálfri og að
við munum í sameiningu byggja
upp skjaldborg um þennan mál-
stað með samvinnu við fjölmargar
aðrar þjóðir, sem eru svipaðs
sinnis og \ið.
Um varnarmálin er það að
segja, að þegar ísland gerðíst
einn af stofnaðilum NATO, var
það fastmælum hundið, að á ís-
landi Skyidi ekki vera erlendur
her á friðartímum og það skyldi
algjörlega vera á valdi islands
hvenær aðstaða yrði veitt fyrir
erlent varnarlið á islandi. Slík
staðsetning var ekki talin nauð-
synleg, þegar ísland gekk í
NATO, en tveim áruin siðar var
gerður samningur við Bandarikin
um staðsetningu varnadiðs á is-
landi vegna mikillar ófriðar-
hættu, sem þá var uppi. Síðan eru
liðnir meira en tveir áratugir og
nú standa yfir viðræður við
Bandaríkin um endurskoðun
þessa fyrirkomulags. Ef þær við-
ræður leiða ekki til samkomulags
um hreytingar, sem háðir aðilar
geta sætt sig við, getur hvor rikis-
stjórnin sem er sagt samningnum
upp með eins árs fyrirvara. Við-
ræðum er enn eigi lokið og ég vil
ókki á þessu stigi segja annað en
að óg vona að þær leiði til sam-
komulags innan skamins. Ég vil
þó taka fram, að hör er ekki um
það að ræða, að Island segi sig úr
NATO. Það stendur ekki til. Við
viljum einmitt halda áfram þátt-
töku okkar í NATO, en á þeim
grundvelli, sem lagður var þegar
við gengum i þau samtök. Viðræð-
urnar við Bandaríkin, sem nú
standa yfir, snúast einmitt um
það með hverjum hætti við getum
uppfyllt skyldur okkar \ið NATO,
án þess að við höfum hór erlend-
an her á friðartímum. Er þá rætt
uin að hve miklu leyti Islendingar
gvti sjálfir tekið að sör störf á
þessu sviði, til dæmis í sambandi
við eftirlitsflug, gæslu mann-
\irkja o.s.frv. En jafnframt er
gert ráð fyrir því að hægt sé að
staðsetja herliðið annars staðar,
að lendingarröttindi fyrir flugvól-
aryrðu áfram fyrir hendi, o.s.frv.
Sumir segja, að nú söu ekki
friðartimar. I þvf samhandi vilög
leyfa mör að leggja áherslu á
tvennt. Annað er það, að sjálfsagt
má alltaf um það deila hvort frið-
artímar sóu fyrir hendi. Ef miða
ætti við það að alls staðar í heimi
væri friður ríkjandi mun sein-
fundinn sá timi. I því sambandi
má heldur ekki glevma þvi, að
tildrög NATO voru einmitt þau,
að nauðsynlegt þtítti að stofna til
varnarsamtaka til þess að koma í
veg fyrir ófrið. Það verður sann-
arlega ekki sagt, að friðvænlega
hafi litið út, þegar sú ákvörðun
var tekin. Engu að síður var, eins
og ög sagði áðan, fastmælum
hundið að ekki væri þörf fyrir
varnarlið á Íslandi, þegar til sam-
takanna var stofnað. Ilitt atriðið,
sem ög vildi Ieggja áherslu á, er,
að Norðmenn gerðu svipaðan fyr-
irvara og Lsland við inngöngu í
NATO, þ.e., að Norðinenn vildu
ekki hafa erlendan her á friðar-
timum í landi sínu. Sá fyrirvari
hefir staðið allan tíinann frá 1949
til þessa dags. Þess er því að
vænta, að Norðmenn skilji af-
stöðu okkar hetur en aðrir. I
NATO eru þrjú Norðurlandanna,
Danmörk, Island og Noregur.
Danmörk og Noregur hafa ekki
viljað taka við erlendum her —
enda þótt sörsamningurJiafi ver-
ið gerður um Grænland — og eru
þau þó ekki á minna hættusvæði
en Island.
Því hefur verið haldið fram, að
nú só ástandið mjög bre.vtt frá því
Sem var 1949. Þá hafi floti Sovöt-
ríkjanna verið tiltölulega mátt-
laus, en nú sö hann orðinn geig-
vænlegur. Ekki hefur sú röksemd
breytt þeirri stefnu norskra
stjórnvalda að vilja ekki hafa er-
lendan her i landi sínu. Einnig er
sagt að um Noreg gildi öðru ináii
en um ísland vegna þess að Norð-
menn hafi eigin her. Min skoðun
er sú, að hvorki norski herinn nö
varnarlið á islandi mundu ráða
úrslitum, ef til átakaskyldi koma.
Þá er þess og að gæta, að aðal-
vörnin felst í þeirri meginreglu
Norðuratlantshafssamningsins,
að árás á eitt NATO-ríki skuli
skoðuð sem árás á þau öil. Ölluin
er því Ijóst, hvað árás á Island
mundi þýða, enda þótt varnarlið
sö ekki staðsett þar. i okkar aug-
um er aðalatriðið, að aðstaða sö
fyrir hendi vegna eftirlitsflugs og
þá aðstöðu erum við reiðubúnir
að láta i tó.
Þetta er það, sem ög vildi segja
við þetta tækifæri. Eg hef talið
rött að lýsa í stórum dráttum við-
horfum mínum tii þeirra mála,
sem hór verða til umræðu. Það
stendur ekki til að ög taki þátt i
þeim umræðum, en ög vildi vekja
athygli ráðstefnunnar á þeim
grundvallaratriðum, sem ög nú
hefi nefnt.
Afmœliskveðja til
Ragnars Jónssonar
Albert Einstein var ekki trú-
inaður í þeim skilningi, sem við
eruin vön að leggja i það orð.
Hann hafnaði t.d. með öllu þeiin
miiguleika. að maðurinn lifði af
líkamsdauðann, þó að veiklyndar
sálir, eins og hann komst að orði,
ælu með sór þá óskhvggju, tinnað-
hvort vegna ótta eða af eigingimi.
Sjálfur sagðist hann gera sig
ánægðan með að mega hugleiða
dásemdir og leyndardóma lifsins
hór á jörðu og reyna i allri auð-
inýkt að koinast til einhvers skiln-
ings á furðulegri hyggingu al-
heiinsins og iiigináluin náttúr-
unnar. En þó að viðþekkjum ekki
liinn eiginlega tilgang lífs okkar.
viðurkennir Einstein, aðstundum
geti hrugðið upp fvrir sál okkar
eins og í leiftursýn dularfulluin
grtin um einhvern guðlegan til-
gang. Og frá sjónarhöli daglegs
lífs. hælir Einstein við. má eitt
teljast fullkomlega öruggt: Við
erum hór á jörðinni vegna
annarra manna. í lyrsta lagi
vegna þeirra, sem standa okkur
næstir og hamingja okkar er und-
i r komin. en einnig vegna
óteljandi annarra manna, sem við
eruin iill tengd ósýnilegum bönd-
uin örlaga eða sainúðar.
Þessi orð Einsteins. sein c'g las
endur fyrir löngu, koma mör
sjálfkrafa frain í hugann á
sjötugsafmæli aldavinar mins,
Ragnars Jónssonar. Eg held hann
hljóti að vera fæddur með þá
vissu i hjartanu að vera kominn í
þennan lleiin vegna annarra
inanna en sin sjálfs, koininn þang-
að til að fórna lífi og kröftum
f.vrir vini sina, þjóð sína og þær
ásl.'iðufullu hugsjónir, sem hann
hefur alla tíð horið i hrjóstí. Eng-
inn Islendingur á síðasta manns-
aldri hefur hitið meira til sín taka
í sökn þjóðarinnar tii hærra og
auðugra menningarlifs. og enginn
hefur lagt meira í sölurnar til að
gera ungum iðkendum tónlistar,
myndlístar og hökmennta fært að
sinna köllun sinni eða vakið inenn
til almennari skilnings á þýðingu
þeirra. Þetta ei' nú löngu
viðurkennt, og þó mun það koma
enn skýrar í ljós, þegar frá líður
hversu hlutur hans í menningar-
siigu þessa tímahils er ótrúlega
stör og hefur horið árangur, sem
lengi verður vitnað trt.
Satt að segja er erfítt að hugsa
sör, hvernig umhorfs væri i list-
um og bókmenntum, ef Ragnars
hefði ekki notið við, og fullyrða
má, að mörg þau verk frá síðasta
mannsaldri, sem hæst her á
þessum sviðum, hefðu aldrei sóð
dagsins Ijös, ef stuðningur hans,
eldleg hjartsýni og sívökul hvatn-
ing, hefðu ekki staðið þar að haki.
En þö að tnargur dagurinn fari
sör hægt, eru árin því fljótari að
líða, og allt í einu er mannsaldur
liðinn síðan fundum okkar Ragn-
ai s har fyrst saman. Hann var þá
húinn að gefa út sínarfyrstu hæk-
urog einn góðan veðurdag \indur
hann sór að mór á Lækjartorgi.
Kveðst hann hafa heyrt, að ög
væri að húa ljóðabókarhandrit til
prentunar og falaði það jafnframt
af mór til útgáfu. Tilnefndi hann
ritlaun, sem voru nokkuð mörg-
um sinnum hærri en ög hafði áð-
ur heyrt orðuð í sambandi við
ljóðabækur hör á landi. Eitthvað
mun ög hafa innt Ragnar eftir
því, hvort hann kynni ekki betur
við að sjá handritið áður en samið
yrði um kaupin, en hann tók því
f'jarri. Gekk þá fljótt saman með
okkur og kom hókin síðan út á
tilsettum tíma.
Og svo var það nokkru eftir
útkomu bókarinnar, að fundum
okkar Ragnars bar aftur saman —
og að þessu sinni efst í Banka-
stræti. Rótti hann inór ávísun,
sem, ef óg man rött, jafngilti þá
árslaunum skrifstofumanna í op-
inberri þjónustu, og kvað hann
það vera upphót á umsamin rit-
iaun. En Ragnar var að flýta sér,
og vöit óg þess vegna ekki enn,
livort mör vannst tími til að þakka
honum þetta rausnarbragð, en
hafi óg látið það hjá líða, geri ög
það nú — til vonarog vara.
Annars er það svo margt, sem
vinir Ragnars og samferðamenn
eiga honum að þakka. Sennilega
er hitt þó fleira, sem þeir eiga
honuin enn óþakkað vegna þess,
að þeim hefur með tíð og tima
þ(itt sjálfgefið, að hann legði sig
allan í líma fyrir þá. En aldrei
veit óg til þess, að liann hafi lagt
slika „gleymsku" á minnið, enda
alltaf vitað eins og Einstein, að
hann væri ekki i heiminn horinn
sjálfs sín vegna, heldur umfrain
allt vegna annarra.
En á þessum afmælisdegi Ragn-
ars Jónssonar mun hann áreiðan-
lega finna fyrir þakklæti og hlý-
hug ótalinargra samferðamanna
og vina, sem allir geyma minning-
ar um góðvild hans, hjálpfýsi og
drengskap. Og þó að aldurinn
dæini okkur smátt og smátt úr
leik, er mör það enn fagnaðarefni
og tilhlökkunar að mega eiga von
á endurfundum við hann, enda
þótt framtfðaráform okkar kunni
að vera orðin eitthvað risminni en
í gamla daga, þegar við ókum í
jeppanum lians langtímum sainan
og gættum þess ekki alltaf, hvort
við vorum heldur á leið austur að
Sogi eða i heimspekilegri eftirlits-
ferð um horgina okkar.
Já, kæri Ragnar. Þetta voru
miklar sælustundir, og ég gleymi
þeim ekki. Þess vegna kýs ég líka
að láta þar staðar numið í þessum
þönkum um leið og við sendum
þór góðar kveðjur og óskum þör
og ástvinum þinum allrar hless-
unar.
Tóinas Guðmundsson.
Kennarar, foreldrar og nemendur í samstarfi
Fræðsluráð ræddi nýlega á
fundi sínum tíllögu borgar-
stjórnar um samstarfsnefnd-
ir kennara, foreldra og nem-
enda. Fræðsluráð vildi orða tillög-
una þannig: Borgarstjórn tel-
ur æskilegt, að við skóla borgar-
ínnar verði komið á samstarfs-
nefndum kennara, foreldra og
nemenda og beinir þeim til-
mælum til skólastjóra, að þeir
kanni, hver við sinn skóla, hvort
unnt só að koma þar á sainstarfi
milli aðilja, sem tilnefndir væru,
eftir því, sem við á, skv. 2. máls-
grein 20. gr., 21. gr. og 22. gr.
frumvarps til laga um grunn-
skóla, sem lagt hefur verið fram á
yfirstandandi Alþingi.
I samstarfsnefnd skulu eiga
sæti: skólastjöri, sem hoðar til og
stýrir fundum nefndarinnar,
tveir fulltrúar foreldra, tveir
nemendur og tveir kennar-
ar. Yfirkennari skal vera
ritari nefndarinnar. Fulltrúar
í samstarfsnefnd skulu kosnir
ár hvert í byrjun skólaárs á
almennum foreldrafundi
og almennum nemendafundi
7.—9. bekkja og almennum
kennarafundi, sem skólastjóri
gengst fyrir. Hver ofarnefndra
aðila um sig skal kjósa tvo full-
trúa og tvo til vara í samstarfs-
nefndina til eins árs.
Fundir samstarfsnefnda skulu
haldnir svo oft sem skólastjóra
þykir þurfa, en þó ekki sjaldnar
en fjörum sinnum á skólaárinu.
Markmið samstarfnefndar er að
vinna að heill nemenda, styrkja
samskipti skóla og heimila og
styðja starfsemi skólans f hví-
vetna. Samstarfsnefnd skal vera
skólayfirvöldum til leiðbeiningar
um eftirfarandi:
a) vínnuskilyrði nemenda og
annan aðhunað ískóla.
h) heimanám, fólagslff og tóm-
stundaiðju nemenda.
c) neyzluvenjur nemenda, skóla-
nesti og skólamáltiðir.
d) agareglur i skólum og viðurlög
við brotum á þeim.