Morgunblaðið - 25.03.1975, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. MARZ 1975
Jóhannes EUasson
bankastjóri -Minning
„Þar sem háir hólar
hálfan dalinn fylla“
Jóhannes Elíasson, bankastjóri,
var sonur norðlenzkrar byggðar.
Gegnt sæti hans í einkaskrif-
stofunni i Útvegsbankanum hékk
á veggnum fögur ljósmynd í litum
af bernskustöðvunum, Hrauni í
öxnadal. I ótalmörgum viðræðum
á löngum starfsferli bar minning-
arnar um æskuheimilið oft á
góma. Liðnir atburðir voru
rifjaðir upp og borin saman lífs-
barátta fólksins fyrr og nú. Um
allt þetta ræddi Jóhannes af
næmum skilningi og einlægri
samúð. Glettni lífsins fór ekki
fram hjá honum. Það var unun,
sem ekki gleymist, að hlusta á
gamansögur hans, sem ætíð voru
græskulausar. Ungur að aldri
missti Jóhannes ástríka móður, og
mun sá atburður hafa haft djúp
áhrif á jafn tilfinningaríkan
mann og hann var. Umhyggja
góðs föður dró úr sárasta sviðan-
um.
Jóhannes Elíasson var fæddur
þann 19. maí árið 1920, sonur
hjónanna Elíasar Tómassonar og
Róslínar Berghildar Jóhannes-
dóttur, sem bjuggu góðu búi að
Hrauni í öxnadal. Hann fór
snemma að hjálpa til við heimilis-
störfin og á skólaárunum fékkst
hann við margt. Þegar Jóhannes
var 18 ára brá faðir hans búi og
flutti til Akureyrar, þar sem hann
gerðist fulltrúi í útibúi Búnaðar-
banka Islands. I heimasveitinni
hafði Elías gegnt ýmsum
trúnaðarstörfum, sem við var að
búast, er jafn fjölgáfaður og dug-
legur maður átti hlut að máli.
Jóhannes brautskráðist frá
Menntaskólanum á Akureyri árið
1941. Þar komu forustuhæfileikar
hans fljótt í ljós, var m.a.
Inspector Scolae. Hann lauk laga-
námi 1947 og gerðist þá fulltrúi í
menntamálaráðuneytinu. Um
skeið fékk hann leyfi frá störfum
í ráðuney.tinu og annaðist þá
stjórn umfangsmikils útgerðar-
fyrirtækis. Hann stundaði
málflutningsstörf, varð héraðs-
dómslögmaður 1948 og hæsta-
réttarlögmaður 1956. Mér er
kunnugt um, að lögfræðistörf áttu
einkar vel við Jóhannes, þótt
hann gerði þau aldrei að aðal-
starfi. Hefði hann lagt inn á þá
braut hefði 'hann tvímælalaust
orðið einn af hæfustu
málflutningsmönnum landsins,
þar sem saman fór skarpur
skilningur, traust dómgreind og
alhliða þekking. Hann átti og
óvenju létt með að tjá sig, mál
hans hnitmiðað og ljóst.
Snemma hlóðust mörg
trúnaðarstörf á Jóhannes Elías-
son. Hann átti sæti í nefndum,
sem fjölluðu um hin margvls-
legustu mál. Hann var tvívegis
einn af fulltrúum Islands hjá
Sameinuðu þjóðunum, var f hópi
trúnaðarmanna, sem önnuðust
móttökur erlendra þjóðhöfðingja,
átti sæti í sáttanefndum, kjara-
dómi og vann oft með sérfræðing-
um stjórnvalda að tillögugerðum,
einkum á sviði efnahagsmála. Að
öllum þessum störfum gekk
Jóhannes Elíasson af einbeitni,
og að dómi þeirra, sem bezt
þekktu til, oft og tíðum af of
mikilli ósérhlifni. Samvizkusemin
og atorkan voru svo sterkir
strengir í skapgerð hans og sjálfs-
ögun.
Jóhannes Elíasson hafði mikinn
áhuga á þjóðmálum og fylgdi þar
Framsóknarflokknum að málum.
Hann átti sæti I æðstu stjórn
flokksins og hafði þar mikil áhrif.
Leiðin inn á Alþingi stóð honum
opin, hefði hann kært sig um. I
fylkingu framsóknarmanna er nú
skarð fyrir( skildi sem og annars
staðar, þar sem Jóhannesar Elías-
sonar naut við.
Jóhannes var ráðinn banka-
stjóri í Útvegsbanka Islands
sumarið 1957 og gegndi því starfi
il æviloka. Ólafur Björnsson for-
maður bankaráðs Ú.l. gerir hér í
blaðinu störfum hans fyrir
bankann skil. Ekki eitt einasta
orð í grein formannsins um starf
Jóhannesar Eliassonar fyrir
bankann er ofmælt. Um það atriði
er ég örugglega dómbær eftir nær
12 ára samstarf. Jóhannes helgaði
bankanum krafta sína af heilum
huga og undanbragðalaust, enda
naut hann virðingar starfsfólks-
ins og viðskiptamanna bankans,
utan lands sem innan.
Jóhannes Elíasson vildi leysa
vanda hinna mörgu, er til hans
leituðu. Greiðviknin einn ríkasti
þátturinn í hinni jákvæðu afstöðu
hans til lífsins. Hann tók þvi meir
en nærri sér að verða oft sem
bankastjóri að neita fólki um fyr-
irgreiðslu.
Jóhannes Elíasson var atorku-
og raunsæismaður. Erfiðleikar
þjóðarheildarinnar og einstak-
linga fengu því meir á hann en
marga aðra — en hann gladdist
aftur á móti þeim mun innilegar
þegar vel gekk. Það var ætíð til-
hlökkunarefni að færa honum
góð tíðindi. Þá færðist gleðisvipur
yfir andlitið og gamanyrðin fuku.
Jóhannes Elíasson var list-
hneigður. Hann fékkst við að
mála í tómstundum og hann hafði
yndi af ljóðum. Hann hafði
óvenju fágaða framkomu og
elskulegt viðmót. Hann var geð-
ríkur, en kunni að stilla skap sitt.
Hann var hreinskiptinn og
raungóður, í hópi beztu
drengjanna, sem ég hefi kynnzt á
lífsleiðinni. Við samstarfs-
mennirnir í Utvegsbankanum
geymum minningarnar. Þær eiga
oft eftir að rifjast upp. Ef til vill
sækja þær fastast að á einveru-
stundum.
Jóhannes Ellasson var kvæntur
Sigurbjörgu Þorvaldsdóttur, út-
gerðarmanns I Ólafsfirði. Engum
gat dulizt, að á milli þeirra hjóna
var mikið ástríki. Þau eignuðust
þrjú börn: Róslín, gift og búsett I
Bandarikjunum, Kristín, sem er I
þann veginn að ljúka námi I
Frakklandi, og Þorvaldur sem býr
á heimili foreldra, og stundar
störf hér I borg.
Jóhannes Eliasson andaðist að
kvöldi mánudagsins 17. marz s.l.,
og fer útför hans fram frá
Dómkirkjunni I dag. Banamein
hans var hjartabilun.
Enn rlkir vetur á Islandi — en
við biðjum til guðs, að „geislar
sumarsólar" verndi ástvini hans
og styrki I sorginni.
Hvil þú I friði góði vinur.
Jónas G. Rafnar.
SÚ HARMAFREGN barst um
bæinn sl. þriðjudag, 18. mars, að
Jóhannes Elfasson bankastjóri
við Útvegsbanka íslands hefði
orðið bráðkvaddur á Land-
spítalanum kvöldið áður, aðeins
54 ára að aldri. Jóhannes Elíasson
lauk lögfræðiprófi frá Háskóla ís-
lands árið 1947. Hann gegndi
síðan ýmsum störfum uns hann
vorið 1957 var ráðinn bankastjóri
við Útvegsbanka íslands og
gegndi hann því starfi til dauða-
dags. Mikinn meirihluta starfsævi
sinnar helgaði hann þannig þeirri
stofnun og verður hér einvörð-
ungu minnst starfa hans í þágu
hennar.
Þótt við Jóhannes höfum
allengi verið lítilsháttar málkunn-
ugir þá var það fyrst eftir áramót
1968—69 er ég var skipaður for-
maður bankaráðs Útvegsbanka ís-
lands, að nánari kynni okkar og
samstarf hófust. Um okkar sam-
starf vil ég I stuttu máli segja það,
að þótt samstarfsmennirnir séu
orðnir margir á ýmsum vettvangi
á langri starfsævi og miklu séu
þeir fleiri, er ég minnist með hlýj-
um hug en hið gagnstæða, þá eru
þeir fáir sem mér er jafnljúft að
minnast samstarfsins við sem
Jóhannesar.
Starfshættir Jóhannesar voru
jafnan þeir að kynna sér hvert
málefni frá sem flestum hliðum
og vera þó opinn fyrir öllum þeim
sjónarmiðum er máli skipta. En
eftir að hafa tekið afstöðu til
málsins hélt hann henni jafnan
fram af mikilli einurð og festu.
Sennilega eru fá störf I okkar
þjóðfélagi, sem meiri vandi er að
sækja þannig af hendi, að til
vinsælda og virðingar leiði, en
bankastjórastörfin. Tilmælin um
hverskonar fyrirgreiðslu verða
alltaf svo miklu fleiri en mögu-
leikarnir á því að veita fyrir-
greiðsluna, að nei-in hljóta alltaf
að veróa miklu fleiri en já-in. Til
þess að gegna slíku starfi með
sæmd þarf einmitt þá mannkosti
sem Jóhannes var I svo ríkum
mæli gæddur, annarsvegar víð-
sýni og lipurð en á hinn bóginn
festu til að framfylgja nauðsyn-
legum ákvörðunum, þótt miður
vinsælar væru. Það er Útvegs-
bankanum mikið áfall, ekki síst á
þeim erfiðleikatimum, sem nú
eru, að missa slíkan forystumann
sem Jóhannes var. Verður hans
skarð ekki fyllt I nánustu framtíð,
þótt ég voni með tilliti til þess
láns, sem stofnuninni hefur fylgt
að því er snertir val manna I
trúnaðarstöður, að svo megi sem
fyrst verða.
Auk bankastjórastarfsins
gegndi Jóhannes ýmsum öðrum
mikilvægum trúnaðarstörfum á
vegum bankans, má þar nefna að
lokum, að hann hefir síðan 1961
átt sæti I stjórn Fiskveiðasjóðs og
um skeið einnig átt sæti i stjórn
Iðnþróunarsjóðs.
En þótt stofnunin hafi mikils I
misst og okkur sem lengi höfum
með Jóhannesi starfað að málum
bankans sé harmur í huga að sjá
svo óvænt á bak hugljúfum sam-
starfsmanni er þó þyngstur harm-
ur eftirlifandi konu hans frú
Sigurbjargar Þorvaldsdóttur og
þriggja uppkominna barna
þeirra, Róslínar, Kristínar og Þor-
valds. Þeim votta ég mína dýpstu
samúð og bið máttarvöldin að
styrkja þau I mótlæti þeirra.
Úlafur Björnsson.
ÉG KYNNTIST Jóhannesi Elias-
syni fyrst að ráði, þegar hann var
nýtekinn við bankastjórastarfi I
Útvegsbankanum en ég var um
nokkurt skeið formaður banka-
ráós. Frá byrjun tókst með okkur
hin ágætasta samvinna. Sérstaka
athygli mína vöktu vönduð vinnu-
brögð hans. Komu þau m.a. fram í
þeim greinargerðum, er hann
öðru hverju flutti bankaráðinu
um þróun peningamála og stöðu
bankans I því samhengi, en slikar
greinargerðir höfóu lítt tíðkazt
áður I bankaráðum hér á landi.
Löngu síðar, eftir að ég hóf störf I
Landsbankanum, urðu kynni
okkar enn nánari, ekki sízt þegar
við nokkrum sinnum sátum
saman ársfundi Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins og Alþjóðabankans.
Lærði ég þá enn betur að meta
ágæta eiginleika Jóhannesar sem
bankamanns, stjórnmálamanns,
og þó umfram allt sem manns.
Jóhannes Elíasson var einn
helzti hvatamaður aukinnar sam-
vinnu milli viðskiptabankanna,
sem mjög hefur farið vaxandi á
undanförnum árum. Átti hann
frumkvæði að því, að þeirri sam-
vinnu var komið í fastari skorður
með stofnun Sambands íslenzkra
viðskiptabanka fyrir þremur
árum síðan. Sat hann I stjórn
sambandsins frá upphafi og
ákveðið hafði verið, að hann
skyldi nú taka við formennsku
þess. I þessari samvinnu á milli
bankanna komu fram þau sömu
einkenni Jóhannesar og ég hafði
áður kynnzt í Útvegsbankanum,
samvizkusemi og vönduð vinnu-
brögð samfara drengskap, sann-
girni og lipurð, er gerðu öll sam-
skipti við hann sérstaklega
ánægjuleg. Fráfall hans, einmitt
þegar hann átti að takast á hend-
ur forustu I samtökum viðskipta-
bankanna og vera fulltrúi þeirra I
samstarfi við bankasamtök
nágrannalandanna, er því mikill
missir fyrir islenzku bankana
alla.
Enda þótt samstarf og sam-
skipti okkar Jóhannesar Elías-
sonar snerust fyrst og fremst um
bankamál, kynntist ég einnig á
síðari árum skoðunum hans og
viðhorfum i stjórnmálum, en þau
höfðu verið áhugamál hans frá
unga aidri. 1 þeim málum hafði
Jóhannes til að bera óvenjulega
þekkingu, skilning og viðsýni.
Þátttaka slíkra manna I stjórn-
málastarfi er mikils virði, svo
ekki sé fastar að orði kveðið, og
skarð fyrir skildi, þegar þeirra
missir við í miðju starfi.
Það er mikil eftirsjá að mönn-
um eins og Jóhannesi Elíassyni.
Satt að segja finnst mér, að hún
hafi að fáum mönnum verið
meiri.
Jónas H. Haralz.
Á fyrsta námsári okkar I
Menntaskólanum á Akureyri vor-
um við Jóhannes Elíasson sessu-
nautar og tókust fljótlega með
okkur náin kynni, sem héldust
óslitin þar til hann var numinn
brott af sjónarsviði þessa llfs með
svo óvæntum hætti. Þótt ein-
kennilegt megi heita virtust
helztu einkenni í dagfari hans
vera þá þegar fullmótuð. Hann
var greinilega ólíkt þroskaðri,
reyndari og fágaðri en við jafn-
aldrar hans. Hann rataði snemma
á mundangshófið vandhöndlaða,
enda var honum of og van jafn
fjarri skapi.
Þótt hann væri fulltrúi I
Menntamálaráðuneytinu og ræki
málaflutningsskrifstofu um tíma,
starfaði hann lengstum sem
bankastjóri Útvegsbanka Islands,
þar sem góðir hæfileikar hans,
samvizkusemi og gætni, raunsæi I
hugsunum og glöggnskyggni nutu
sín til fulls. Hann gekk jafnan
glaður til starfa og farnaðist vel
við samstarfsmenn sína og undir-
menn, enda viðtalsljúfur að eðlis-
fari bæði við meiriháttar og
minni. Mér segir svo hugur um að
það sé ekki aðeins sár blóðtaka
fyrir okkur bekkjasystkini
hans að sjá á bak slíku valmenni
sem Jóhannesi Eliassyni, heldur
og líka fyrir Útvegsbanka Islands.
Báðir aðilar vita jafnvel hvað þeir
hafa misst.
Þótt starfsgleði Jóhannesar
væri við brugðið átti hann eins og
flestir aðrir hugðarefni, sem hann
stundaði I tómstundum sínum.
Þar sem hann unni islenzkri
náttúru, tók hann sér pensil I
hönd og málaði einkum landslags-
málverk, sem prýddu m.a. stofu-
veggi á vistlegu heimili þeirra
hjóna við Laugarásveg. Honum
var áreiðalega þvert um geð að
bera ávexti af tómstundaiðju
sinni á torg eða tún að hætti fram-
takssamra framagosa. Þannig var
hann gerður.
Fundum okkar Jóhannesar bar
slðast saman fyrir rúmri viku og
vorum við þá staddir niðri á póst-
húsi. Hann lék alsolla og kvað
m.a. að nú væri svo hart gengið að
bankastjórum viðskiptabankanna
er útlán varðar, að þeir hefði ekki
lengur gólf til að standa á, vegna
„þak“ aðgerða sér æðri meistara.
Honum var létt að bregða fyrir
sér glettni og jafnvel gráglettni,
ef svo bar undir. En allt er I
heiminum hverfult jafnt bros sem
gamanmál geðþekkustu sam-
ferðamanna okkar. Birtan, sem
slíkir menn bera inn I huga og
hjarta náungans, lifir þá samt
sem betur fer. Jóhannes var einn
af þeim fáu mönnum, sem jafnan
ástundaði „aðgát I nærveru sálar“
eins og skáldið segir.
Hann var þannig óvenjulegur
geðspektarmaður. Hann tók sér
aldrei skáldaleyfi I breytni sinni,
enda sést gleggst af henni, að
hann skildi til hlítar I hverju
ósvikið manngildi er fólgið. Enda
þótt likaminn væri ekki nógu
heiibrigður, átti sál hans þau fjör-
efni, sem skapa heilbrigð lífsvið-
horf, festu og hófsemi. Á
Jóhannesi var bragur farsæls og
frjáls manns.
Nú er skammt stórra högga á
milli. Stúdentarnir frá Mennta-
skólanum á Akureyri 1941 hafa
orðið að horfa á eftir þremur
mætum mönnum ofan I gröfina
með stuttu millibili.
Að lokum langar mig til að
votta eiginkonu og öðrum nánum
vandamönnum einlæga samúð
mina.
Halldór Þorsteinsson.
Nokkur kveðjuorð.
Háa skilur hnetti
himingeimur.
Blað skilur bakka og egg.
En anda, sem unnast,
fær aldregi
eilifð að skilið.
Ég hef mál mitt með þessu versi
úr snilldar ljóði Jónasar Hall-
grímssonar, Feróalok, með hug-
ann fullan af söknuði við brott-
hvarf skólabróður míns og alda-
vinar. Enginn hefir, að ég hygg,
dáð ljóðið Ferðalok og skáldið
Jónas Hallgrímsson sem Jó-
hannes. Hann bar merki og yfir-
bragð ljóðrænunnar og skírleik-
ans, sem fram kemur I ljóðum
þessa listaskálds. Það var eins og
hann lifði I anda ljóðsins, ljúfur,
skír og traustur, allt I senn. Því
vík ég að þessu hér að Jóhannes
Elíasson var fæddur og uppalinn
að Hrauni i öxnadal. Um skyld-
leikatengsl veit ég ekki, en I huga
mér renna saman áhrif ljóðsins og
líf og hátterni þessa einstaka
drengs og vinar. Á þessu er skýr-
ing I minum huga. Umhverfi
mannsins hefir áhrif á þroska
hans og skapgerð. Ljóðrænan og
skírleikinn geta birzt I öðru formi
en ljóðinu einu saman. Það getur
birzt i lifi og hátterni mannsins.
Kynni okkar Jóhannesar hófust
í Menntaskólanum á Akureyri
fyrir nær fjórum áratugum. Báðir
vorum við sveitamenn og þekkt-
um vel til starfa að hátta
sveitalífsins eins og það var
i afskekktari sveitum á þeim
tíma. Hvort sem þessi var
ástæðan, eða aðrir þættir,
ófust milli okkar vináttubönd
sem aldrei hefir skugga á borið
frá upphafi. Námsárin liðu. Jó-
hannes var óvenju þroskaður sem
námsmaður og sem persóna. Hvar
sem hann kom við sögu var hann
traustur I orði og verki. Hann var
Iistrænn og hafði snilldar hand-
bragð og skyn á línum og litum.
Sá var háttur í MA að skipa i
embætti inspector skóla þann
nemanda i efsta bekk er traustur
væri og vinsæll. Handleiðsla
Sigurðar heitins skólameistara,
þess mæta manns, brást sjaldnast
við þetta val. Allir þeir, sem ég
þekki úr þeim hóp, hafa reynzt
dugnaðar- og framkvæmdamenn
á ýmsum sviðum þjóðlifsins. Úr
okkar hópi var Jóhannes Elíasson
valinn til þessa starfs. Hann brást
þar ekki, né heldur varð hann
eftirbátur fyrirrennara sinna um
dugnað á vettvangi þjóðlifsins.
Snemma beygist krókurinn til
þess sem verða vill. Sem forsvars-
maður nemenda og trúnaðarmað-
ur skólastjóra naut Jóhannes al-
hliða hylli. Það fór ekki milli
mála að hér var á ferð maður, sem
líklegur var til að takast á við
stærri og margþættari verkefni er
timar liðu.
Jóhannes lagði stund á lögfræói
og hóf þá þegar, jafnhliða námi,
þátttöku í félags- og stjórnmálum.
Á vettvangi þjóðmála og athafna-
lífs hlóðust störfin upp, eins og
jafnan vill verða hjá þeim, sem
öðrum fremur njóta trausts fyrir
sakir hæfileika og prúðmennsku.
Starfsvettangurinn hefir þó verið
drýgstur og lengstur við fjármál
og efnahagsmál sem bankastjóri
Útvegsbanka Islands frá árinu
1956.
Ekki verður hér rakinn né
ræddur starfsvettvangur Jó-
hannesar, þar munu aðrir færari
um aó fjalla. Hitt er staðreynd, að
Framhald á bls. 27