Morgunblaðið - 08.11.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. NÖVEMBER 1974
Morgunblaðið sýknað
— af refsingum vegna ummœla um
stúdentafund — ummœlin ómerk
Undirréttardómur er fallinn f
máli því, sem höfðað var gegn
ritstjórum Mbl. vegna ummæla f
Velvakanda um stúdentasam-
komu 1. desember. Var Mbl.
sýknað af öllum kröfum um refs-
ingar, en dæmt til að greiða kr.
35.000,— f málskostnað. Ummæl-
in voru dæmd dauð og ómerk, en
raunar hafði blaðið tekið þau aft-
ur og beðizt afsökunar á þeim.
Dómurinn fer hér á eftir.
I.
Mál þetta, sem tekið var til
dóms 8. þ,m., er höfðað fyrir
bæjarþinginu með stefnu birtri
25. febrúar 1972.
Sóknaraðilar málsins eru
Baldur Kristjánsson, Eikjuvogi 4,
Reykjavík, Garðar Mýrdal, Boga-
hlíð 26, Reykjavík, Jóhann
Tómasson, Hvanneyrarbraut 54,
Siglufirði, Jón Sveinsson, Freyju-
götu 40, Reykjavík, Ólafur Einars-
son, Suðurtúni 1, Keflavík, Vil-
hjálmur H. Vilhjálmsson, Stiga-
hlíð 49, Reykjavík og Þórólfur
Hafstað', Vík, Staðarhreppi,
Skagafirði.
Varnaraóilar eru nú Matthías
Jóhannessen, ritstjóri, Reynimel
25 A, Reykjavík og Eyjólfur Kon-
ráð Jónsson, ritstjóri, Brekku-
gerði 24, Reykjavík.
Dómkröfur sóknaraðila eru nú
þær, að ummælin „miklu fremur
við útvarpið frá hinni fúlu þjóð-
níðinga- og landráðasamkomu á
gamla fullveldisdaginn." verði
dæmd dauð og ómerk, að varnar-
aðilar Matthías Jóhannessen og
Eyjólfur Konráð Jónsson, verði
dæmdir til að sæta þyngstu refs-
ingu, er lög standi til, að varnar-
aðilar verði dæmdir in solidum til
að greiða stefnendum hverjum
fyrir sig kr. 50.000,00 i skaða- og
miskabætur, eða samtals kr.
350.000,00 með 7% ársvöxtum frá
28. desember 1971 til greiðslu-
dags, að varnaraðilar verði in soli-
dum dæmdir til að birta væntan-
legan dóm í máli þessu, forsendur
og dómsorð, að viðlögðum hæfi-
legum dagsektum til sóknaraðila í
Morgunblaðinu, þegar að lokinni
lögbirtingu dómsins, að varnar-
aðilum verði in solidum gert að
greiða sóknaraðilum kr. 30.000,00
í annan birtingarkostnað með 7%
ársvöxtum frá 28. desember 1971
til greiðsludags og að varnaraðil-
um verði in solidum gert að
greiða sóknaraðilum málskostnað
að skaðlausu.
Varnaraðilar gera þær dóm-
kröfur, að þeir verði sýknaðir af
öllum stefnukröfunum, en þeir
gera ekki kröfu um málskostnað
úr hendi sóknaraðila.
Sáttaumleitanir dómsins hafa
ekki borið árangur.
II.
Málavextir eru þeir, að í 284.
tölublaði Morgunblaðsins, sem út
kom þriðjudaginn 28. desember
1971, birtist í dálki, sem ber yfir-
skriftina „Velvakandi", svofelld
klausa: „Velvakandi skýtur því
hér inn, að Leó Agústsson er ekki
dulnefni, og að Velvakandi skildi
bréf Leós hreint ekki þannig, að
hann ætti við þátt Matthildinga,
miklu fremur við útvarpið frá
hinni fúlu þjóðníðinga- og land-
ráðasamkomu á gamla fullveldis-
daginn.“
Enginn höfundur var til-
greindur við ofangreind ummæli,
en varnaraðilar eru ritstjórar
Morgunblaðsins.
Sóknaraðilar voru á þessum
tíma allir nemendur við Háskóla
Islands. Höfðu þeir um haustið
verið kosnir á almennum
stúdentafundi til þess að skipa
hátíðanefnd stúdenta á fullveldis-
daginn 1. desember 1971 og þar
með að annast hátíðahöld
stúdenta þann dag. Við kosningar
þessar voru bornir fram þrír list'-
ar. Hlaut C-listinn, sem sóknar-
aðilar skipuðu, flest atkvæði, en
markmið þeirra, sem stóðu að
þeim lista, var, að dagskrá
hátíðarhaldanna skyldi helguð
baráttu fyrir brottför bandariska
herliðsins frá Islandi. Urslit þess-
ara kosninga urðu til þess að ýfa
enn upp deilur um varnarmálin,
sem hafa verið mjög viðkvæmt
deilumál með þjóðinni i allmörg
ár. Eftir umræddar kosningar
birti Morgunblaðið greinar um
þessi mál, þar sem farið var hörð-
um orðum um svonefnda her-
námsandstæðinga og fylgismenn
þeirra. Svo virðist sem hin um-
rædda klausa í Velvakanda dálk-
inum hafi verið eins konar fram-
hald á þessum ádeilum, sem fram
komu í blaðinu eftir þessar kosn-
ingar stúdenta.
Með bréfi dagsettu 3. febrúar
1972 ritaði lögmaður sóknaraðila
framkvæmdastjóra Árvakurs h.f.,
sem gefur Morgunblaðið út, svo
og til varnaraðila, þar sem þess
var krafizt, að áðurnefnd ummæli
yrðu „dregin til baka og leiðrétt á
áberandi stað í blaðinu tafar-
laust“. Jafnframt fór lögmaður-
inn fram á, að félagið greiddi
sóknaraðilum skaðabætur vegna
ummælanna. Þessu bréfi viróist
ekki hafa verið svarað. Höfðuðu
sóknaraðilar þá mál þetta með
stefnu birtri 25. febrúar 1972.
Eftir að málið var höfðað, fóru
fram nokkrir sáttafundir með
aðilum utan réttar að tilhlutan
lögmanna aðila. Sátt náðist ekki,
en í Morgunblaðinu, sem út kom
15. marz 1972 birtu varnaraðilar í
Velvakanda-dálkinum eftirfar-
andi:
„Afsökun.
I dálkum Velvakanda í Morgun-
blaðinu 28. desember 1971, birtist
bréf, undirritað nafninu „Þórður
Breiðfjöró", sem mun hafa verið
notað í skemmtiþættinum „Ut-
varp Matthildar".
Að bréfinu loknu skeytti Vel-
vakandi, án vitundar og vilja rit-
stjóra Morgunblaðsins, við nokkr-^
um smekklausum og óvióur-
kvæmilegum ummælum um sam-
komu, eða útvarp frá samkomu,
sem haldin var á gamla fullveldis-
daginn 1. des. 1971. Er því víðs
fjarri, hvað sem öllum stjórn-
máladeilum líður, að Mbl. hafi
viljað eða ætlað aó móðga eða
meiða nokkurn, sem að samkom-
unni stóðu, og sízt stúdenta.
Ritstjórar Morgunblaðsins, sem
samkvæmt gildandi lögum bera
ábyrgð á efni, sem birtist nafn-
laust í blaðinu, biðjast afsökunar
á ummælum Velvakanda og taka
þau aftur aó öllu leyti.“
III.
Kröfur sínar í málinu styðja
sóknaraðilar þeim rökum, að þeir
hafi borið ábyrgð á hátíðahöldum
stúdenta 1. desember 1971, en
þeim hátiðahöldum hafi verið út-
varpað að venju. Sé ummælunum
því að þeim beint, þar sem þeir
hafi haft veg og vanda af sam-
komum stúdenta nefndan dag.
Ummælin séu mjög meiðandi og
móðgandi fyrir þá, enda felist í
ummælunum, að þeir hafi staðið
fyrir refsiverðum verknaði, þegar
þeir voru að gegna trúnaðar-
störfum sínum. Telja sóknar-
aðilar. að með ummælum þessum,
sem skráð voru án þess að höf-
undar væri getið, hafi varnaraðil-
ar sem ritstjórar Morgunblaðsins
brotið gegn 234., 235. og 236. gr.
almennra hegningarlaga nr.
19“1940 og beri að refsa varnar-
aðilum fyrir birtingu ummæl-
anna, enda hafi þau ekki verið
réttlætt. Þá beri einnig að
ómerkja ummælin samkvæmt
241. gr. hegningarlaganna. Þá
telja sóknaraðilar, að varnaraðil-
um beri að greiða þeim skaða- og
miskabætur samkvæmt 264. gr.
hegningarlaganna. Að því er
varðar kröfu um kr. 30.000,00 í
kostnað við birtingu dóms þessa í
opinberu blaði eða riti, þá vitna
sóknaraóilar til 2. mgr. 241. gr.
hegningarlaganna.
IV.
I greinargerð sinni hefur lög-
maður varnaraðila haldið því
fram, að séu hin umstefndu um-
mæli lesin í réttu samhengi sjáist,
að Velvakandi eigi við það, sem
birtist í útvarpinu 1. desember
1971. Hin umstefndu ummæli eigi
þannig alls ekki við sóknaraðila
málsins. Þeir séu hvergi nafn-
greindir og í afsökunaryfirlýs-
ingunni sé því afdráttarlaust lýst
yfir, að Morgunblaðið hafi ekki
viljað eða ætlað að móðga eða
meiða nokkurn, sem að samkom-
unni stóðu. Þótt sóknaraðilar hafi
náð kosningu i hátíðanefnd
stúdenta 1. des. 1971, sé algerlega
tilhæfulaust, að Velvakandi hafi
verið að drótta að þeim, að þeir
hafi tekið þátt í mjög vítaverðum
og refsiverðum verknaði. Sóknar-
aðilar hafi enga' ábyrgð getaó
borið á ræðum þeim, sem fluttar
voru 1. desember. Sóknaraðilar
séu því ekki réttir aðilar þessa
máls og beri því að sýkna varnar-
aðila vegna aðildarskorts sóknar-
aðila. íslendingar hafi skipað sér í
raðir vestrænna þjóða með þátt-
töku sinni í Atlantshafsbandalag-
inu. Megi hiklaust fullyrða, að
mikill meirihluti þjóðarinnar
vilji, að Island sé varið, en standi
ekki hjálpariaust og opið fyrir
utanaðkomandi árásum, sem
gætu vissulega orðið til þess, að
sjálfstæði þjóðarinnar glataðist.
Hitt skuli játað, að hin nafnlausu
ummæli, sem stefnt er út af, séu
smekklaus og klaufaleg, en þau
verði allir heilbrigðir menn að
virða á betri veg, ef þeir vilji
skilja þetta meginmál um sjálf-
stæði fslendinga. Þá sé á það að
líta, að ritstjórar Morgunblaðsins,
sem ekki hafi átt nokkurn þátt í
ritun hinnar umstefndu ummæla,
hafi beóist afsökunar á ummæl-
unum og tekið þau aftur. Beri þvi
að sýkna varnaraðila af öllum
kröfum sóknaraðila. Fari hins
vegar svo, að rétturinn telji, aó
ekki eigi að firra varnaraðila
viðurlögum, sé þess til ýtrustu
vara krafizt, að hinar fjarstæðu-
kenndu kröfur um fjárútlát og
greiðslur verði lækkaðar til stór-
kostlegra muna, svo og að hvorki
sektum verði beitt né miska- eða
skaðabótum.
V.
Svo sem fyrr er frá skýrt voru
sóknaraðilar kosnir af stúdentum
við Háskóla islands til þess að sjá
um hátíðahöld stúdenta 1. desem-
ber 1971. Höfðu þeir þannig veg
og vanda af samkomuhaldi
stúdenta nefndan dag. Þegar hin
umstefndu ummæli eru virt með
hliðsjón af þessu, verður að líta
svo á, að sóknaraðilar hafi haft
réttmæta ástæðu til þess að fá
ummælum þessum hnekkt fyrir
dómstólum. Verður sýknukrafa
varnaraðila, sem er á þvi byggð,
að sóknaraðilar séu ekki réttir
aðilar máls þessa, þvi ekki tekin
til greina.
Umrædd grein i Morgunblaðinu
er rituð undir dulnefninu „Vel-
vakandi". Varnaraóilar voru báð-
ir ritstjórar Morgunblaðsins,
þegar greinin var birt og þeir eru
það enn. Samkvæmt 3. mgr. 15.
gr. laga nr. 57/1956 um prentrétt
bera varnaraðilar ábyrgð á efni
greinarinnar, þar sem höfundur
hefur ekki nafngreint sig.
Hin umstefndu ummæli eru
sérlega gróf og óhófleg, enda þótt
þau fjalli um mjög viðkvæmt
deilumál meðal landsmanna. Lita
verður svo á, að ummælin beinist
að umræddri samkomu í heild, en
á samkomu þessari voru nokkur
hundruð manns. Ekki eru sóknar-
aðilar nafngreindir og þeirra er
ekki getið á nokkurn hátt. Að svo
vöxnu máli þykir varhugavert að
fullyrða, eins og atvikum er að
öðru leyti háttað, að í ummæl-
unum felist aðdróttanir í garð
sóknaraðila persónulega um aó
þeir hafi gerst sekir um refsi-
veróan eða siðferðilega ámælis-
verðan verknað eða að ummælin
hafi að geyma móðganir í garð
sóknaraðila. Þykir því ekki næg
ástæða vera til að refsa varnar-
aðilum samkvæmt 234., 235. og
236. gr. hinna almennu hegn-
ingarlaganr. 19/1940.
Leiðir þaó þá einnig til þess, að
ekki er grundvöllur til aó verða
við kröfu sóknaraðila um miska-
og skaðabætur samkvæmt 264. gr.
almennra hegningarlaga nr.
19/1940 eða kröfu þeirra um kr.
30.000,00 til þess að standast
kostnað af birtingu dóms sam-
kvæmt 2. mgr. 241. gr. sömu laga.
Hins vegar þykja hin um-
stefndu ummæli vera mjög svo
óviðurkvæmileg. Ber að ómerkja
þau. Einnig er rétt að verða við
kröfu sóknaraðila samkvæmt 22.
gr. 1. nr. 57/1966 og dæma varnar-
aðila til aó birta forsendur og
niðurstöðu dóms þessa í 1. eða 2.
tölublaói Morgunblaðsins, sem út
kemur eftir lögbirtingu dómsins
fyrir varnaraðilum.
Rétt þykir að varnaraðilar
greiði sóknaraðilum málskostnað,
sem telst hæfilega ákveóinn kr.
35.000,00.
Nokkrar tafir hafa orðið á máli
þessu m.a. af ástæðum, sem varða
lögmenn aðila.
Bjarni Kristinn Bjarnason,
borgardómari, kveóur upp dóm
þennan.
Dómsorð:
Hin umstefndu ummæli skulu
vera dauð og ómerk.
Varnaraðilum, Matthiasi
Jóhannessen og Eyjólfi Konráði
Jónssyni, er skylt að birta for-
sendur og niðurlag dóms þessa í 1.
eða 2. tölublaði Morgunblaðsins,
sem út kemur eftir lögbirtingu
dóms þessa fyrir þeim.
Varnaraðilar greiói sóknaraðil-
um, Baldri Kristjánssyni, Garðari
Mýrdal, Jóhanni Tómassyni, Jóni
Sveinssyni, Ólafi Einarssyni,
Vilhjálmi H. Vilhjálmssyni og
Þórólfi Hafstað, kr. 35.000,00 I
málskostnað innan 15 daga frá
lögbirtingu dóms þessa að við-
lagðri aðför að lögum.
Bjarni Kristinn Bjarnason.