Morgunblaðið - 10.03.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. MARZ 1974.
SVEND-AAGE MALMBERG HAFFRÆÐINGVR:
Hafkostir og nýting þeirra
Inngangur
Hafkostir og nýting þeirra eru
ádagskrá um heim allan um þess-
ar mundir. Þjóðir heims búa sig
undir málflutning á margumtal-
aðri hafréttarráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna. Ekki verður hér
fjölyrt um stefnu Islendinga I
þessum málum, en leitast við að
kynna sjónarmið annarra þjóða.
Nýlega barst á Hafrannsókna-
stofnunina rit sem nefnist
OCEANUS. Rit þetta er gefið út í
Bandarfkjunum af einni þekkt-
ustu haffræðistofnun heims,
Woods Hole Oceanographie Insti-
tution i Massachusetts. Ritið
helgar sig að þessu sinni hafkost-
um og hafréttarráðstefnunni, en
stofnunin f Woods Hole tekur
virkan þátt f stefnumörkun á
sviði hafréttar, frá haffræðilegu,
hagfræðilegu og þjóðfélagslegu
sjónarmiði (Marine Police and
Ocean Management Program).
Greinarnar í ritinu túika væntan-
lega í megindráttum sjónarmið
manna í Woods Hole, sjónarmið,
sem stundum eru andstæð stefnu
íslendinga.
Greinarnar í OCEANUS eru
alls sex og fjalla um eftirfarandi
efni:
1) Hvaða sameign mannkyns?
2) Þróunarlöndin og höfin.
3) Lögsaga eyjaklasa.
4) Rannsóknir og rannsókna-
frelsi.
5) Auðlindir á hafsbotni.
6) Tækniþróun og möguleikar.
Þessar greinar verða iauslega
þýddar til að skýra sjónarmið
þeirra. Jafnframt verður eftir at-
vikum og getu skotið inn athuga-
semdum lesendum til upplýs-
ingar. Ekki má misskilja þessar
greinar svo, að sá sem þýðir eða
endursegir sé að gera sjónarmið
höfunda að sínum. Þar ber oft
mikið á milli og meir en fram
kemur í athugasemdum, sem hér
eru inndregnar.
Hvaða sameign
mannkyns?
(David A. Ross — jarð- og jarð-
eðlisfræði)
Hver á höfin? Þetta er gömul og
ný spurning. Alexander páfi VI
svaraði spurningunni 1493 og
skipti höfunum mílli Spánverja
og Portúgala, sjóvelda þeirra
tíma. „Réttur“ þeirra entist þeim
eins lengi og valdið til að viðhalda
honum, eða þangað til Bretar og
illviðri sigruðu „flotann
ósigrandi'* 1588.
Fyrr og síðar giltu ýmsar reglur
um eignarrétt til hinna ýmsu haf-
svæða, einkum um sund og flóa.
Engin almenn regla virðist þó
hafa verið í gildi um eignarrétt til
hafa fyrir tíma lögfræðingsins og
stjórnmálamannsins hollenska
Hugo Grotius, sem uppi var á 17.
öld. Hann kom fram með kenn-
ingu um „frelsi hafanna" og taldi
að höfin gætu ekki verið í einka-
eign né í eigu einstakra þjóða.
Kenningin var túlkuð þannig að
„frelsi úthafsins" var ekki látið
ná til ræmu meðfram ströndum
landa, sem voru í skotmáli fall-
byssna þess tíma, en það voru 3
mílur. —
Grotius hefur þannig unn-
ið sitt fræðistarf i þágu vax-
andi veldis Hollendinga til
sjós og í nýlendum, og þá
annarra upprennandi sigl-
ingaþjóða eins og Breta, en
gegn hagsmunum Spánverja
og Portúgala. Þessi viðhorf
nýlenduvelda Evrópu voru
svo talin gilda um heimshöf-
in, oft í skjóli vopnavalds.
Viðátta landhelgi hefur aldrei
verið fastákveðin á alþjóðavett-.
vangi. A undanförnum áratugum
áttu 12 mílur vaxandi fylgi að
fagna, og þá sérstaklega á sviði
fiskveiðilögsögu. Truman Banda-
ríkjaforseti gerði 1945 kröfu til
landgrunnsins út á 200 m dýpi, en
þó ekki til hafsins yfir grunninu
utan 3ja mílnanna. Perú, Chile og
Ekvador gerðu 1952 kröfu til
landgrunns og hafsins yfir þvi
200 mílur út frá ströndum sfnum.
Hafréttarráðstefna Sameinuðu
þjóðanna samþykkti 1958, að rétt-
ur strandríkis til sjávarbotnsins
næði út á 200 m dýpi og dýpra þar
sem tæknin leyfði nýtingu! Alls
munu 47 ríki hafa undirritað
þennan samning —
sem nær ekki til hafsins yfir
sjávarbotninum —
A undanförnum árum hafa
mörg ríki, einkum svonefnd þró-
unarlönd, gert kröfu til allt að 200
mílna efnahagslögsögu. Astæðan
er einkum trú manna á nýtingu
auðlinda sjávar, málma, oliu og
matvæla. Mörg þessi sömu lönd
telja, að auðlindir sjávar utan 200
mílnanna eigi að vera sameign
mannkyns. Önnur lönd, m.a. lönd
fjarri sjó eða með aðþrengda
strandlengju, óttast, að þau fái
ekki „sanngjarnan" hiuta af auð-
lindum hafsins. Þau álfta að sam-
eign mannkyns eigi að ná til allra
svæða utan 12 mílna. Sjónarmiðin
eru þannig margvísleg, en málin
munu væntanlega skýrast eða
leysast á hafréttarráðstefnunni,
en þó varla á þann hátt að öllum
liki.
Sumir óttast, að t.d. hafrann-
sóknir og siglingar geti orðið fyrir
barðinu á 200 mílna efnahagslög-
sögunni —
— Hér virðist gert meira úr
200 mílna stefnunni en efni
standa til, því hún snýst
fyrst og fremst um auðlindir
en ekki aðra nýtingu til
hafsins eins og siglingar.
Þetta atriði virðist vefjast
fyrir mörgum, og vel má því
vera að óttinn um skerðingu
á siglingafrelsi á einn eða
annan hátt sé á rökum reist-
ur, þótt íslendingar hafi
ekki slíkt í huga. —
Hverjar eru nú þessar auðlindir
hafsins og hvernig falla þær að
hugmyndum um sameign mann-
kyns og einkaeign þjóða?
Lifandi auðlindir sjávar eru
vissulega miklar, bæði fiskur,
rækja, þang og þari, og humar,
svo eitthvað sé nefnt. Flestar
þeirra eru þó við strendur landa
og á landgrunnum þeirra, en að-
I grein
eins lítinn hluta þeirra er að
finna á djúpsævi eða fjær strönd-
um en 200 mílur. Sameign mann-
kyns á lifandi auðlindum hafsins
utan við 200 mílna efnahagslög-
sögu er því lítilræði. Þetta er al-
mennt viðurkennt og viðhorfin til
sameignar mannkyns hafa því að
mestu leyti snúist um aðrar auð-
lindir hafsins, eins og málma og
olíu á hdfsbotni. Þessar auðlindir
eru að því að best er vitað einnig
aðeins á tiltölulega litlu dýpi.
Sand- og malarnám borgar sig að-
eins á fárra metra dýpi. Olíu og
gas er, enn sem. komið er, oftast
að finna á landgrunnunum, en
einnig að því að ætla má við rætur
landgrunnshallans á 2000 m dýpi
eða dýpra. Það er ekki talið svara
kostnaði að vinna olíu svo
djúpt á næstu tveim til þrem ára-
tugum. Sem fyrr fellur því lítið af
olíu og gasi sjávarbotnsins í hlut
sameignarfélags mannkyns, ef
efnahagslögsaga strandríkja verð-
ur 200 mílur.
I raun mun aðeins vera um að
ræða þrjá möguleika á námu-
vinnslu á djúpsævi í náinni fram-
tíð. Þetta er málmríkur leir í
Rauðahafi, fosfórlög og mangan-
kúlur. Leirinn í Rauðahafi inni-
heldur mikið og dýrmætt magn af
kopar, blýi og sinki, en nám og
vinnsla er ýmsum erfiðleikum
bundin. Þessar námur eru einnig
miðja vegu í innhafi milli Saudi-
Arabíu og Súdan og eru þær því
samkvæmt viðurkenndum reglum
í eigu viðkomandi landa. Sams-
konar leir og I Rauðahafi hefur
ekki fundist annars staðar. Fosfór
finnst venjulega á grunnum og
svæðum, sem eru laus við mikið
set. Námur á landi eru þó arðvæn-
legri og taldar fullnægja eftir-
spurn í nokkur hundruð ár enn.
Eina auðlindin sem verður þá eft-
ir á djúpsævi eru mangankúlurn-
ar. Nýlegar rannsóknir á Kyrra-
hafi hafa bent til svæða þar sem
kúlurnar innihalda 1,5 % kopar og
1,8% nikkel. Þetta magn nægir til
að standa undir vinnslu og arði,
enda er hafinn undirbúningur á
vinnslu. Eigi að síður er þessi auð-
lind smámunir sem sameign
mannkyns. Það hefur verið áætl-
að að kopar, nikkel, mangan og
kóbalt, sem fæst úr mangankúl-
um á hafsbotni, muni geta gefið af
sér um 60.000.000 dollara á ári.
Þetta er ekki mikið, og kaldhæðni
örlaganna kemur fram í því, að
þessir málmar eru nú að mestu
unnir í svonefndum þróunarlönd-
um, sem mundu líða fyrir aukna
vinnslu af sjávarbotni.
Eftir þvi sem næst verður kom-
ist þá eru allar þýðingarmestu
námurnar á hafsbotni á land-
grunnssvæðum, sem nú þegar
lúta stjórn strandrikja. Nái 200
mílna efnahagslögsagan fram að
ganga verður lítið eftir fyrir sam-
eign mannkyns.
Ef þjóðum heims er í raun
kappsmál að skipta auðlindum
hafsins milli sín sem sameign
mannkyns ættu þær að byrja á að
líta á skiptingu þeirra auðlinda,
sem eru innan við 200 mílna
mörkin, i stað þess að eigna sér
þær af mikilli eigingirni og með
þeim tvískinnungi, að láta það
litla, sem eftir verður utan 200
milna markanna, til sameignarfé-
lagsins.
— Hugmyndir Afríku-
þjóða um sameign þeirra á
auðlindum við Afrfku virð-
ist taka eitthvert mið I
þessa átt. —
Framtíðin kann að leiða í ljós
auðlindir á djúpsævi, sem gerir
hugmyndina um sameign mann-
kyns að veruleika, en sameign
mannkyns utan 200 mílna efna-
hagslögsögu er enn sem komið er
aðeins innantómt slagorð.
— 1 grein þessari um
sameign mannkyns á auð-
lindum hafsins virðist rétt-
ur strandrfkis til lifandi
auðlinda sjávar á venjuleg-
um fiskimiðum ekki vera að
sama skapi vefengdur og
rétturinn til auðæva sjávar-
botnsins. Kann það að vera
islenzkum lesendum nokkur
sárabót. Einnig skal bent á,
að fylkið Massachusetts,
þaðan sem umrædd grein
kemur, er eitt þeirra fylkja
Bandarfkjanna sem beitir
sér fyrir 200 mflna efna-
hagslögsögu og þá bæði með
fiskimiðin og námuvinnslu
á hafsborni I huga. —
(Þýtt og endursagt).