Morgunblaðið - 23.05.1975, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 1975
ir. A hinn bóginn hefur þessum
aðgerðum á engan hátt svipað
til spásagnanna um fjöldaaftök-
ur.
(Snemma í maí skýrði Ford
Bandaríkjaforseti frá því á
blaðamannafundi, að áreiðan-
legar fréttir hefðu borizt af af-
töku 80—90 embættismanna i
Kambódlu og eiginkvenna
þeirra).
Við sólarupprás fyrsta dag-
inn sáust hermenn og flótta-
menn streyma inn í borgina að
greln
i
Y H. Schan-
York Times
ISidney II. Schanberg var fréttarit-
ari The New York Times í Kambódíu I
lokahrinu stríðsins. Hann var þar 17.
apríl sl.. þegar Rauðu Khmerarnir
hertóku höfuðborgina. Phnom Penh.
og dvaldist þar um skeið, í fyrstu sem
fangi kommúnista, en síðar sem
flóttamaður í sendiráði Frakka. Hann
var meðal fyrstu útlendinganna sem
leyfi fengu til að halda til Thailands.
Hann og aðrir fréttaritarar, sem tókst
að kcmast undan, hétu því að skrifa
ekkert um það, sem þeir höfðu upplif-
að. fyrr en allir útlendingar, sem
Kambódíumenn höfðu i haldi, hefðu
verið látnir lausir.
norðanverðu, og það var greini-
legt, að varnarlinan að norðan
hafði rofnað. Um þetta leyti fór
ég inn á Hótel Le Phnom og
hélt upp til herbergis míns á
þriðju hæð. Ég gat mjög greini-
lega fylgzt með undanhaldinu
frá glugganum og sprengingar
heyrðust um alla borgina. Kl.
6.30 skrifaði ég i vasabókina
mína: „Borgin er að falla.“
Ýmsum spurningum er enn
ósvarað m.a. vangaveltum um
flokkadrætti, en strax á fyrsta
degi varð það ljóst, að þær
höfðu við rök að styðjast, því að
á nokkrum klukkustundum
skipuðust veður i lofti.
Fyrstu hersveitirnar, sem
réðust inn I borgina, höfðu
glaðlegt og þægilegt yfirbragð,
og fyrir vikið kölluðum við þær
„mildu sveitirnar". Skyndilega
hurfu þær, við fréttum siðar, að
þær hefðu fallið i ónáð og verið
afvopnaðar og leiðtogi þeirra
yfirlýstur svikari, og ef til vill
hafi þær ekki verið trúar for-
sprökkum kommúnista. Þær
sveitir, sem í stað þeirra komu,
höfðu annað viðmót. Sumir her-
mannanna voru vingjarnlegir,
a.m.k. ekki fjandsamlegir, en
það voru bersýnilega engar
vöflur á þeim. Á augabragði
hófust þeir handa um að tæma
borgina, útbúnir sprengjum,
skammbyssum og rifflum. Þeir
kölluðu í hátalara eða beittu
einungis eigin raddstyrk, þustu
um göturnar, skipuðu fólki út
úr húsum sínum og ógnuðu
með vopnum, ef annað dugði
ekki.
í fyrstu héldum við, að þeir
væru aðeins á höttum eftir ríku
rekur fólk á brbtt frá Phnom Penh eftir töku borgarinnar
fólki, en brátt komumst við að
raun um, að hið sama gilti fyrir
alla og göturnar fylltust harm-
þrungnu fólki á leið út úr borg-
inni. Bilarnir drápu á sér eða
hjólbarðarnir sprungu, og voru
skildir eftir. Fólk missti af sér
ilskóna i þessum hrindingum
og pústrum, og þeir lágu eins og
hráviði út um allt til vitnis um
mannþröngina, sem hafði farið
um. Næstu daga, þegar við út-
lendingarnir i Phnom Penh
vorum lokaðir inni I franska
sendiráðinu, heyrðum við eftir
erlendum fréttastofum að
kommúnistar hefðu fengíð fólk-
ið á brott úr borginni með því
að segja því, að Bandarikja-
menn myndu hefja loftárásir á
hana. Eigi að síður sögðu mér
allir, sem ég hafði tal af, að eina
ástæðan, sem þeim hefði verið
gefin, væri sú, að það ætti að
endurskipuleggja borgina, og
þeir ættu að fara langt i burtu.
Brottflutningarnir komust
ekki á verulegan skrið fyrr en
komið var fram undir rökkur.
Nokkrum klukkustundum áður
komst ég i fyrsta sinn i kast við
hina harðskeyttari hermenn.
Ég hafði farið til að kanna að-
stæður á stærsta almenna
sjúkrahúsi borgarinnar, Preah
Keth Meaiea, og í för með mér
voru: Dith Pran, starfsmaður
New York Times í borginni,
Jon Swain frá Sunday Times í
London, Alan Rockoff, óháður
bandarískur blaðaljósmyndari,
og bílstjórinn okkar, Sarun að
nafni. Það var ófögur aðkoma
að sjúkrahúsinu. Læknar höfðu
ekki þorað að koma til starfa og
særðu fólki blæddi til ólífis á
göngum hússins. Um kl. 1 eftir
hádegið héldum við frá hand-
lækningadeildinni og ókum i
átt að aðalhliði byggingarinnar,
og komum þá beint í flasið á
hópi hermanna, sem voru á leið
Flóttafólk flýr Phnom Penh
að skipun hermanna.
Því svöruðum við allir neitandi
og þóttumst vera franskir, en
Dith Pran túlkaði yfir á mál
Khmera. Ef þeir hefðu hins
vegar athugað hvað var i tö’sk-
unum okkar, sem þeir gerðu
ekki, hefðu þeir séð vegabréf
okkar Rockoffs.
I hálftíma dúsuðum við aftur
i herbílnum skjálfandi af ótta,
og tveir aðrir farþegar voru
teknir inn, Kambódiumenn i
borgaralegum klæðum, en þeir
voru mjög háttsettir í hernum,
og virtust jafnvel ennþá hrædd-
ari en við.
háttsettir embættismenn úr
fyrrverandi rikisstjórn ættu að
gefa sig þar fram.
Þegar þangað kom sáum við á
að gizka 50 fanga framan við
bygginguna, þar á meðal Lon
Non, yngra bróður Lon Nol
fyrrum forseta, sem hélt i út-
legð 1. april sl. og Chim
Chhuon, sem var náinn sam-
starfsmaður forsetans. Þar gat
einnig að lita marga ráðherra
fyrrverandi stjórnar og hers-
höfðingja. Virtust þeir mjög
óstyrkir á taugum, en reyndu
að láta lita svo út sem allt væri
með felldu.
Landráðamenn
Einni klukkustundu siðar
kom Long Boret, forsætisráð-
herra, til innanrikisráðuneytis-
ins. Daginn áður hafði hann
borið fram uppgjafartilboð með
vissum skilyrðum, en því var
umsvifalaust hafnað. Hann var
einn af hinum sjö landráða-
mönnum, sem kommúnistar
höfðu ákveðið að taka af lífi.
Hinir höfðu flúið að undan-
teknum Sirik Matak, fyrrum
forsætisráðherra, en hann
hafði leitað hælis í franska
sendiráðinu, og þangað var
hann sóttur nokkrum dögum
síðar. Long Boret var rauðeygð-
ur og þrútinn. Hann hafði lik-
ast til verið á fótum alla nóttina
og ef til vill hafði hann einnig
grátið. Kona hans og tvö börn
vöru enn i landinu. Siðar leit-
uðu þau hælis i franska sendi-
ráðinu, en fengu ekki á þeirri
forsendu, að nærvera þeirra
gæti stofnað öðrum flótta-
mönnum í hættu.
Huggunarorð
Nóttina áður hafði Long
Boret talað lengi og skýrt í sim-
Franskir sendiráðsstarfsmenn í Phnom Penh hrekja á brott forseta þjóðþingsins, Ung Bun
Hor (fyrir miðju) er hann leitaði hælis við fall borgarinnar.
inn á sjúkrahússvæðið gráir
fyrir járnum. Þeir miðuðu byss-
um að okkur, öskruðu reiðilega
og hótuðu okkur lifláti. Þeir
tóku allt af okkur, myndavélar,
útvarpstæki, peninga, ritvélar
og bilinn og ráku okkur aftur i
herbil og harðlokuðu hurð og
lúgu. Okkur datt ekki annað i
hug en að dagar okkar væru
taldir. En það er langt mál að
segja frá þvi, sem á eftir fór, og
ég mun skýra nánar frá'því
síðar. En i stuttu máli var það
sem gerðist, að Dith Pran bjarg-
aði lifi okkar með þvi að komast
með okkur fram I bílinn og síð-
ar með þvi að ræða í hálfa
þriðju klukkustund við þá, sem
höfðu okkur i haldi og sann-
færa þá loks um, að við værum
engir óvinir þeirra, heldur blátt
áfram erlendir fréttamenn, og
myndum skýra frá sigri þeirra.
Við vitum ekki enn, hvers
vegna þeir voru svona reiðir, en
höldum að það hafi ef til vill
verið vegna þess, að þeir voru
einmitt að koma inn á spítalann
til að flytja sjúklingana á brott,
og brá í brún við að rekast á
okkur, því að þeir kærðu sig
ekki um að erlendir menn gætu
vitnað um þetta atferli. Eitt
sinn spurðu þeir, hvort einhver
okkar væri Bandarikjamaður.
Árangursríkar
umtölnr______________
Þvi næst vorum við tvær
klukkustundir undir beru lofti
I norðurjaðri borgarinnar. Mjög
strangar gætur voru hafðar á
okkur, á meðan Dith Pran vann
það kraftaverk að tala um fyrir
hermönnunum, og við horfðum
á gleiðbrosandi hermenn með
heil bilhlöss af fötum, léttum
vinum, sterkum vínum og
sigarettum, og þeir fleygðu
einu og öðru til hermannanna,
sem stóðu við veginn. Ennfrem-
ur sáum við flóttamenn i borg-
araklæðum á leið út úr borg-
inni. Við héldum, að þetta væri
fólk, sem hefði flúið úr úthverf-
unum inn í miðborgina á síð-
ustu dögum stríðsins, og væri
nú á leið heim aftur. Ekki flaug
okkur i hug, að verið væri að
flytja alla á brott úr borginni
með valdi. Loks var okkur
sleppt kl. 3.30, en Kambódíu-
mönnunum tveimur var haldið
áfram, og annar þeirra baðst
-innilega fyrir. Þegar við vorum
orðnir frjálsir ferða okkar,
héldum við rakleiðis til upplýs-
ingamálaráðuneytisins, því að
við höfðum heyrt um útvarps-
tilkynningu, þess efnis, að allir
ann, en ekki var honum eins
liðugt um málbeinið á þessari
stundu. Hann gat aðeins tuldr-
að já, nei og þakka þér fyrir,
svo að viðræður við hann voru
vonlausar.
Enn hafa engar áreiðanlegar
fréttir borizt um afdrif hans.
Flestir, sein rætt hafa við hina
nýju valdhafa, telja óyggjandi,
að hann verði tekinn af lifi,
hafi það ekki þegar verið gert.
Einn af leiðtogum kommún-
istanna talaði sefandi til fang-
anna 50. Hann virtist vera hers-
höfðingi, enda þótt hann hefði
engin merki á einkennisbún-
ingi sínum, og hann neitaði að
segja til nafns.
Hann reyndi að róa fólkið og
sagði því, að það væri aðeins
um 7 landráðainenn að ræða, en
komið yrði fram við aðra
embættismenn fyrrverandi
ríkisstjórnar af fyllstu sann-
girni.
„Hér verða engar refsiað-
gerðir,“ sagði hann og svipur
fanganna gaf til kynna, að þeir
vildu gjarnan taka hann trúan-
legan en gerðu það saint ekki.
Umhverfis hann stóðu her-
inenn í árásarstöðu, eins og þeir
væru að vernda hann gegn
áreitni.