Morgunblaðið - 08.11.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. NÖVÉMBER 1974
ptnrgmtnMta&iffo
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6. simi 10 100.
Aðalstræti 6. simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasólu 35.00 kr. eintakið.
Ritstjórnarfulltrúi
Fráttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Geir Hallgrímsson
forsætisráðherra dró
upp skýra mynd af ástandi
og horfum í efnahagsmál-
um þjóðarinnar í stefnu-
ræðu sinni á Alþingi fyrr í
þessari viku. Ljóst er, að
árangur efnahagsaðgerð-
anna verður takmarkaður
á þessu ári, en þegar í
byrjun næsta árs standa
vonir til að smám saman
fari að draga úr verðbólgu-
vextinum. Nú er búizt við,
að viðskiptahallinn verði
12.500 millj. kr. á þessu ári,
en það er um 9'A% af
þjóðarframleiðslunni. Á
síðasta ári var viðskipta-
hallinn 2.615 millj. kr. eða
um 3% af þjóðarfram-
leiðslunni. Og þá er reikn-
að með, að gjaldeyriseign
þjóðarinnar muni aðeins
nema 2.000 millj. kr. um
áramót, en það jafngildir
hálfs mánaðar gjaldeyris-
notkun. Við eðlilegar að-
stæður á gjaldeyriseignin
aó geta staðið undir a.m.k.
þriggja mánaða innflutn-
ingi.
Af þessu má sjá, að við
hrikaleg vandamál er að
etja. Þrátt fyrir þessar
staðreyndir halda þing-
menn Alþýðubandalagsins
því fram fullum fetum, að
afkoma atvinnuveganna og
þjóðarbúsins í heild hafi
verið með bezta móti á
þessu ári. Jafnvel forystu-
menn Alþýðubandalagsins
gera sjálfa sig að athlægi
fyrir augum alþjóðar með
slíkum málflutningi eins
og raunin varð á í útvarps-
umræðunum sl. þriðjudag.
Núverandi ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknarflokksins hef-
ur þegar beitt sér fyrir
umfangsmiklum efnahags-
aðgerðum. í stefnuræðu
forsætisráðherra kom
fram, að búast má við, að
áhrifa þessara aðgerða fari
að gæta þegar í byrjun
næsta árs. Ráðherrann
sagði, að spár um þróun
verðlags bentu til þess, að
verðbólga mundi fara
minnkandi á næsta ári,
þrátt fyrir örar verðbreyt-
ingar á síðasta ársfjórð-
ungi þessa árs, og við árs-
lok 1975 yrði verðbólgan
komin undir 15% á árs-
grundvelli. Forsætisráð-
herra sagði, að meginmark-
mið efnahagsstefnunnar
fyrir árið 1975 væri að
draga verulega úr hraða
verðbólgunnar og tryggja
sæmilegan jöfnuð í við-
skiptum við útlönd, án þess
að gripið yrði til of harka-
legra samdráttaraðgerða,
er tefldu atvinnuöryggi og
þar með lífskjörum al-
mennings í tvísýnu, enda
væri full atvinna meginfor-
senda efnahagsstefnunnar.
Stefna núverandi ríkis-
stjórnar er að treysta
grundvöll íslenzks atvinnu-
lífs, skapa jafnvægi og
meira atvinnuöryggi, svo
að unnt verði að tryggja
vaxandi velmegun samfara
réttlæti í tekjuskiptingu og
aðstöðu manna. Forsætis-
ráðherra sagði, að þessi
stefna byggðist á tveimur
höfuð þáttum: Annar
þátturinn væri fólginn í
umbótum á sjálfu efna-
hagskerfinu, er miðaði að
meiri hagkvæmni í rekstri
þess og auknu félagslegu
réttlæti. Hinn þátturinn
væri fólginn í því að hlúa
að nýjum atvinnugreinum,
efla þær, sem fyrir væru,
og gera stór átak í byggða-
málum.
Forsætisráðherra sagði
ennfremur, að ríkisstjórn-
in myndi leita nýrra hag-
stjórnartækja jafnframt
eflingu þeirra, sem áður
hefðu verið notuð, auk al-
mennra umbóta í hagkerf-
inu. Ýmislegt hefði reynd-
ar þegar verið gert til þess
að jafna ytri sveiflur á
þjóðarbúið. Mætti þar
nefna gjaldeyrisvarasjóð-
inn, sveigjanlega gengis-
skráningu og verðjöfn-
unarsjóð fiskiðnaðarins.
En samhliða þessu yrði að
marka virka og aðhalds-
sama stefnu í peninga- og
lánamálum með sveigjan-
legri notkun vaxta, verð-
tryggingar og annarra
lánskjara. Auk þessa væri
nauðsynlegt að binda inn-
lenda lánastarfsemi og
notkun erlends lánsfjár
innan ramma heildaráætl-
unar um fjármagns-
markaðinn. Æskilegt væri
jafnframt að skapa skilyrði
fyrir myndun varasjóða
ríkisins, sveitarfélaga, at-
vinnugreina og einstakra
fyrirtækja, sem grípa
mætti til á samdráttartím-
um.
Hér er um afar mikilvæg
stefnuatriði að ræða, þvi að
öllum má vera ljóst, hversu
brýnt er að beita öllum til-
tækum hagstjórnaraðferð-
um til þess að jafna sveifl-
ur í efnahagslífinu.
Reynsla undanfarinna ára
ætti að hafa kennt okkur
að óhjákvæmilegt er að
beita ákveðnum og mark-
vissum aðgerðum í þessum
efnum, ef við ætlum af ein-
hverri alvöru að reyna að
vinna bug á verðbólguþró-
uninni. Þegar verðbólga er
komin á það stig, sem nú er
raunin á, ógnar hún lífsaf-
komu manna og félags-
legum umbótum I þjóðfé-
laginu.
Þegar til lengdar lætur
hlýtur að vera hagkvæm-
ara að dreifa skyndilegum
tekjusveiflum í einstökum
atvinnugreinum á lengri
tíma en áður hefur verið
gert. Það ber þess vegna að
fagna því, ef ríkisstjórnin
hyggst beita ákveðnum að-
gerðum til þess að ná
þessum markmiðum. En
það er ekki nóg að stefna
að þessu marki þegar í
harðbakkann slær. Hitt er
ekki síður nauðsynlegt að
fylgja stefnunni eftir, þeg-
ar betur árar.
AUKIÐ JAFNVÆGI
í Þ JÓÐARBÚSKAPNUM

Holur
í geimnum
SVARTAR HOLUR kalla vfsindamenn eina af athyglisverðustu
nýjungum stjarneðlisfræðinnar. Svört hola er stjarna sem hefur
dregizt saman f svo iftið rúmmál, að frumeindir efnisins hafa
bókstaflega kramizt sundur. Holan er þá einskonar kúla úr feiki-
sterku aflsviði. Þyngdaraflið er yfirgnæfandi, en margskonar geisl-
un myndast inni f holunni.
Þótt geislarnir beinist út úr
holunni, dregur þyngdaraflið
fljótlega úr þeim allan mátt og
þeir komast aldrei út fyrir tún-
garðinn ef svo mætti segja.
Fyrir vikið stafar holan engum
geislum ljóss eða efniseinda.
Hún er ósýnileg jafnt augum
sem mælitækjum. Hinsvegar
gleypir hún allt sem á vegi
hennar verður, svo að nafn-
giftin er f hæsta máta viðeig-
andi.
Erfiðir útreikningar
Samkvæmt þeim eiginleik-
um, sem stjarneðlisfræðingar
hafa tileinkað svörtu holunum,
ættu þær að þrauka til eilífðar-
nóns, siglandi eins og drauga-
skip um víðáttu geimsins, svart-
ari en allt sem svart er.
Nú hefur ungur Englending
ur, dr. S. Hawking, við háskól
anri f Cambridge lagt á borðið
útreikninga sem segja að
svörtu holurnar verði engan
veginn jafngamlar eilífðinni,
heldur eigi þær í vændum að
enda líf sitt með óviðjafnan-
legum glæsibrag.
Rannsóknir dr. Hawkings
beindust að fyrirbrigðum, sem
eiga sér stað inni f holunum.
Beita verður hínni flóknu
stærðfræði afstæðis- og
skammtakenningarinnar. Þær
jöfnur, sem þá verða uppi á
teningnum eru svo iilar viður-
eignar, að einfaldar, snyrti-
legar Iausnir koma ekki til
greina. Fella verður niður
nokkra erfiða liði, og það gefur
auga leið að útkoman er ekki
óvefengjanleg.
Leynigöng
Kjarninn í hugmynd Haw-
kings er sá, að lítilsháttar út-
geislun verði úr holunni, þegar
allt kemur til alls. Geislarnir,
einkum ljóseindir og nevtrínar,
brjótast úr holunni fyrir tilstilli
sérstakra áhrifa, sem eru áþekk
hinu svonefnda „tunnel-effect"
í skammtakenningunni. Þar er
vísað til þess, að efniseindirnar
geta skotizt í gegnum spennu-
svið, sem eiginlega er orku
þeirra ofviða. „Tunnel“ þýðir
jarðgöng, enda er fyrirbærið
hliðstætt því, að fangi grafi sér
göng undir fangelsismúrana.
Hawkings notfærði sér nú
hina alþekktu niðurstöðu
afstæðiskenningarinnar, að
efni jafngildir orku. Aflsvið
holunnar jafngildir þvf
ákveðnu efnismagni. Hann
sýndi fram á, að útgeislunin er
lítil meðan efnismagnið er
mikið, en færist í aukana þegar
það minnkar. Nú er geislunin
einmitt ein tegund orku, svo að
efnismagn holunnar rýrnar
stöðugt og útgeislunin eykst að
sama skapi. Að lokum verður
útgeislunin svo hröð, að svarta
holan fuðrar upp í ógurlegri
sprengingu.
Ævi svartrar holu með efnis-
magn venjulegrar stjörnu er þó
samkvæmt útreikningunum all-
miklu lengri en aldur al-
heimsins, sem talinn er 15.000
milljónir ár. Engin hola í þeim
stærðarflokki ætti því að hafa
sprungið fram að þessu. A hinn
bóginn er til f dæminu, að
minni holur hafi myndazt við
fæðingu alheimsins og
sprungið nú þegar. Stjarnfræð-
ingar gætu gert sér vonir um að
verða varir við endalok þeirra.
Snjallræði eða
heilaspuni?
Þá er komið að rúsínunni í
pylsuendanum: Hvar eru nú
þessar svörtu holur, og hvernig
færu stjarnfræðingar að því að
skoða þær, ósýnilegar með
öllu?
i Sannleikurinn er sá, að fram
á þennan dag hafa þær aðeins
fundizt i heilafrumum andríkra
stjarneðlisfræðinga. Þeir hafa
rannsakað stærðfræðijöfnur
almennu afstæðiskenningar-
innar, stokkað þær eftir list-
arinnar reglum og fundið
nokkur athyglisverð afbrigði,
sem einmitt benda til að stjörn-
urnar geti undir vissum
kringumstæðum dregizt saman
með aldrinum og breytzt í
svartar holur. Sólin okkar
mundi aðeins teygja sig yfir
fáeina kílómetra sem svört
hola, og jörðin mundi skreppa
saman í kúlu, 1—2 sentimetra
í þvermál.
1 leiðinni má nefna að stjörn-
urnar hrörna allar með aldr-
inum og hafa ýmis atriði
sannazt í þeim efnum, sem
upphaflega þóttu öfgakennd.
Einnig má minna á pósitrón-
una, hina jákvæðu rafeind, sem
Dirac fann með stærðfræði-
legum bollaleggingum 1928.
Fjórum árum síðar voru svo
fyrstu mælingarnar gerðar,
sem sönnuðu efnislega t-ilvist
hennar.
Þótt kenning Hawkings
reynist röng og svörtu holurnar
sendi ekki frá sér geisla af
neinu tagi, hafa stjarnfræð-
ingar ýmis tök á að þefa þær
uppi. Þær mundu til dæmis
sveigja Ijósgeisla lifandi
stjarna af leið sinni.
Cygnus X-1
Stjarneðlisfræðingar hafa í
þessu sambandi bundið vonir
við stjörnukerfið Cygnus X-l.
Kerfið framleiðir röntgengeisl-
un, sem komið hefur fram á
mælitækjum eldflauga og
gervitungla.
Cygnus X-1 hefur verið talið
tvístyrni, tvær stjörnur sem
snúast um sameiginlegan
þyngdardepil. Röntgengeisl-
unin gæti stafað frá efnis-
ögnum, sem þyngdarsvið ann-
arar stjörnunnar reytir af
hinni. Geislunin er þó svo
öflug, að gera verður ráð fyrir
því, að sú fyrrnefnda sé svört
hola, sem éti Iátlaust utan af
félaga sinum.
Nýlega hafa samt nokkrir
starfsbræður Hawkings I Cam-
bridge gert strik I reikninginn.
Þeir hafa leitt að því rök, að
Cygnus X-1 sé alls ekki tví-
styrni, heldur þristirni og alveg
óþarfi að reikna með svartri
holu I þeim félagsskap.
Þetta varð fylgismönnum
svörtu holunnar talsvert áfall,
en væntanlega bíta þeir á jaxl-
inn og berjast þeim mun
djarfar sem ósigurinn er vísari.