Morgunblaðið - 25.03.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. MARZ 1975
23
JON G. Sólnes alþingismaður tal-
aði nýverið fyrir tillögu til þings-
ályktunar, er hann flytur um
nýja skipan innflutnings- og
gjaldeyrismála. Þetta er i þriðja
sinn sem Jðn flytur þessa sömu
ályktunartillögu. Framsaga hans
fer hér á eftir.
Var breyting til bóta
— en úrbóta er þörf
Eins og tekið er fram í greinar-
gerð þeirri sem prentuð er á þing-
skjali nr. 299, þá er hægt að ítreka
það að þegar núgildandi reglu-
gerð um skipan gjaldeyrisinn-
flutnings og fl. var gefin út hinn
27. maí 1960, var stórt spor stigið í
þá átt að gera öll mál varðandi
gjaldeyris- og innflutnings- og
fjárfestingarmál auðveldari í
framkvæmd en verið hafði. Þjóð-
in hafði um áratugi búið við kerfi
margs konar hafta og takmarkana
í sambandi við þessi mál, sem á
margvíslegan hátt hafði beinlínis
verið dragbítur á alla athafna-
semi, framkvæmdamöguleika og
fjármagnssköpun fyrirtækja og
einstaklinga og um leið eðlilegs
hagvaxtar þjóðarinnar í heild. Til-
koma fyrrgreindrar reglugerðar
var þvi vissulega stórkostleg úr-
bót á því vandræðaástandi, sem
ríkt hafði í þessum málum til þess
tima, að hún tók gildi.
Hins vegar verður ekki hjá því
komist að benda á, að á þeim
hálfum öðrum áratug, sem liðinn
er frá því að fyrrgreind reglugerð
var gefin út, hafa orðið svo örar
breytingar i heiminum á sviði við-
skipta og þá sérstaklega fjár-
magnsflutnings almennt, að nú er
svo komið að dómi flm. þessarar
tillögu, að mörg ákvæði núgild-
andi reglugerðar eru orðin alger-
lega úrelt og standa beinlínis í
vegi fyrir eðlilegum fjármagns-
viðskiptum þjóðarinnar í heild.
Það verður að segjast hér, að mér
finnst það ljóður á fari viðreisnar-
stjórnarinnar eins mörgu góðu og
hún kom í kring, hve mikil stöðn-
un varð í þessum málum á hinum
langa valdaferli hennar.
Fyrsta grein reglugerðar
þeirrar sem þál. sú sem hér er til
umræðu skírskotar til, hljóðar
þannig með leyfi forseta:
„Innflutningur á vörum til
landsins skal vera frjáls, nema
annað sé ákveðið i sérstökum lög-
um eða í reglugerð. Sama máli
gegnir um gjaldeyrisgreiðslur til
útlanda."
Með þessu ákvæði ná segja að
hér sé skýrt mörkuð sú stefna
sem ákveðin er að gilda skuli.
Gallinn er bara sá að með ýmsum
ákvæðum sem um er rætt sérstak-
lega í II. kafla fyrrgreindrar
reglugerðar eru margvísleg
fyrirmæli um eyðublaðanotkun
og skriffinnsku allskonar i sam-
bandi við almennar umsóknir og
þá sérstaklega umsóknir er snerta
yfirfærslur eða greiðslur í erlend-
um gjaldeyri, að í framkvæmd-
inni verða öll þessi mál seinvirk-
ari, fyrirhafnarmeiri og erfiðari
viðfangs en þyrfti að vera. Það má
kannski með nokkurri sanngirni
segja að þegar reglugerðin' var
gefin út hafi umrætt ákvaði átt
rétt á sér til bráðabirgða, vegna
hinna ströngu hafta sem höfðu
gilt hér svo lengi. En að láta þessi
ákvæði fá jafn fastan sess og þau
hafa öðlast, er að dómi flm. hið
mesta glapræði og hefur orðið
þróun ailra peningamála og hag-
kerfi þjóðarinnar til ómetanlegs
tjóns.
Helztu agnúar
Að dómi flm. þessarar þál. er
helztu agnúa fyrrgreindrar reglu-
gerðar að finna í ákvæðum II.
kafla hennar 7.—10. gr. og verð
ég til stuðnings máli mínu að fá
að lesa með leyfi fors. nokkur
atriði úr þessum greinum.:
I 7. gr. standa t.d. þessi ákvæði
m/leyfi fors: „Þegar um innflutn-
ing frilistavöru er að ræða, ber
innflytjanda, áður en váran er
send af stað frá útlöndum að gera
viðskiptabanka grein fyrir
væntanlegum innflutningi og
semja um greiðslufyrirkomulag
vörunnar.“
1 8. gr. stendur t.d.: „Þeir sem
hyggjast flytja inn vörur með slík-
Jón G. Sólnes T x W •
alþingj^ i\y sKipon
innflutnings- og
gjaldegrismála
um gjaldfresti, skulu fyrirfram
leita samþykkis viðskiptabanka."
Það fer enginn eftir þessu og
þetta er í reynd alveg dauður bók-
stafur og er út af fyrir sig nægi-
legt tilefni til þess að reglugerðin
í heild sé endurskoðuð.
Það er skoðun flm., að þegar um
innflutning- og yfirfærslur fyrir
frilistavörur er að ræða, mætti
vera um verulega upphæð að gilti
sú regla að það þyrfti bókstaflega
engar umsóknir eða eyðublaða-
notkun. Hlutaðeigandi gjaldeyris-
bönkum væri fullkomlega frjálst
að afgreiða slík mál viðstöðulaust
og gætu sjálfir séð um að halda
nauðsynlegar skrár eða skýrslur
um notkun og yfirfærslu gjald-
eyris i viðkomandi tilfellum.
Benda má á að við hverja minnstu
afgreiðslu, þarf eyðublað í 3—4
riti; Askrift að tímariti, félags-
gjöld, smágjafir o.fl. — allt þarf
að tilfærast á eyðublöð — þá er
ekki úr vegi i þessu sambandi að
minnast á póstafgreiðslurnar,
sem ekki geta afgreitt póstkröfur
f eri. gjaldeyri fyrir hinni
minnstu upphæð, nema að inn-
flytjandi fái einhvern stimpil frá
gjaldeyrisstofnun—, þrátt fyrir
það, að hlutaðeigandi póst-
afgreiðslu sé að lokum heimilt að
taka við greiðslu. Hljóta allir að
sjá hve miklum vandkvæðum
þetta er bundið á póstafgreiðslum
út á landi sem víðsfjarri eru slík-
um gjaldeyrisstofnunum, svo ekki
getur slík tilhögun verið í anda
margyfirlýstrar byggðastefnu
stjórnmálaflokkanna.
Þá er það fráleitt ákvæði 10. gr.
svohljóðandi: „Engar vörur má
tollafgreiða nema framvisað sé
innkaupsreikningi með áritun
banka um að vörurnar séu greidd-
ar eða greiðsla tryggð í erlendum
gjaldeyri.“ Þar sem frjáls við-
skipti eru ríkjandi eiga slík mál-
efni að vera algert samningsatriði
milli seljanda og kaupanda vör-
unnar um tilhögun á greiðslu. Það
getur oft staðið þannig á, að samn-
ingar séu á lausu um þetta atriði
milli seljanda og kaupanda og
ekkert við það að athuga, slíkt
frjálsræði á að vera rikjandi
manna á meðal. En slíkt fyrir-
komulag á að sjálfsögðu ekki að
hindra á nokkurn hátt, að lög-
boðin aðflutningsgjöld, tollar og
þess háttar greiðslur séu skilvís-
lega inntar af hendi.
í 8. og 9. gr. reglugerðarinnar
eru ákvæði um heimild innflytj-
enda að flytja inn vörur með
gjaldfresti. Þessi ákvæði eru
alltof ströng. Ég þykist vita að það
vaki fyrir hlutaðeigandi yfirvöld-
um að vilja hafa hönd í bagga
með, að ekki sé stofnað til óþarf-
legra lausaskuldbindinga I er-
lendum gjaldeyri vegna innflutn-
ings varnings eða annarra hluta.
Þetta er algerlega úrelt fyrir-
komulag. I lýðfrjálsu landi, þar
sem á að ríkja frjálst hagkerfi á
það algerlega að vera á valdi ein-
staklinganna sjálfra að gera
hverjar þær skuldbindingar sem
þeir kjósa, þeir eiga sjálfir að
vera ábyrgir gera sinna i þeim
efnum og bera ábyrgð á þeim, en
ekki að lúta boði eða banni ein-
hverra opinberra stjórnvalda og
skriffinnskubájcna hvað snertir
slik viðskipti. Enda hefur reynsl-
an sýnt það, að slik’ákvæði sem
hér er að vikið, hafa á undanförn-
um árum skaðað þjóðina um stór-
kostlegar upphæðir. T.d. þegar
um miklar fyrirsjáanlegar verð-
sveiflur er að ræða á helstu
neysluvörum, hráefnum og t.d.
nauðsynlegustu rekstrarvörum
atvinnuveganna, þá er það afar-
áríðandi að ákvæði sem þessi
hindri ekki að hægt sé án tafar að
gera nauðsynlegar ráðstafanir til
þess að gera sem hagkvæmust
innkaup. Það er hægt með dæm-
um að benda á að þegar öllum
sem vildu sjá var ljóst að stórkost-
leg verðhækkunaralda var að
skella á í heiminum á ýmsum
nauðsynlegustu rekstrar-
og neysluvörum, þá var þeim
vanda mætt hér með því að herða
á ákvæðunum um að kaupa vörur.
gegn gjaldfresti stytta
leyfilegan lánstíma. Hvað halda
menn að slíkar ráðstafan-
ir hafi kostað þjóðina I
auknu innkaupsverði og hvað
halda menn að ekki hvað sfst
slíkar ráðstafanir hafi átt þátt i
hinum mikla og sivaxandi verð-
Jón G. Sólnes alþingismaður.
bólguvanda sem við erum alltaf
að stríða við.
Einir vestrænna ríkja
Þá má benda á þá staðreynd,
aó sú takmarkaða heimild sem
veitt er til erlendra vörukaupa
miðast almennt við víxla eða dýr-
ustu vörukaupalán sem um ræðir.
Þvi má ekki heimila góðum og
traustum fyrirtækjum og ein-
staklingum, sem þess eru
megnugir að fá lán í erlendum
bönkum eða hjá öðrum aðílum til
þess að geta gert sem hagkvæm-
ust innkaup, t.d. með því að gera
stór kaup gegn staðgreiðslu í erl.
gjaldeyri og ná þannig oft afslætti
og fyllsta magnsafslætti. Slík til-
högun viðskipta þjóða á milli eru
yfirleitt heimiluð í samskiptum
ríkja á Vesturlöndum og í hinum
frjálsa heimi. Við erum eina
landið af svokölluðum lýóræðis-
ríkjum utan Sovét-Rússlands og
annarra sosíalistaríkja, sem virð-
umst þurfa að hafa eitthvert járn-
tjald eða múr í sambandi við
þessi viðskipti. Arangurinn lætur
heldur ekki á sér standa: við eig-
um heimsmet í verðbólgu og
gjaldmiðill okkar er nánast sagt
einskis virði hvar sem honum er
framvísað utanlands. Það er vert
að athuga, að það eru mörg fyrir-
tæki og einstaklingar sem eru í
þeirri aðstöðu sem betur fer, að
þeir njóta trausts á erlendum
lánamörkuðum og hafa mögu-
leika til fjárútvegunar sem þeir
kannski hins vegar hafa ekki hér
heima. Þess konar viðskipti eru
eingöngu rekin á ábyrgð hlutað-
eigandi aðila og gildir um slík
viðskipti allt annað heldur en t.d.
opinberar lántökur, sem raunar
eru þær einu sem aðgæzlu þarf
við — því um margar slíkar lán-
tökur gildir að þær verða ekki
endurgreiddar nema með margs-
konar skattaálögum á þegna þjóð-
félagsins. í þessu sambandi er
einnig vert að benda á, að sú
stefna sem ræður í okkar þjóð-
félagi og hefur ráðið, um það að
ekki er heimilt að takast á hendur
neinar erlendra fjárskuldbind-
ingar nema með leyfi einhverra
opinberra aðila, knýr einmitt á
opiribera kerfi, sem að sjálfsögðu
hefur ekki aðra leið en að sækja
fjármunina sem þarf til þess að
standa undir slíkum greiðslum í
vasa hins almenna skattgreið-
anda. Með samþykkt þeirrar þál.
sem hér hefur verið borin fram og
eftir að hún væri komin i fram-
kvæmd, væri stórlega hægt að
draga úr þeirri áhættu sem núver-
andi tilhögun þessara mála hefur
i för með sér.
Frílistavörur og
Termin-viðskipti
í þál. þeirri sem hér liggur
fyrir, er minnst á sem áfanga
svipað fyrirkomulag og er i gildi á
Norðurlöndum, t.d. í Danmörku
(það er ekki farið fram á meira til
að byrja með.)
I Danmörku er frílistavöruinn-
flutningur algerlega frjáls, ekki
háður neinum umsóknum eða
eyðublaðavafstri. Ferðamanna-
gjaldeyrir er svo að segja frjáls og
laus við allar umsóknir og eyóu-
blöð. Lántökur einstaklinga og
fyrirtækja allt að mjög hárri upp-
hæð á ísl. mælikvarða (voru 4
millj. d. kr., hækkað í sept. sl. í 20
m.d.kr.) algerlega frjálsar og
mjög greitt um aðrar lántökur til
dæmis til fjárfestingar og ann-
arra framkvæmda.
Þá vil ég minnast á eina tegund
viðskipta sem mjög er tíðkuð hjá
nágrannaþjóðum okkar og það
eru svokölluð TERMIN eða lausl.
þýtt ,,timasetningarviðskipti“. Öll
vitum við það, að það er alltaf viss
beygur í aðilum hér að takast á
hendur skuldbindingar um
greiðslu i erlendum gjaldeyri.
Með termin-viðskiptum er hægt
að tryggja sig algerlega gegn tapi
eða öðrum skakkaföllum vegna
hugsanlegra gengisbreytinga.
Þetta gerist á þann hátt, að hlut-
aðeigandi sem hefur t.d. tekist á
hendur skuldbyndingar um
greiðslur í erlendum gjaldyri
getur á TERMIN-kjörum tryggt
sig gegn vægu gjaldi við kaup á
hinum nauðsynlega erlenda gjald-
eyri á tilsettum tíma á því gengi
sem skrásett er þegar hann tekst
skuldbindinguna á hendur. Hvi-
likt öryggi og þægindi eru slíku
kerfi samfara, vænti ég að leynist
engum, sem þekkir til þessara
mála. En hinsvegar sýnir það
kannski ljósast hve gersamlega
við erum á eftir tímanum í nú-
tíma viðskiptum, að þessi háttur í
sambandi við innlausn erlendra
skuldbindinga er gersamlega
óþekkt fyrirbrigði hér á landi.
(Þess má einnig geta hér að slík
tilhögun er einnig framkvæmd er-
lendis í sambandi við sölu erlends
gjaldeyris af framleiðanda út-
flutningsvöru.).
Erlent fjármagn
Þá er atriði sem ég vildi minn-
ast á, og tel mjög þýðingarmikið í
sambandi við öll þessi mál, og það
er heimild banka og innlánsstofn-
ana hér á landi til þess að taka við
erlendu fé til geymslu, með þeim
hætti að slíkir reikningar séu
algerlega frjálsir (convertible) að
því er snertir aðila sem búsettir
eru erlendis.
Þessi tilhögun viógengst í
öllum þróuðum löndum og víða
um heim og það sem er náttúru-
lega langæskilegast er áð allir
innlánsreikningar og allt fjár-
magn yfirleitt sé gersamlega
frjálst til hvaða ferðar eða notk-
unar senr er. Það er staðreynd að
okkur Islendinga hefur ávallt, og
þá ekki síst á hinum síóustu tím-
um, hrjáð mjög bagalega vöntun á
fjármagni. Við höfum ekki verið
þess megnugir og kannski ekki
hægt með sanngirni að ætlast til
þess, að jafnfámenn þjóó og við
erum, geti komið því við að skapa
jöfnum höndum það fjármagn
sem við þurfum bæði til neyslu,
almenns rekstrar og þeirra mörgu
og mikilvægu fjárfestingarfram-
kvæmda sem ávallt eru og verða á
döfinni hjá okkur. Það hefur
alltaf verið svo, að við höfum í
sívaxandi mæli þurft að leita fyrir
okkur á erlendum lánamörkuðum
í sambandi við nauðsynlegar
fyrirgreiðslur í þessu efni. Enda
tala verkin í þeim málum, þar
sem skuldir okkar erlendis nema
nú milljarðatugum og þá er öllum
ljóst hve stórkostleg upphæð það
er, sem á hverjum tíma fer af
andvirði þjóðarframleiðslunnar I
að greiða afborganir og vexti af
slíkum skuldum og hvað halda
menn að islenska þjóðin sé á
undanförnum árum búin að
greiða mörg hundruð milljóna í
beina þóknun til erlendra fjár-
magnsmiðlara í sambandi við
lánsfjárútveganir framyfir eðli-
lega vexti á hverjum tíma.
Með þessar staðreyndir fyrir
sjónum, er það þess virði áð gerð
sé a.m.k. smátilraun með að koma
svipaðri tijhögun á þessi mál hjá
okkur og gerist hjá þeim þjóðum,
sem næst okkur standa og sem við
höfum nánustu samskipti við,
eins og t.d. Norðurlandaþjóð-
irnar. I tillögu þeirri sem hér
liggur fyrir hv. Alþingi er gert
ráð fyrir því, að við væntanlega
breytingu á reglugerð um skipan
innflutnings- og gjaldeyrismála
verói þó ekki gengið lengra til að
byrja með en að þessum málum
verði hagað hér með svipuðum
hætti og hjá t.d. DÖNUM Þar hafa
bankastofnanir fullt umboð og
leyfi til þess að taka við -fé til
geymslu fyrir erlenda aðila og eru
ósparar á aó auglýsa þá þjónustu í
hinum stærstu heimsfjölmiólum.
Og hjá þjóð sem stöðugt vantar
fjármagn — HVAÐ getur eigin-
lega verið þvi til fyrirstöðu að
heimila slíka starfsemi? Að dómi
flm. er fyrirsjáanlegt að með
sllkri ráðstöfun myndum við á
ódýrastan og hagkvæmastan hátt
getað bætt úr fjármagnsskorti
okkar, og ef vel tækist til, sem ég
hefi óbifandi trú á, þá yrði þróun-
in sú, aó okkur yrði falið að
geyma miklu meira fé heldur en
við þurfum á að halda vegna
okkar framkvæmda. Það væri
enginn vandi að miðla því fjár-
magni á annan hátt, og af slíkri
starfsemi gæti orðið ríflegar
tekjur í þjóðarbúið og miklu
meiri heldur en ég hygg að menn
geri sér í hugarlund nú.
Það er hægt að benda á smá-
þjóðir sem gáfu þessa starfsemi
algerlega frjálsa fyrir fáum árum
og fengu á mjög skömmum tíma
innlánsfé til geymslu fyrir marga
milljarða dollara. Er virkilega
ekki þess virði, að tilraun sem
felst í þvi að skapa möguleika
fyrir slíkri fjármagnsmiðlun hér
á landi, sé reynd eða gerð?
Úti í hinum stóra heimi er fjár-
magn sem skiptir tugum ef ekki
hundruðum milljarða króna, sem
er gersamlega vegalaust, þ.e. það
er leitandi trausts hælis og um
fram allt frjálsrar vegferóar. Ef
við værum reiðubúnir til þess að
veita sliku fjármagni hæli, starfs-
aðstöðu, dvalarstað og verða við
kröfum þess um aígerlega frjálsa
vegferð, þá myndu skapast mögu-
leikar fyrir okkur til þess að fá
ótakmarkað fjármagn til hverra
þeirra framkvæmda eða athafna
sem við kynnum að óska, gegn
ótrúlega vægu gjaldi, eða jafnvel
án nokkurs gjalds. Þetta eru stað-
reyndir sem vert er að hafa í huga
— ekki síst núna á þessum síð-
ustu og verstu tímum — þegar
aðalhöfuóverkur stjórnvalda er
að reyna með einhverjum hætti
að ráða fram úr efnahagserfið-
Framhald ð bls. 34