Morgunblaðið - 23.05.1975, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. MAl 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á márruði innanlands
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Gildi verzlunar í
frjálsu samfélagi
Hlutverk verzlunar
og verðmyndunar í
frjálsu markaðskerfi var
viðfangsefni fyrsta við-
skiptaþings Verzlunarráðs
íslands. Það var í sjálfu sér
fyllilega tímabært, að
verzlunin sjálf gengist
fyrir almennum og opin-
skáum umræðum um þetta
efni, ekki sízt með tilliti til
þess, að enn eru ríkjandi í
þjóðfélaginu gamlir for-
dómar í garð þessarar at-
vinnugreinar. Verzlunin er
milliliðastarfsemi, og svo
kynlegt sem það má vera,
telja ýmsir hana óþarfa.
Flestum er þó ljóst, að
traust og skilvirk verzl-
unarstarfsemi er einn af
mikilvægustu þáttunum í
verðmætasköpun þjóðar-
búsins. Meginspurningin
er þá sú við hvaða starfs-
skilyrði verzlunin á að búa.
Reynslan hefur kennt
okkur, að í kjölfar rýmk-
unar á viðskiptaháttum og
aukins frelsis í þeim efnum
hefur jafnan fylgt gróska í
framleiðslustarfsemi og
bætt lifskjör alls almenn-
ings. Frelsi í viðskipta-
háttum er ein áhrifamesta
ieiðin sem til er við dreif-
ingu valds milli fyrirtækja,
heimila og byggðarlaga.
Jafnframt eru frjálsir við-
skiptahættir ódýrasta leið-
in til þess að tryggja nauð-
synlega hagkvæmni og nýt-
ingu þekkingar. Hér á
landi hefur verulega skort
á, að menn vildu viður-
kenna þessi sjónarmið. Það
er ekki einvörðungu, að
þessi neikvæða afstaða,
sem ríkt hefur í garð verzl-
unarinnar, hafi þrengt að
þessari atvinnugrein og
komið í veg fyrir aukna
hagkvæmni, heldur hefur
hún einnig verið laun-
þegum, sem við þessa at-
vinnugrein starfa, fjötur
um fót í baráttu fyrir
bættum lífskjörum.
Þetta neikvæða viðhorf í
garð verzlunarinnar
kemur m.a. fram í því, að
Islendingar voru síðastir
allra þjóða á Vesturlöndum
að hverfa frá haftastefnu
og enn hefur ekki tekizt að
brjóta á bak aftur úreltar
verðákvörðunarreglur.
Núgildandi verðlagningar-
kerfi hefur ekki á nokkurn
hátt megnað að hafa hemil
á verðbólgu og verðlags-
hækkunum. Þar við bætist,
að þetta kerfi stuðlar
fremur að óhagkvæmum
innkaupum en hitt. Núver-
andi ríkisstjórn hefur
ákveðið að taka upp nýja
hætti í þessum efnum. Þó
að stefnt sé að frjájsri
verðmyndun er hitt jafn
ljóst, að ekki verður horfið
frá verðlagseftirliti.
í ávarpi á viðskiptaþing-
inu sagði Geir Hallgríms-
son, forsætisráðherra, að
núverandi verðlagseftirlit
væri gagnslítið og ef menn
vildu tryggja sem Iægst
vöruverð, þá legðu menn
áherzlu á frjáls samskipti.
Ekki væri þó unnt að koma
á frjálsri verðmyndun og
fullkomlega frjálsu mark-
aðskerfi fyrr en jafnvægi
væri komið á milli fram-
boðs og eftirspurnar í þjóð-
félaginu. Forsætisráðherra
sagði, að hér væri um svo
róttæka breytingu að ræða,
að hún myndi leiða til
stéttastríðs, ef hún yrði
framkvæmd í einu vetfangi
við núverandi aðstæður.
í þeim efnahagsvanda,
sem þjóðin hefur átt við að
stríða, hafa ýmsir litið á
viðskiptahöft sem einhvers
konar töfralausn á erfið-
leikunum. Vitaskuld fer
því fjarri að svo sé. Gylfi Þ.
Gíslason vék að þessu í
ræðu sinni á viðskiptaþing-
inu og lagði áherzlu á, að
við yrðum að vera vel á
verði gagnvart haftastefn-
unni, sem enn væri ekki
útdauð. Gylfi sagði, að það
væri ekki einungis, að
haftastefnan drægi úr hag-
vexti, heldur mengaði hún
hugarfar manna og alla
stjórnarhætti, þar sem hún
færði stjórnmálamönnum
völd, sem þeir gætu mis-
notað. Hlutverk stjórn-
málamanna væri að marka
meginstefnu, en ekki að
mismuna einstaklingum
með ýmiss konar leyfisveit-
ingum.
ísland hefur eitt ríkja á
Vesturlöndum haldið í
hinar úreltu verðmyndun-
arreglur hámarksálagn-
ingar. Á Norðurlöndum
öllum hafa jafnaðarmenn
fyrir alllöngu beitt sér
fyrir og komið fram löggjöf
um frjálsa verðmyndun og
samkeppnishömlur. Þar
hefur mönnum fyrir löngu
skilizt, að þess konar við-
skiptahættir þjónuðu bezt
hagsmunum neytenda.
Þetta bendir til þess, að
hér á landi skorti verulega
á almenna upplýsingastarf-
semi og þekkingarmiðlun
um viðskiptamál.
Nýtt þjóðfélag
Hinir sigursælu kommún-
istar i Kambódíu, sem réðust
inn i Phnom Penh 17. april og
bundu þar með enda á 5 ára
ófrið, heyja bændabyltingu,
sem sett hefur allt á annan end-
ann í landinu.
Þeir hafa hrakið á að gizka 4
milljónir manna úr borgum og
bæjum, flesta fótgangandi, og
stefnt þeim langt inn i landið,
þar sem þeim er ætlað að verða
sveitamenn og erja jörðina
samkvæmt fyrirskipunum.
Enginn kemst hjá þvi að taka
þátt i þessum tröllauknu flutn-
ingum. Afgamlir menn og korn-
ung börn, sjúkt fólk og sært, —
öllum hefur verið smalað út á
vegina, og bersýnilega munu
margir ekki hafa krafta til að
komast á leiðarenda.
Efnahagur borganna, sem
stendur á gömlum merg, hefur
nú verið látinn fyrir róða, og
eins og sakir standa, eru pen-
ingar einskis virði, og ekki er
hægt að eyða þeitn. I stað þeirra
korna vöruskipti.
Hermenn kommúnista hafa
farið ránshendi um verzlanir og
haft þaðan á brott eigulega
hluti eins og t.d. úr eða útvarps-
tæki, ellegar hafa vörurnar
verið gerðar upptækar og yfir-
lýstar almenningseign.
Engar mannaferðir eru nú
um aðalflutningaleiðirnar til og
frá höfuðborginni. Þeir, sem
bjuggu þar i grennd hafa lika
verið fluttir á brott. Slikt hefur
orðið hlutskipti allra ibúa
þeirra svæða, er framundir
lokin lutu rikisstjórn þeirri, er
Bandaríkjamenn veittu stuðn-
ing.
Svæði þau, sem fólkið verður
flutt til, virðast vera a.m.k. 65
mílur frá Phnom Penh.
Löngu áður en Rauðu Khmer-
arnir unnu yfirburðasigur sinn,
stefndu þeir að þvi leynt og
ljóst að breyta Kambódíu í
bændaþjóðfélag. Þeir höfnuðu
öllu, sem stjórnkerfi landsins
byggðist á, en þar var hlutur
bæja og borga langstærstur og
hagur kaupmanna og betri
borgara blómlegri en annarra
landsmanna.
Ekki er óskað eftir útlending-
uin og erlendri aðstoð, a.in.k.
ekki sem stendur. Það er jafn-
vel ekki ljóst, hversu mikil
áhrif Kinverjar og Norður-
Vietnamar munu hafa þrátt
fyrir ríflega aðstoð við upp-
reisnarmenn i Kambódíu gegn
ríkisstjórn Lon Nols. Hinir
nýju valdhafar virðast stað-
ráðnir i að gera sínar ráðstafan-
ir upp á eigin spýtur og á þann
hátt, sem þeim hentar. Þrátt
fyrir huginyndafræðileg slag-
orð og ýmiss konár smáatriði,
eins og t.d. Mao-húfur og Ho
Chi Minh ilskó, koma kommún-
istarnir fyrir sjónir sem stoltir,
sjálfstæðir og ákaflega þjóð-
hollir.
Ef dæma má eftir gerðum
þeirra, þar til nú, er ekki óhugs-
andi að þeir einangri landið,
sem telur 7 milljónir manna, að
miklu leyti um einhvern tima,
a.m.k. þar til ringulreiðinni er
lokið, bændabyltingunni hefur
verið beint i ákveðinn farveg og
þeir telja sig reiðubúna til að
sýna útlendingum, hvað þeir
hafa afrekað.
Sumir af embættismönnum
Kommúnistaflokksins i Phnom
Penh hafa jafnvel haft á orði,
að þeir vilji breyta höfuðborg-
inni og gera hana þjóðlegri og
ljá henni smábæjarsnið eins og
bærinn Siem Reap i norð-
austurhluta landsins hefur.
í augum okkar, sem héldum
kyrru fyrir i borginni og fylgd-
umst með töku hennar, voru
atburðirnir hið furðulegasta
sjónarspil. Í Phnom Penh bar
það skyndilega við, að tvær
milljónir manna héldu á brott í
grafarþögn. Sumir voru fót-
gangandi, aðrir á reiðhjólum,
enn aðrir ýttu bensinlausum
bilum á undan sér, og varla sást
í vegina fyrir þessum óendan-
lega mannfjölda. Flestir báru á
bakinu pokaskjatta með ein-
hverjum eigum, sem þeir höfðu
tint saman í óðagoti, er her-
menn gráir fyrir járnum, höfðu
birzt og skipað þeim að hafa sig
á brott hið skjótasta. Fólkið
virtist óttaslegið og kjarklitið,
og margir voru skelfingu lostn-
ir, þvi að þeir voru borgarbúar,
vanir þægindum, og voru þess
fullvissir, að þeir myndu ekki
lifa af þessa erfiðu ferð.
Sjúkrahús, sem troðfull voru
af særðu fólki, voru gersamlega
tæmd. Sjúklingarnir gengu,
höltruðu, skriðu, skjögruðu við
hækjur eða voru bornir af ætt-
ingjum sinum. Sumum var ekið
í sjúkrarúmum.
Kommúnistarnir hafa fáa
lækna í þjónustu sinni og lyfja-
birgðir þeirra eru af skornum
skammti, svo að margir sjúkl-
inganna munu eflaust bíða
bráðan bana. Þegar Phnom
Penh var hertekin 17. apríl sl.,
voru 2 þúsund sjúklingar á
stærsta sjúkrahúsi borgarinnar
og nokkur þúsund i viðbót á
öðrum sjúkrahúsum. Margir
þeirra voru þá í dauðateygj-
unum vegna skorts á aðhlynn-
ingu.
Hljóðar götur
Borg, sem til skamms tíma
var iðandi af lifi, verður
skyndilega aðeins skuggi af
sjálfri sér. Göturnar eru auðar
og þöglar, þar húka yfirgefnir
bilar og galtómar verzlanir.
Götuljósin ljóma sem fyrr, en
nú lýsa þau engum.
Það var morgunninn 17.
april, sem markaði endalok
þess gamla og upphaf þess
nýja. Sambandslaust hafði
verið við umheiminn vegna
simabilana frá kl. 6 að morgni
16. april. Hersveitir Kommún-
ista höfðu náð á sitt vald flug-
vellinum, sem var nokkrar
mílur vestan við borgina og um
nóttina höfðu þeir þrengt sér
inn i útjaðra borgarinnar og
vörpuðu eldflaugum og
sprengjum.
Flóttamenn og hermenn á
undanhaldi þustu inn í mið-
borgina þúsundum saman og
reikuðu þar um í leit að felu-
stað, en þess þó fullvissir, að
fall borgarinnar yrði ekki um-
flúið.
Við öll, bæði Kambódíumenn
og útlendingar i landinu, hugð-
um, að þetta væri mesta niður-
lægingarstund Kambódiu. Að
baki var skorturinn og skelf-
ingin, sem magnazt höfðu óð-
fluga, eftir því sem kommúnist-
arnir þokuðust nær. Nú horfð-
um við fram á við bjartsýnir og
léttari i sinni í þeirri trú, að
þegar kommúnistarnir kæmu
og stríðið yrði loks á enda kljáð,
myndi hörmungunum linna. En
þar skjátlaðist okkur öllum.
Rangar spásagnir
Menn trúðu þvi, að miklar
breytingar myndu ekki geta átt
sér stað í Kambódíu, jafnvel
þótt koipmúnistar kæmust til
valda, og það var hald manna,
að venjulegt fólk myndi verða
látið I friði, en þetta reyndist
aðeins blekking.
Bandarískir embættismenn
höfðu gefið þá lýsingu á komm-
únistunum, að þeir væru hik-
andi og oft illa samhæfðir.
Reynslan sýndi hins vegar, að
þeir voru ákveðnir og fastir
fyrir, vel þjálfaðir, harðsvíraðir
og undir ströngum aga. Banda-
rikjamenn höfðu einnig sagt, að
uppreisnarherinn hefði orðið
fyrir miklu manntjóni og þurft
hefði að fylla upp í eyðurnar
með ungum liðsmönnum, sem
skipað hefði verið í fremstu vig-
línu eftir aðeins fárra daga
þjálfun. Við sáum þúsundir
hermanna i Phnom Penh og úti
á landi. Þar i hópi voru bæði
konur og barnungir drengir,
sumir virtust ekki eldri en 10
ára gamlir, en öll voru þau
hraustleg, vel vopnum búin, vel
þjálfuð, og skipulagið virtist
mjög gott. Önnur spásögn
Bandarikjamanna var á þá
lund, að jafnskjótt sem komm-
únistar næðu undirtökunum,
myndu þeir heyja mikið blóð-
bað og fremja fjöldamorð á allt
að 20 þúsund manns, her-
mönnum og menntamönnum.
Óstaðfestar fregnir hafa borizt
af aftökum hermanna og emb-
ættismanna fyrri ríkisstjórnar,
og allir þeir, sem sjónarvottar
urðu að töku höfuðborgarinnar
eru ekki i nokkrum vafa um, að
fólk i mestu ábyrgðarstöðum
hefur þegar hlotið refsingu og
jafnvel dauðdaga. Engum vafa
er þáð heldur undirorpið, að
stór höpur fólks mun láta lifið
af harðrétti á leiðinni út i sveit-
Eftir Syúne
depfl, New
Hermaður Rauðu Khmerartna