Morgunblaðið - 24.04.1975, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. APRIL 1975
21
Viðhorffulltrúa íslands á
hafréttarráðstefnunni í Genf
Genf, 23. april,
frá Matthiasi Johannessen ritstjóra
FRÉTTARITARI Mbl. hefur
hitt að máli nokkra íslenzku
fulltrúanna hérá hafréttarráð-
stefnunni í Genf og spurt þá
um, hvernig þeir líti á stöð-
una nú og framtíðarhorfur.
Þeir, sem fyrir svörum urðu,
eru formaður Alþýðuflokks-
ins, Benedikt Gröndal, Lúð-
vík Jósepsson, fyrrum sjávar-
útvegsrá-ðherra, sem sitja
ráðstefnuna fyrir hönd flokka
sinna, Þór Vilhjálmsson, pró-
fessor, sem er fulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins, Jón L. Arn-
alds, ráðuneytisstjóri, I sjáv-
arútvegsráðuneytinu, sem
situr ráðstefnuna sem fulltrúi
sjávarútvegsráðherra, Matt-
híasar Bjarnasonar, en hann
tók við af fiskimálastjóra Má
Elíssyni, þegar hann fór
heim, Haraldur Henrysson,
fulltrúi Samtakanna og Jón
Jónsson, sem situr ráðstefn-
una sem forstjóri Hafrann-
sóknastofnunarinnar.
Svör þessara manna gefa væntan-
lega hugmynd um hin ýmsu viShorf
sem fulltrúarnir hafa af kynnum sin-
um viS fulltrúa á ráSstefnunni og
þróun mála hér. Þórarinn Þórarins-
son ritstjóri, fulltrúi Framsóknar-
flokksins, hefur skýrt frá ráSstefn-
unni i blaSi sinu, en hann er nýkom-
inn á ráSstefnuna aftur, auk dr.
Gunnars Schram prófessors, en for-
maSur islenzku sendinefndarinnar er
Hans G. Andersen sendiherra, eins
og kunnugt er, og hefur Mbl. birt
samtal viS hann um þróun mála hér
og ræSu hans á allsherjarfundinum
s.l. föstudag.
Hér á eftir fara svör islenzku full-
trúanna:
Benedikt Gröndal
Benedikt Gröndal sagSi:
Þegar hafréttarráSstefna Samein-
uSu þjóSanna kom saman 1958 lá
fyrir henni frumvarp, sem laganefnd
SameinuSu þjóSanna hafSi veriS sjö
ár aS semja.
Þegar undirbúningsfundir núver-
andi hafréttarráSstefnu hófust lá
ekkert frumvarp fyrir heldur nokkrar
nýjar og byltingarkenndar hugmynd-
ir. Þær voru á þá lund, aS hafsbotn-
inn utan lögsögu rikjanna, sem er
tveir þriSju hlutar hnattarins skyldi
verSa sameign mannkynsins sem
heildar en ekki einstakra ríkja. Fund-
irnir hófust á þvi, aS hver þjóS þurfti
aS gera grein fyrir viShorfum sinum
og hagsmunum og voru þaS mikil
ræSuhöld. Smám saman tóku þjóSir
ein eSa fleiri saman aS leggja fram
álit og tillögur og þar kom, aS til-
löguflóðiS varS mikið. Þá hófst starf-
ið. sem enn stendur yfir að fækka
valkostum og sameina tillögur. svo
að unnt verSi að afgreiða málin með
samkomulagi eSa atkvæðagreiðsl-
um, ef annað dugir ekki til. Allt hefur
þetta tekið lengri tima en menn
bjuggust við og eru nú horfur á. að
það verSi talinn viðunandi árangur
þessarar ráðstefnu í Genf, ef hér
tekst aS gera einn texta eSa eitt
frumvarp aS hafrétti. Takist það
verSur þaS samt frumvarp, sem eng-
inn er bundinn af og atlir geta gert
breytingartillögur við þegar til loka-
umræSu kemur. Má þvi segja, að
tveim umræSum sé lokið en sú þriðja
og síðasta sé eftir.
Þcssi þróun mála hefur valdið okk-
ur Islendingum vonbrigSum vegna
þess, hve málin ætla aS taka langan
tíma. ViS því er ekkert að gera og við
verSum að taka okkar eigin ákvarð-
anir. Ef ráSstefnan afgreiðir eitt
frumvarp má telja vist, að það geri
ráS fyrir 200 milna efnahagslögsögu
og þaS er okkur mjög hagstætt. Sá
texti hefur fyrst og fremst verið und-
irbúinn í svokallaðri Evensen-nefnd
og hefur íslenzka fulltrúanum þar
tekizt að koma inn meginsjónarmið-
um okkar, sem við getum vel viS
unað, ef sá texti helzt til enda. Ýms-
ar hættur eru þó enn á sveimi og er
nauðsynlegt að fylgjast vel meS öllu.
Fyrir nokkrum árum, þegar fyrstu
undirbúningsfundirnir fyrir hafrétt-
arráðstefnuna voru haldnir, höfSu
aðeins nokkrar þjóðir 200 milna fisk-
veiðilandhelgi. Nú eru 200 mílurnar
viðurkennt hugtak, sem nýtur al-
mennrar viSurkenningar. Án þessar-
ar þróunar er vafasamt, aS það hefði
hvarflað að fslendingum að færa
fiskveiðilögsögu sína út I 200 milur.
Þetta getum við þakkað Sameinuðu
þjóSunum þótt hægt gangi stundum
á ráðstefnum.
Lúðvík Jósepsson
LúSvík Jósepsson sagði: Mér sýn-
ist allt benda til þess, að þessum
ráðstefnufundi Ijúki þannig 10. maí,
að þá liggi fyrir eitt samfellt uppkast
að alþjóðlegri samþykkt varðandi
haf réttarmálin, þ.e. sú ákvörðun.
sem var tekin á allsherjarfundi s.l.
föstudag, að formenn aðalnefndanna
þriggja skyldu gera eitt sameiginlegt
orðað uppkast. En þetta þýðir, að
mínum dómi, að allt bendi til þess,
að annar fundur verði haldinn upp úr
áramótum, en það þýðir hins vegar,
að ekki eru miklar líkur á endanlegu
samkomulagi fyrr en seint á næsta
ári.
En hvaða áhrif hefur þá þetta á
okkar málstað? Ég tel, að þetta hljóti
að ýta undir það. að við tökum okkar
ákvörðun og færum út okkar fisk-
veiðimörk eins og ráðgert hefur ver-
ið, þ.e.a.s. á þessu ári, vegna þess að
mér sýnist algjörlega tilgangslaust
að ætla að bíða eftir niðurstöðu
þessarar ráðstefnu, þegar hafðar eru
! huga þær pólitisku yfirlýsingar,
sem gefnar hafa verið út heima um
útfærslu i 200 milur.
Það er auðvitað augljóst, að á
meðan ráðstefna um þessi mál
stendur svona, höfum við mjög
takmarkaðan stuðning af því, sem
þar hefur verið gert, við útfærslu
okkar á þessu ári. Ég tel t.d. vist, að
allar þær þjóðir, sem hingað til hafa
verið okkur ósammála um
fiskveiðiréttindi við fsland haldi sig
við svipaða afstöðu og þau hafa haft
og koma eflaust til með að vitna til
þess að ráðstefnunni sé ekki lokið.
Um framtiðina vil ég segja þetta:
Ég tel, að það hafi þegar komið i Ijós
á þessari hafréttarráðstefnu, að likur
bendi til þess, að reglan um 200
mílna efnahagslögsögu verði
samþykkt. Og ég geri mér einnig
vonir um, að skilyrði, sem kunna að
fylgja þeim rétti verði okkur
fslendingum ekki verulega hættuleg.
Þó er rétt að taka fram, að hættur i
þeim efnum eru ekki fullkomlega
liðnar hjá. Þar á ég einkum við, að
hætta getur verið á því, að á siðustu
stundu verði sett inn i samninginn
ákvæði um það hver eigi að ákveða,
hvort viðkomandi strandriki getur
nýtt allan þanri afla, sem um er að
ræða. Sterkar kröfur eru uppi um
það, að alþjóðleg stofnun eigi að
ákveða þetta heildarmagn, sem
veiða má og hvernig með skuli fara
það sem strandriki geti ekki nýtt.
Þór Vilhjálmsson
I stuttu svari, einu af mörgum, um
horfurnar á hafréttarráðstefnunni
hér I Genf er sennilega fróðlegast
fyrir lesendur að sagt sé frá þeim
málum, sem höfundur þessara lina
hefur helzt sinnt að undanförnu,
aðrir munu vikja að sínum
verkefnum.
Það hefur verið aðalverkefni
undirritaðs að þessu sinni, og raunar
einnig i Caracas sl. sumar, að
fylgjast með þvi, sem fram fer i hinni
svokölluðu fyrstu nefnd
ráðstefnunnar. Hún fjallar um
vinnslu verðmætra efna af hafsbotni
utan lögsögu ríkja. Verkefnið er
tviþætt. f fyrsta lagi er reynt að
semja um réttindi yfir þessum
auðæfum og hvernig þau skuli
unnin. f öðru lagi er fjallað um reglur
um skipulag alþjóðastofnunar sem
fyrirhugað er að setja á taggirnar til
að fjalla um hafsbotninn. Nú er búið
að gera úr garði einn texta um fyrra
viðfangsefniS og er hann
umræðugrundvöllur. Þessi texti er
sambræðsla hinna ýmsu og
sundurleitu tillagna, en um hann er
ekki enn neitt samkomulag. Það er
C. Pinto frá Sri Lanka (Ceylon) sem
hefur samið textann, en hann er
formaður undirnefndar, sem vinnur
að tilraunum til að ná samkomulagi.
Hinn óleysti ágreiningur er um það,
hvort hin fyrirhugaða alþjóðastofnun
eða einstök riki og fyrirtæki eigi að
vinna málma af hafsbotni.
Þróunarrikin vilja hið fyrra, en
iðnvæddu rikin hið siðara. f
tillögunni frá Pinto er gert ráð fyrir
millilausn, helmingur
námusvæðanna verði tekinn frá fyrir
alþjóðastofnunina en einstök riki og
fyrirtæki eiga að geta unnið málma á
hinum helmingnum eftir sérstökum
reglum. Þessar tillögur eru svo nýjar
af nálinni. að 77-rikja hópurinn
svonefndi, það er þróunarrikin. hafa
enn ekki tekið afstöðu og liggja nú
fundir niðri i þrjá daga meðan þau og
raunar fleiri riki kanna tillögur
Pintos. Um síðara verkefni fyrstu
nefndar, skipulag væntanlegrar
alþjóðastofnunar, hafa lengi legið
fyrir margar tillögur en ekkert hefur
enn verið rætt um þær hér í Genf á
fundum i nefndinni eða i
undirnefndinni, sem Pinto stjórnar.
Þróunarríkin vilja hafa úrslitaráðin
innan stofnunarinnar hjá þingi þar
sem þau geta beitt atkvæðastyrk
sinum, en iðnaðarrikin vilja láta ráða
málum tii lykta i stjórnarnefnd eða
ráði, þar sem reglur um
atkvæðagreiðslur verði þannig. að
þeirra hagsmunir séu tryggðir. Þó að
enn vanti mikið á. að samkomulag
hafi náðst i 1. nefnd um
hafsbotnsmálin hefur nokkuð þokast
I átt til samkomulags og er nefndin
lengra á veg komin en 2. og 3.
nefnd.
Þess má geta, að höfundur
þessara lina var á fundum i
vinnuhópi um grunnlinur, en hann
hefur lokið störfum. Gengið var frá
bráðabirgðatexta, sem ætti að
tryggja hagsmuni íslendinga
varðandi vafaatriði, m.a.
Geirfugladrang.
Um ráðstefnuna má almennt segja
í stuttu máli. að hægt miðar en þó i
rétta átt, svo að vona má, að allt fari
vel að lokum.
Jón L. Arnalds
Jón L. Arnalds varaði spurningu
Mbl. á þessa leið:
Þær ákvarðanir, sem teknar verða
á hafréttarráðstefnunni munu skipta
heimshöfunum meir upp á milli rikja
en margir gera sér grein fyrir. Mjög
mörg mikitvæg og flókin atriði eru til
úrlausnar Margir telja því
óhyggilegt að flýta úrslitum og
almennur vilji er fyrir þvi, að
þrautkanna allar samkomulagsleiðir
til hins ýtrasta. Aðir knýja á um
lyktir og telja, að ekki verði lengur
beðið.
Ég tel stöðu mála okkur
islendingum hagstæða. Mikill og
víðtækur sóknarþungi stefnir að
ákveðinni heildarlausn allra
deilumála. Flestar líkur benda til, að
þessu þrefi Ijúki á næsta ári.
Einnig getur svo farið. að hér i
Genf náist að setja saman drög
að einum sameiginlegum grund-
vallartexta um einstök atriði eða
málaþætti, sem sýni einskonar
samkomulagsgrunn eða meginvilja
þátttökurikjanna i aðalatriðum. Slík
drög. þótt ekki væru þau samþykkt,
yrðu grunnur fyrir lokasamkomu-
lagsumræðum. Jafnframt myndi
slíkur texti renna stoðum undir
stefnu íslendinga i fiskveiðilandhelg-
ismálum.
Haraldur Henrysson
Fulltrúi Samtakanna, Haraldur
Henrysson, svaraði spurningunni á
þessa leið: Það er að visu ijóst. að
ekki mun takast að ná
heildarsamkomulagi hér i Genf eins
og ýmsir höfðu vonað. Hins vegar
má áreiðanlega fullyrða. að á sumum
sviðum hafi mál þróazt ótrúlega
hratt. Ég held, að staðan nú sé
hagstæð varðandi þau mál sem
okkur fslendingum eru mikilvægust.
200 milna efnahagslögsaga er
almennt viðurkennt hugtak, sem
verður vart haggað úr þessu. Á þvi
virðist einnig víðtækur skilningur, að
strandriki eigi eitt ákvörðunarrétt
um það hvað sé eðlilegur
hámarksafli innan efnahags-
lögsögunnar og hvenær eðlilegt
sé að veita öðrum þjóðum hlut-
deild í aflanum. Þetta er i raun
undrunarefni þegar höfð er i huga
staðan eins og hún var þegar
undirbúningsfundir ráðstefnunnar
hófust 1971. Auðvitað er of
snemmt að fullyrða um endanlegar
niðurstöður á einstökum sviðum,
þegar heildardæmið verður gert upp,
en mér finnst óliklegt annað en
ofangreind sjónarmið verði ofan á.
Þrátt fyrir hægagang á
ráðstefnunni þá hefur verulega
þokazt i áttina að þvi marki að koma
á heildarsamningi um hafið og
nýtingu þess. Hafa verður í huga, að
verkefni ráðstefnunnar eru liklega
margþættari og flóknari en
nokkurrar alþjóðaráðstefnu til þessa.
En þrátt fyrir mörg óleyst
ágreiningsatriði sýnist mér fátt geta
hindrað það úr þessu, að
heildarsamkomulag náist innan
tiltölulega skamms tfma. Lfklega
þarf að halda eina tvo fundi enn áður
en af þvi verður. Ég er sannfærður
um, að árangurinn verður gjörbreytt
réttarskipan, a.m.k. að þvi er varðar
nýtingu á auðlindum hafsins.
Jón Jónsson
Jón Jónsson fiskifræðingur sagði
eftirfarandi um ráðstefnuna: Þær
tillögur sem bornar hafa verið fram
varðandi hafrannsóknir falla i
eftirfarandi meginflokka:
Skeilgreining á hafrannsóknum og
tilgangur þeirra.
Framkvæmd hafrannsókna. Undir
það fellur: réttur til rannsókna. Leyfi
strandrikisins, þátttaka þess og
skuldbindingar. Almenn skilyrði um
framkvæmd hafrannsókna.
Alþjóðlegt samstarf og svæðasam-
starf á sviði hafrannsókna. Þar með
talin skipti á vísindalegum gögnum
svo og birting á niðurstöðum.
Alþjóðlegar stofnanir á sviði
haf rannsókna
Lögfræðileg staða rannsókna-
tækja i hafinu.
Abyrgð og bótaskylda.
Gerðardómur.
Skuldbindingar samkvæmt
sáttmála S.Þ. og öðrum
alþjóðasamningum. Á fundinum í
Caracas i fyrra var reynt að bræða
saman hinar fjölmörgu tillögur, sem
fram höfðu komið um hin einstöku
atriði, sem nefnd eru hér að framan
og má segja. að tekizt hafi að fækka
nokkuð valkostum, þótt ennþá beri
mikið á milli. Þannig tókst að ná
samkomulagi um almenna
skilgreiningu á framkvæmd
hafrannsókna og má þar nefna
eftirfarandi: riki eiga að vinna
ötullega að hafrannsóknum, ekki
einungis með eigin hag fyrir augum,
heldur i þágu alls mannkyns.
Hafrannsóknir á einungis að
stunda f friðsamlegum tilgangi.
Þessar rannsóknir mega þó ekki
hindra aðra löglega notkun sjávarins
og eiga að vera i samræmi við önnur
ákvæði um verndun hafsins.
Hafrannsóknir geta ekki skapað
neinn grundvöll fyrir kröfum um
eignarétt á hafinu eða auðæfum
þess.
Þegar svo er komlð að réttinum til
rannsókna, fara skoðanir að
skiptast, bæði að þvi er snertir
rannsóknir innan hinnar væntanlegu
efnahagslögsögu svo og á hinu
alþjóðlega svæði utan hennar.
Þróunarlöndin eru hér á varðbergi.
Þau vilja, að til þurfi að koma leyfi
strandrikisins til allra rannsókna
innan efnahagslögsögu þess og að
rannsóknir á hinu alþjóðlega svæði
skuli framkvæmdar beint af
alþjóðastofnuninni eða þeim sem
stofnunin felur að gera slikt undir
sinni stjórn.
Aðrir vilja að til rannsókna i
efnahagslögsögu strandrikisins komi
leyfi þess. en bundið mjög nánum
skilyrðum, sem strandrikið setur.
Það á einnig að geta fylgzt rækilega
með rannsóknum og stöðvað þær, ef
út af er brugðið þeim skilyrðum, sem
sett voru.
Þá eru þeir sem ekki vilja að
gerðar séu svo strangar kröfur
varðandi leyfi til rannsókna sem að
ofan greinir. Þeir viðurkenna að visu
rétt strandrikisins til þess að veita
leyfi til rannsókna, en telja að veita
beri þessi leyfi undir öllum
venjulegum kringumstæðum.
Að lokum eru svo þeir, sem
einungis viðurkenna rétt
strandrikisins til leyfisveitingar i
eigin landhelgi, en að þvi er snertir
rannsóknir i væntanlegri
efnahagslógsögu. þá sé nægilegt að
senda viðkomandi strandriki tilkynn-
ingu um málið.
A fundinum i Caracas tókst að ná
samkomulagi um þá grein, er fjallar
um alþjóðlegt samstarf, skipti á
visindalegum gögnum og birtingu á
niðurstöðum.
Á fundinum í Genf hefur verið rætt
Framhald á bls. 22