Morgunblaðið - 26.03.1975, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975 17
Farinn skynsamlegur meðalvegur
Á aðalfundi Læknafélags ts-
lands 1973 var tekin ákveðin af-
staða gegn gr. 9, 1 með takmarka-
lausum ákvörðunarrétti konunn-
ar samkvæmt upphaflega frum-
varpinu.
Á fjölmennum fundi Lækna-
félags Reykjavíkur var á sl. ári
tekin sama afstaða, og greiddi
mikili meiri hluti atkvæði með
þeim breytingartillögum, sem
stjórn L.l. hafði gert við frum-
varpið.
Loks var á aðalfundi L.l. í ágúst
sl. samþykkt samhljóða af fulltrú-
um svæðafélaganna óbreytt af-
staða í þessu máli.
Áð gefnu tilefni vill stjórn L.l.
skýra nánar afstöðu sína gagnvart
frumvarpinu í heild og einstök-
um greinum þess.
Stjórn L.I. telur, að með þeim
breytingum, sem gerðar hafa ver-
ið á frumvarpinu, sé farinn skyn-
samlegur meðalvegur og gengið
eins langt og hugsanlegt er til
móts við óskir konunnar um
sjálfsákvörðunarrétt.
Frumvarp til laga um ráðgjöf
og fræðslu varðandi kynlíf og
barneignir og um fóstureyðingar
og ófrjósemisaðgerðir, Iagt fyrir
Áiþingi 1974.
I. kafli.
Ráðgjöf og fræðsla.
Ákvæðin um ráðgjöf og fræðslu
um kynlíf og barneignir er tví-
mælalaust mjög tímabær og nauð-
synleg. Þessí kafli er nánast
óbreyttur frá upphaflega frum-
varpinu.
Stjórn L.í. telur í þessu sam-
bandi það aðalatriði, að þessi
fræðsla sé falin einhverjum
ákveðnum aðila til þess að
tryggja, að eitthvað raunhæft
verði gert í þessu efni. Sannleik-
urinn er sá, að þótt áðurnefnd
ákvæði séu ágæt, binda þau ekki
ríkisvaldið til aðgerða og nú blas-
ir við sú sorgiega staðreynd, að á
yfirstandandi fjárlögum er ekki
ætlaður einn eyrir til þessarar
ráógjafar og fræðslu. Má til
samanburðar geta þess, að í ár
ætla Svíar að verja 30 milljónum
sænskra króna til þessara mála,
sem mundi samsvara nokkurn
veginn miðað við fólksfjölda
sömu upphæð í islenzkum krón-
um hér á landi.
II. kafli.
Um fóstureyðingar. 9. gr.
frumvarps til laga um
fóstureydingar o.fl. 1974.
Fóstureyðing er heimil:
1. Félagslegar ástæður:
Þegar ætla má, að þungun og
tilkoma barns verði konunni og
hennar nánustu óbærileg vegna
óviðráðanlegra félagslegra
ástæðna. Við slíkar aðstæður skal
tekið tillit til eftirfarandi:
a) Hafi konan alið mörg börn
með stuttu millibili og skammt er
liðið frá siðasta barnsburði.
b) Eigi konan við að búa bágar
heimilisástæður vegna ómegðar,
fátæktar eða alvarlegs heilsuleys-
is annarra á heimilinu.
c) Þegar konan getur ekki
vegna æsku eða þroskaleysis ann-
ast barnið á fullnægjandi hátt.
d) Annarra ástæðna, séu þær
fyllilega sambærilegar við ofan-
greindar ástæður.
2. Læknisfræðilegar ástæður:
a) Þegar ætla má, að heilsu
konu, likamlegri eða andlegri, sé
hætta búin af áframhaldandi
meðgöngu og fæðingu.
b) Þegar ætla má, að barn, sem
kona gengur með, eigi á hættu að
fæðast vanskapað eða haldið al-
varlegum sjúkdómi vegna erfða
eða sköddunar i fósturlífi.
c) Þegar sjúkdómur, likam-
iegur eða geðrænn, dregur alvar-
lega úr getu konu eða manns til
að annast og ala upp barn.
3. Ef konu hefur verið nauðgað
eða hún orðið þunguð sem afleið-
ing af öðru refsiverðu atferli.
Aðalbreytingin á þessum kafla 1
og jafnframt veigamesta breyt-
ingin á frumvarpinu er, að gr. 9. 1
í fyrra frumvarpinu 1973 hefur
verið felld niður, en í stað hennar
tekin inn ákvæðin um félagslegar
ástæður, sem heimili fóstur-
eyðingu.
Ákvæðin um félagslegar ástæð-
ur eru nánast þau sömu og í frum-
varpinu í sinni upphaflegu mynd,
er skilgreint nánar, til hvers eigi
sérstaklega að taka tillit til við
mat á félagslegum ástæðum, sbr.
gr. 9. 1, lið a og b. Af orðalagi
fyrstu málsgreinar fyrstu greinar.
er ljóst, að mióa ber fyrst og
fremst við mat konunnar á eigin
aðstæðum.
Félagslegar ástæður er teygjan-
legt hugtak og því þýðingarmikið,
að tilgreint sé sérstaklega það,
sem leggja beri áherzlu á. Hins
vegar er með d-lið þessarar grein-
ar opnuð leið til þess að meta
gildar aðrar sambærilegar ástæð-
ur. Þessi grein mun í framkvæmd
hafa í för með sér mikla rýmkun á
heimild til fóstureyðinga.
Þegar frá eru taldar smávægi-
legar orðalagsbreytingar og
breytingar á uppsetningu, eru
hinar læknisfræðilegu ástæður
óbreyttar frá fyrra frumvarpi.
Félagslegar og læknisfræðileg-
ar ástæður eru samkvæmt nú-
verandi tillögum metnar jafngild-
ar. Þannig er gert ráð fyrir, að
fóstureyðing verði heimil vegna
félagslegra ástæðna, ekki aðeins
til loka 12. viku, heldur einnig frá
12,—16. viku.
10. gr. frumvarps til laga um
fóstureyðingar o.fl. 1973:
„Fóstureyðing skal framkvæmd
eins fljótt og auðið er, eftir að
getnaður hefur átt sér stað og
helzt fyrir lok 12. viku meðgöngu-
tíma.
Fóstureyðing skal að jafnaði
ekki framkvæmd eftir 16. viku
meðgöngutima, nema fóstri sé
stefnt i því meiri hættu, ef með-
ganga á að halda áfram.
Frávik frá þessu ákvæði eru
heimil, ef ótvíræðar læknisfræði-
legar eða mannúðarástæður eru
fyrir hendi.1'
10. gr. frumvarps til laga um
fóstureyðingar o.fl. 1974:
„Fóstureyðing skal framkvæmd
eins fljótt og auðið er og helzt
fyrir lok 12. viku meðgöngu-
tímans.
Fóstureyðing skal aldrei fram-
kvæmd eftir 16. viku meðgöngu-
tímans, nema fyrir hendi séu
ótvfræðar læknisfræðilegar
ástæður og lífi og heilsu konunn-
ar stefnt í þvi meiri hættu með
lengri meðgöngu og/eða fæðingu.
Einnig skai fóstureyðing leyfileg
eftir 16. viku, séu miklar likur á
vansköpun, erfðagöllum eða
sköddun fósturs.
Slíkar undanþágur eru aóeins
heimilar að fenginni skriflegri
heimild nefndar samkvæmt 28.
gr.“
Stjórn L.I. telur, að sú breyting,
sem gerð hefur verið á þessari
grein, sé veigamikil til þess að
fyrirbyggja, að fóstureyðingar
séu af litlum tilefnum gerðar eft-
ir 16. viku meðgöngutímans. Eins
og sjá má, er orðalag greinarinnar
gert ákveðnara, og með þvi að
setja inn ákvæðin um nauðsyn
skriflegrar heimildar, sem hægt á
að vera að afla án tafar i slikum
neyðar tilfellum, sé skapað aukið
aðhald og jafnframt sé sá aðili,
sem umsjón hefur með fram-
kvæmd þessara 4aga, gerður
ábyrgur.
Ákvæðið um heimild til fóstur-
eyðingar eftir 16. viku, þegar
miklar líkur eru á vansköpun,
erfðagöllum eða sköddun fósturs,
er einnig skynsamleg breyting í
þessu sambandi.
11. gr„ um framkvæmd fóstur-
eyðingar, felur ekki í sér neina
verulega breytingu frá fyrri til-
lögum. Gert er ráð fyrir að við-
halda 2ja lækna vottorði, þó með
þeirri undantekningu, að félags-
ráðgjafi, sé hann til staðar í við-
komandi byggðarlagi, gangi frá
umsókn. Þetta er í meginatriðum
sú framkvæmd, sem í gildi er
samkvæmt lögum frá 1935, og er í
raun sama fyrirkomulag og aðal-
lega hefur verið stuðzt við til
skamms tíma í Svíþjóð og nú er í
gildi t.d. í Bretlandi. Það er
óneitanlega aukið öryggi fyrir
konuna í þessu sambandi, að 2
aðilar fjalli um málið. Hér er alls
ekki um það að ræða, að leggja
þurfi málið fyrir nefnd, áður en
ákvörðun er tekin. Það er ekki
fyrr en að aðgerð hefur verið
framkvæmd, að gögnin eru send
til þess aðila, sem hefur eftirlit
með framkvæmd laganna.
önnur ákvæói þessa kafla eru
nánast óbreytt frá fyrri tillögum.
III. kafli.
Um ófrjósemisaðgerðir.
Veigamesta breytingin á þess-
um kafla er sú, að í fyrri tillögun-
um var gert ráð fyrir, að
ófrjósemisaðgerð skuli heimiluð
að ósk, ef viðkomandi var orðinn
18 ára, en i núverandi tillögum
hefur þetta aldursmark verið
flutt upp f 25 ár. Með breytingu á
uppsetningu og smávegis orða-
lagsbreytingum hafa ákvæðin um
ófrjósemisaðgerðir verið gerð
mun gleggri. Um framkvæmd
samkvæmt núverandi tillögum, sé
viðkomandi karl eða kona fullra
25 ára, þarf ekkert annað en
eiginhandar undirskrift á þar til
gerðu eyðublaði og staðfestingu
þess læknis, sem aðgerðina fram-
kvæntir, um að viðkomandi aðili,
karl eða kona, hafi verió frædd
um eðii aðgerðarinnar og engar
læknisfræðilegar ástæður mæli
gegn aðgerð. Aftur á móti við
framkvæmda aðgeró fyrir 25 ára
aldur er nauðsynlegt 2ja lækna
vottorð eins og í ákvæðunum um
fóstureyðingu.
En sú breyting er einnig gerð,
að sá læknir, sem aðgerðina fram-
kvæmir, sé annar þessara tveggja
lækna, og jafnframt ábyrgur.
Þessi framkvæmdarmáti skapar
aukið öryggi fyrir viðkomandi
aðila, hvort sem um er að ræða
karl eða konu og er meira í sam-
ræmi við þær aðstæður, sem eru
nú við flest okkar sjúkrahús.
Stjórn L.l. vill undirstrika, að
nefnd, sem aldrei sér sjúklinginn,
er ekki vænleg til að taka ákvörð-
un, hvort heldur er um fóstur-
eyóingu eða ófrjósemisaðgerð. I
núverandi frumvarpi er nefndar-
fyrirkomulagió, sem gilti um
ófrjósemisaðgerðir, sbr. lög frá
1938, fellt niður, og í stað þess
tekið upp tveggja iækna vottorð.
Sú nefnd, sem gert er ráð fyrir í
27. gr. þessara laga, hefur það
hlutverk að hafa eftirlit með
framkvæmd laganna, sem er fólg-
ið í þvi að fara yfir gögn um
fóstureyðingar og ófrjósemisað-
gerðir, eftir aó aðgerðir hafa ver-
ið framkvæmdar, og i þeim tilfell-
um, þar sem aðgerð hefur verið
synjað og ágreiningur ris um
framkvæmd. Skal þá leita úr-
skurðar þessarar nefndar.
Akvæði um þessa nefnd eru
óbreytt frá upphaflegu tillögum
fóstureyðingarnefndar frá 1973.
Stjórn L.l. hafði aðrar tillögur um
skipan þessarar nefndar, þar sem
m.a. var lagt til, að 1 aðilinn i
nefndinni væri skipaður af
heildarsamtökum kvenna.
Greinargerd.
Eins og áður getur felur þetta
frumvarp i sér verulega rýmkun á
núgildandi löggjöf. Miðað við
fjöida sérfræðinga út um land í
kvenlækningum og skurðlækn-
ingum má reikna með, að
heimilaðar verði fóstureyðingar
og ófrjósemisaðgerðir á a.m.k. 12
stöðum utan Reykjavíkur.
Eins og að framan getur er
stjórn L.L samþykk núverandi
frumvarpi. Læknasamtökin eru
andvíg þvi, að aftur verði tekin
upp gr. 9. 1 úr fyrra frumvarpi.
Afstaóa læknafélagsins gegn
frjálsum fóstureyðingum á Is-
landi og afstaðan tii þessa máls i
heild mótast af eftirfarandi:
1. I fyrsta lagi virðingu fyrir
lífinu.
2. Virðingu fyrir sjálfs-
ákvöróunarrétti einstaklingsins
innan marka þeirra laga, sem okk-
ur ber að hlita.
3. Skyldu læknisins til að varð-
veita líf og heilsu sjúklingsins og
gera enga þá aðgerð að nauð-
synjalausu, sem valdið getur
skjólstæðingi hans varanlegu
heiisutjóni.
Framkvæmd laganna um
fóstureyðingar og ófrjósemisað-
gerðir er og verður væntanlega að
langmestu leyti i höndum lækna.
Það er aðlilegt aó ætla, að þeirra
þekking og reynsla á þessu sviði
sé traustari grunnur til aó byggja
á sanngjarna og réttláta löggjöf í
þessu efni en hugmyndir annarra
starfshópa í þjóðfélaginu.
Á fóstrió lífsrétt?
Hvaða hugmyndir, sem karlar
og konur kunna að hafa um lífs-
rétt fóstursins, verður ekki geng-
ið framhjá þeirri líffræðilegu
staðreynd, að fóstrið hefur þegar
í upphafi fólgið í sér möguleikann
til vaxtar að fullmótaðri og sjálf-
stæðri lífveru. Mikið er gert til
þess að tryggja öryggi barnsins í
móðurkviði og í fæðingunni.
Læknar væru þakklátir, ef ein-
hver gæti svarað þeirri
spurningu, hvenær fóstrið hættir
að vera fóstur og byrjar að vera
barn. Þess sjást hvergi merki, að
lok tólftu vikunnar skapi hér ein-
hver þáttaskil.
Fóstureyöing er ekki
hættulaus aðgerð.
Hin beina lifshætta er að visu
ekki mikii. Þó urðu i Sviþjóð 7
dauðsföll við 33.777 fóstureyóing-
ar frá 1963—1968, og samkvæmt
upplýsingum 1971—1972 er skráð
svipuð dánartala í New York í
Bandarikjunum eftir 2ja ára
reynslu þeirra af frjálsum fóstur-
eyóingum. Eftirköst eru aðaliega
ófrjóscmi, fæðing fyrir tímann og
endurtekin fósturlát. Hin beina
dauðshætta er 9 sinnum meiri eft-
ir 16. viku en fyrir lok þeirrar 12.
Einnig er mikill munur á
eftirköstum, ef aðgerðin er gerð
fyrir 8.-9. viku en 11.—12. viku.
Afstaða lækna og ákvarðana-
taka i þessu sambandi hlýtur að
taka mið af þessum staðreyndum.
Fóstureyðing verður þvi að mati
lækna alltaf að teljast neyðarúr-
ræði.
Sjálfsákvörðunarréttur
konunnar.
Er hugsanlegt (réttmætt) að
veita konunni takmarkalausan
ákvörðunarrétt varðandi fóstur-
eyðingu? Stjórn L.í. teiur, að það
sé hvorki mögulegt né réttmætt
af konunni að krefjast slíks rétt-
ar. .
Það er ljóst, að sé markmiðið
takmarkalaus sjálfsákvörðunar
réttur, verða lok 12. vikunnar
ekkert endanlegt takmark. Þessar
aðgerðir verða á næstu árum
hættuminni og sennilegt, að þá
komi á ný krafan um enn aukið
frjálsræði, og krafist heimildar til
fóstureyðingar að ósk, allt til
þeirra marka, er barnið byrjar að
verða lifvænlegt. (1 dag er fóstur-
eyðing að ósk konu heimil i New
York til ioka 24. viku meðgöngu-
tímans.)
Það er staðreynd, sem ekki
verður á móti mælt, að konan ber
erfiðið og áhættuna í sambandi
við meðgönguna og fæðinguna. 1
flestum tilfellum hvilir mest á
hennar herðum umsjá og uppeldi
barnsins. Ætla má einnig, að
konan sé betur fær en nokkur
annar til aó meta þörfina fyrir
fóstureyðingu og taka ákvörðun. í
raun er það einnig þannig, að vilji
hennar ræður mestu í þeSsu sam-
bandi. Samkvæmt upplýsingum
landlæknis var á síðustu tveimur
árum aðeins synjað 2% þeirra
umsókna, sem bárust þeirri
nefnd, er fjallar um fóstureyðing-
ar og ófrjósemisaðgerðir.
1 þeim faraldri af rauðum
hundum, sem gekk 1972—1973,
var engri umsókn synjað og i öll-
um tilvikum veittra leyfa fram-
kvæmd aðgeró. Það verður því
ekki með sanngirni sagt, að konur
hafi mætt mikilli mótspyrnu í þvi
að fá vilja sínum framgengt með
ósk sinni um fóstureyðingu.
Hins vegar er takmarkalaus
sjálfsákvörðunarréttur konunnar
í sambandi við fóstureyðingu að
mati L.l. ekki mögulegur. Læknir-
inn hlýtur alltaf að taka mið af
áhættunni, sem aðgerðinni fylgir
og meta hana með hliðsjón af
nauðsyninni fyrir aðgerð. Því að
allir virðast sammála um, að
fóstureyðing eigi að vera neyðar-
úrræði. Hlutverk læknisins er
þjónustuhlutverk við sjúklinginn.
Það hlýtur að vera óskynsamlegt
af konunni að notfæra sér ekki
sérþekkingu og rcynslu við svo
afdrifaríka ákvörðun.
Krafa konunnar um óskorðaðan
sjálfsákvörðunarrétt er auk þess
ekki réttlát, þegar þaó er haft í
huga, að fóstrið er ekki hennar
nema að hálfu leyti og á sér ein-
hvern tilverurétt.
Fóstureyðingum hefur fjölgað
mikið á undanförnum árum. A
fæðingardeild Landspitalans, þar
sem mikill meiri hluti aðgerðanna
er framkvæmd, er skortur á
sjúkrarúmum. Konur, sem bíða
eftir piássi vegna fyrirhugaðrar
fóstureyðingar, eru látnar ganga
fyrir öðrum. Þetta skapar aukna
bið fyrir aðra sjúklinga, sem get-
ur orðið enn meiri við þá
óhjákvæmilegu fjölgun, sem hlýt-
ur að verða með frjálslegri lög-
gjöf, með óbreyttum fjölda
sjúkrarúma.
Þetta valdur þegar erfiðleikum
og mun setja lækna í enn meiri
vanda og valda enn meiri mis-
rétti, ef ákvæðið um frjálsar
fóstureyóingar nær fram að
ganga.
Leiða frjálsar fðstur-
eyðingar til minnkaðrar
notkunar á getnaðarvörn-
um?
Þetta er atriði, sem nauðsynlegt
er að hugleiða i sambandi við
frjálslegri fóstureyðingarlöggjöf.
Fáar áreiðanlegar athuganir eru
til um þetta atriði. I 41. og 42.
tölublaði sænska læknablaðsins
1973 eru greinar eftir Elisabet
Sjövall, sem sýna, að sú hefur
orðið raunin i Gautaborg.
Þrátt fyrir hátíólegar yfir-
lýsingar um, að slikt gerist aldrei
á Islandi, er fróðlegt að hugleiða
Framhald á bls. 27
Greinargerð stjómar Læknafélags
Islands varðandi frumvarp til laga um
fóstureyðingu og ófrjósemisaðgerðir,
sem nú liggja fyrir alþingi í breyttri mynd