Morgunblaðið - 23.05.1975, Blaðsíða 23

þarf tengsl þ
Teikn þeirrar þróunar, aó
alt>ingismenn verði aðgreind stétt
stjórnmálamanna, slitin úr
tengslum við hina ýmsu þætti
Þjóðlífsins, sem þeir hafa til
skamms tíma komið úr, blasa nú
hvarvetna við. Þeirri skoðun vex
fiskur um hrygg, að hér skapist
stétt atvinnustjórnmálamanna,
n.v fylking opinberra embættis-
■ðanna, er lúti starfsreglum og
iaunaúrskurði kerfisins. Sú hefð
fyndi þá víkja, að þingmenn
kæmu úr röðum hinna ýmsu
starfsgreina og stétta þjóðfélags-
<ns, með lifandi tengsl við og stað-
góða reynslu og þekkingu á at-
vinnugreinum þjóðarbúsins. Þá
hiyndi Alþingi síður spegla þjóð-
Hfið og þjóðarviljann á sama hátt
°g löngum fyrr. Eyjólfur Konráð
Jónsson fjallaði um þetta efni í
Þingræðu, skömmu fyrir þingslit.
Fara hér á eftir kaflar úr ræð-
unni — en hafa verður í huga við
•estur þeirra, að þeir eru brot úr
samfelldri ræðu, og hér að ein-
hverju leyti slitnir úr eðlilegu
samhengi.
Ég lagði til, að þingmenn sem
þannig væri ástatt um, héldu
helmingi tekna sinna og þar með
embættunum i raun réttri og væri
þá til þess ætlazt, að þeir sinntu
embættunum sem svaraði helm-
ingi eðlilegs vinnutíma. Benti ég
á, að í nýmæli því, sem verið væri
að lögfesta, fælist yfirlýsing af
löggjafans hálfu um það, að líta
bæri á þingmannsstarfið sem 8!4
Starfshættir
Alþingis
Að undanförnu hefur allmikið
verið rætt um kjör alþingismanna
°g nokkuð sýnzt sitt hverjum.
Leikur varla vafi á þvi, að frum-
varp þetta er fram komið í tílefni
Þeirra umræðna, enda rökstutt
með þvi, að óeðlilegt sé að þing-
nienn einir manna ákveði launa-
kjör sín, eðlilegt sé að kjaradóm-
ur fjalli um þau eins og önnur
•aun hins opinbera. Á það hefur
raunar verið bent, að ekki sé
ástæða til að ætla, að kjaradómur
utundi ákveða laun þingmanna
•aegri en þingið sjálft gerir, og það
hygg ég að sé rétt skoðun.
En meginástæðurnar fyrir því,
að ég er andvígur frumvarpi
Þessu, eru tvær. I fyrsta lagi er
alveg ljóst, að Alþingi ræður
sjálft starfsháttum sínum og hlýt-
Ur að gera, ef það vill ekki glata í
senn virðingu Iandslýðs og sjálfs-
virðingu sinni. Þingið hefur það
Þess vegna í valdi sínu að ákveða
lengd þingtíma á ári hverju,
starfstima í hverri viku og á
hverjum degi. Það getur með
eðrum orðum ráðið vinnutíma
Þihgmanna, og þingmenn sjálfir
vita gerst, hve mikill hann er og
*ttu þess vegna að vera til þess
hæfastir að úrskurða þingfarar-
kaup — og vera menn til að gera
Það. —
En þá er ég kominn að hinni
ástæðunni, þeirri að þingið eigi
ekki sifellt að vera að færa ábyrgð
frá sér og þar með áhrif og völd.
Auðvitað orkar allt tvímælis, sem
hér er gert, og auðvitað eru þing-
Utenn gagnrýndir fyrir ákvarðan-
’r um þingfararkaup eins og allt
annaö. Ég hef skilið það svo, að
við þingmenn værum kjörnir til
að bera ábyrgð og axla gagnrýni.
Lða eins og Bjarni Benediktsson
einhvern tímann orðaði það eitt-
hvað á þessa leið: „Stjórnmála-
nienn eru til að skamrna þá — og
fá laun fyrir.“ Min skoðun er sú,
að þingmenn, hver einstakur
Þeirra, og þingið í heild, eigi að
Þera meiri ábyrgð, en ekki minni
en nú tíðkast, og vera reiðubúnir
að risa undir gagnrýninni. Ekki
Eyjólfur Konráð Jónsson,
alþingismaður.
mánaðar starf á ári hverju, en
þeir sem önnur störf hefðu með
höndum jafnframt þingmennsku,
gætu ekki sinnt þeim nema sem
svaraði til 3!4 mánaðar árlega, ef
ekki er tekið tillit til eðlilegra
sumarfría en ella væri þing-
mannsstarfið um 8 mánuðir og
tími til annarra starfa rúmir þrír.
Skemmri eða
lengri þingtími
Mér er ljóst, að ekki eru allir
sammála þeirri skoðun minni, að
nauðsynlegt sé að reyna að tak-
marka lengd þingtimans og gera
þingmönnum kleift í sem ríkust-
um mæli að sinna öðrum störfum
en stjórnmálum. Hefur þeim rök-
um jafnvel verið hreyft gegn
þeim skoðunum, sem ég hér flyt,
að embættismannavald styrktist
nú svo, að nauðsyn beri til þess,
að þingmenn hafi aðstöðu til þess
mestan hluta ársins að fylgjast
með störfum embættismanna og
koma i veg fyrir, að þeir, sem ekki
hafa verið kjörnir til þess full-
trúar af þjóðinni, ráði ráðum
hennar í stöðugt vaxandi mæli.
Mér er spurn: Er það líklegast tu
þess að draga úr embættismanna-
valdi að bæta við nokkrum tugum
embættismanna? Að allir þing-
menn yrðu einungis embættis-
menn og sinntu ekki öðrum
störfum?
Menn svara því sjálfsagt til, að
frumvarpið taki einungis til
þeirra, sem hvort eð er gegni
embætti, annars vegar sem þing-
menn og hins vegar sem
embættismenn í öðrum rikisstofn-
unum. Ekkert segir þar um það,
hvernig fara skuli um launakjöi
þeirra þingmanna, sem störf hafa
hjá einkafyrirtækjum eða sveitar-
félögum og ekki heldur hjá hálf-
opinberum stofnunum eða fyrir-
tækjum. En hætt er við því, að
stjórnendur stórra fyrirtækja,
sem ógjarnan vildu liggja undir
gagnrýni, hneigðust til þess að
styðjast við reglur rikisvaldsins i
þessu efni. Og er ekki nokkurn
veginn ljóst, aó sú stefnuyfirlýs-
ing, að ekki sé gerandi ráð fyrir
því, að alþingismenn 'geti sinnt
öðrum störfum nema svo sem eins
og í ársfjórðung, leiði til þess aó
þingtíminp lengist jafnt og þétt ?
Menn hverfi frá öðfum störfum,
a.m.k. ábyrgðarstörfum, eða hví
skyldi embættismaður úti á landi
vera að halda í embætti sitt, ef
hann á ekki nema tveggja kosta
völ, annaðhvort að sinna þvi eins
Vel og honum er unnt samhliða
þingmennskunni, þ.e!a.s. nota
a.m.k. helming starfskrafta sinna
í þágu embættisins og vinna þá
helming þess tíma launalaust?
Eða hinn kostinn að gegna
embættinu aðeins sem svarar í
ársfjórðung og sitja þá í óþökk
flestra, því að slík embættisfærsla
yrði auðvitað gagnslítil, en auk
þess stæði hann i vegi fyrir því, að
aðrir fengju viðkomandi embætti.
Mergurinn málsins er að mínu
viti sá, að það væri mjög óæskileg
þróun, ég vil segja hættuleg
þróun, ef eingöngu ættu að sitja á
þingi svonefndir atvinnustjórn-
málamenn, og hver sá sem til
þingmennsku veldist ætti þegar í
stað að hverfa með húð og hári
inn i þann ágæta hóp, sem hér
situr, en úr sinni stétt, í sveit eða
bíe. Nú bið ég háttvirta þingmenn
að misskilja mig ekki. Ég tel ekki,
að alþm. séu verra fólk en gengur
og gerist, þvert á móti, er hér
mikið mannval, og ég held að
þingmenn yfirleitt séu miklu
betra fólk en almenningur álitur.
Engu að siður er það nú svo,
að hver dregur dám af sínum
sessunaut, og hreinskilnislega
sagtfinnstmér enginvanþörfá því,
að þingmenn viðri sig hálft árið
úti i þjóðlífið og yfrið nóg, að þeir
sitji saman hinn helminginn.
Hafastarfshættir
Alþingis batnad?
Ég hef nú um 8 ára skeið verið
gestur hér á hinu háa Alþingi,
setið á hverju þingi í nokkrar
vikur sem varamaður. Einhvers
staðar segir, að glöggt sé gestsaug-
að. Og í von um, að það sé það í
þessu tilfelli eins og öðrum, leyfi
ég mér að láta hér i ljós þá skoð-
un, að starfshættir Alþingis hafi
versnað, en ekki batnað síðan
ákvörðunin var tekin um hið nýja
launafyrirkomulag á árinu 1971.
Ég held, að það sé því miður rétt,
að hér sé minna starfað en áður
var, og áreiðanlega er vinnugleð-
in minni en þá var. Auðvitað get
ég ekki fullyrt, að þetta stafi af
hinum breyttu háttum um launa-
greiðslur og þeirri stefnu, að
þingmenn eigi helzt ekki að sinna
öðrum störfum en þingmennsk-
unni. En ég hygg þó, að það eigi
ríkan þátt i þessari þróun.
Raunar geta menn bent á það,
að bæði hér á landi og i öðrum
lýðræðisríkjum hafi vandamál
hrannazt upp á undanförnum ár-
um, sem gert hafi það að verkum,
að stjórnmálamenn jafnt sem aðr-
ir eiga erfiðara með að fóta sig en
áður var, þegar meiri stöðugleiki
ríkti og festa I stjórnmálum, og
kann það að orka einhverju um
það, hve störf þjóðþinga og ríkis-
stjórna hafa verið laus í reipun-
um.
Aðrir kunna á það að benda að
kjördæmaskipun okkar leiði
fremur til lausungar en festu, og
raunar hallast ég að þvi og tel, að
tímabært sé að taka kjördæma-
málið til rækilegrar skoóunar og
leitast við að hagnýta kosti ein-
menningskjördæma og þá ábyrgð,
sem með þeim er lögð á hvein
einstakan þingmann, samhliða
því, sem réttlætis sé gætt gagn-
vart minnihlutaflokkum, t.d. með
fyrirkomulagi á borð við það sem
tíðkast í Frakklandi eða Þýzka-
landi. En kjördæmamálið skal ég
hér ekki ræða að sinni.
En það er annar háttur, sem
mér virðist nú tíðkast í rfkara
mæli en áður var sem ég vil hér
gera að umræðuefni, enda hygg
ég hann vera í nánum tengslum
við þá stefnu að þjóðnýta alla
alþm., ef ég má svo að orði kom-
ast. Mér virðist nú meira gert af
því en áður að fela þingmönnum
margvísleg störf í nefndum eða
ráðum og stofnunum utan þings,
og er það einn liðurinn i þvi að
búa til 60 atvinnustjórnmála-
menn, hvort sem það er nú bein
linis haft i huga i hverju einstöku
tilfelli eða ekki. Hitt er ljóst, að
það ber við, að þingmenn bítast
um bitlingana, ekki einungis af
hugsjónum eða til að láta gott af
sér leiða heldur beinlínis til að
treysta aðstöðu sína og bæta
launakjör. Þeir eru í vaxandi
mæli nauðugir viljugir að verða
háðir þingmannsstarfiriu til lífs-
framfæris og þeir helga sig.eins
og það er orðað.stjórnmálunum i
stöðugt vaxandi mæli.
Það hlýtur að vera framtíðin að
Þv
erskallast við, ef rangt hefur
verið gert eða berja hausnum við
Sfeininn, heldur hlýða á raddir,
sl<iptast á skoðunum og breyta um
sfefnu, ef þeir sannfærast um, að
1 ranga átt horfi. Og það hygg ég
'aunar að sé nú um starfshætti
^'Þingis, því mióur.
Þegar ákvörðun var tekin um
Það árið 1971 að stórhækka laun
Þ'ngmanna og greiða þeim laun
aht árið, var ég staddur í þessum
sai
• jem varaþingmaður og leyfði
þá að bera fram breytingar-
11 ll Jí . . . . .
tillö
Þin
’gu um nokkru lægri laun
. ngmanna en ákveðin voru. En
Jafnframt að því ákvæði, að þing-
7lenn, sem embættum gegndu úti
j* 'andi, fengju aðeins greidda 3/7
n*uta embættistekna sinna, yrði
breytt.
r«n.i «»»». 0.«™» Gisl^n. R*»„Udu, Hd8ad«,i,. (.„eii
deildarinnar, og Þéraeinn Sigurjdnsaon.
styrkja sjálfan sig í hinu pólitíska
völundarhúsi, segja menn og
hugsa, úr því að stjórnmálin eiga
að verða, ekki einungis aðalstarf,
heldur eina starf þeirra, sem að
þeim gefa sig. Eg held að hollt sé,
að við séum ekkert að fara eins og
kettir í kringum heitan graut. Það
stefnir í þá átt að mynda hér hina
nýju stétt. Stétt atvinnustjórn-
málamanna, sem óhjákvæmilega
einangrast meir frá íslenzku þjóð-
lifi en vera myndi, éf þingmenn
almennt sinntu öðrum störfum
hálft árið eða svo. Mér liggur við
að segja, að hætta sé á því, að
Alþingi verði klúbbur, enda er
það nú tízka, að helzt allir þurfi
að vera i klúbbum, og því þá ekki
þingmenn.
Flutningur frumvarps þess,
sem hér er til umræðu og þings-
ályktunartillögu þeirrar, sem ég
áðan gat um, er gott tilefni til
frjálslegra umræðna um þessi
efni, enda stendur það engum
nær en þingmönnum sjálfum að
ræða opinskátt, bæðí um starfs-
hætti Alþingis og launakjör alþm.
Og min skoðun er enn sem fyrr
sú, að breyta ætti um starfshætti
Alþingis. 1 fyrsta lagi hygg ég, að
þing ætti á ári hverju að standa
skemur en nú er, t.d. 2—2'A mán-
uð á hausti og aftur að vori. Þá
væri unninn fastur vinnutími t.d.
frá 9 á morgnana til 7 á kvöldin,
e.t.v. með hléi milli 11 og 2, þar
sem þingmenn gætu sinnt ýmiss
konar erindum og rætt vió um-
bjóðendur sína. Nefndarstörfin
yrðu sem fyrr unnin á morgnana,
en skipulögð miklu betur en nú
gerist. En þingfundir og þing-
flokksfundir stæðu síðari hluta
dagsins. Lengst af þingtimanum
væri nægilegt að starfa i 3 daga
með þessum hætti, þ.e.a.s. t.d.
mánudag, þriðjudag og miðviku- .
clag. En síðan gæti þorri þing-
manna horfið til annarra starfa
samhliða stjórnmálaþátttökunni
síðari hluta vikunnar — og þar
með taldir utanbæjarþingmenn,
eftir því sem samgöngur batna.
Ef svo væri litið á, að laun þing
manna væru nú hæfileg árslaun,
ber að lækka þau, enda þá gert
ráð fyrir, að þingmenn hafi af
öðrum störfum tekjur, sem svara
nokkurn veginn til hálfsárs launa.
En ég vii taka skýrl frani, að ég er
ekki einn þeirra, sem tel laun
þingmanna of há nú miðað við
það, að þeir sinni lítt eða ekki
öðrum störfum, því að vissulega
hafa þingmenn margháttuð út-
gjöld, sem aðrir þurfa ekki að
bera.
Eg minnist þess, að um þessi
mál urðu miklar umræður hér á
hinu háa Alþingi fyrir nokkrum
árum. Ég hygg að það muni hafa
verið árið 1968. Þá benti Bjarni
Benediktsson á þau sjónarmið,
sem ég hef hér gert að umræðu-
efni. Þessi mikli leiðtogi þings og
þjóðar sá þá þegar á lofti teikn,
þess, sem siðar hefur orðið og
varaði viö þeim. Nú er að mínu
mati timabært að þingið stingi við
fótum og korni i "veg fyrir, að
Alþingisklúbburinn verði aó
raunveruleika. Auðvitað er mér
ljóst, að helztu forystumenn
flokka geta naumast sinnt öðrum
störfum en stjórnmálunum. En
það á hins vegar alls ekki við urn
fjölda þingmanna. Þvert á móti
væri það betra fyrir þeirra eigin
sálarheill og hamingju þjóðarinn-
ar, að þeir sinntu margháttuðum
þjóðnýtum störfum samhliða
þingmennsku og yrðu ekki háðir
stjórnmálunum, heldur reiðubún-
ir að sinna þýðingarmiklum störf-
um jafnt utan þings sem innan.
Ég hygg, að ábyrgð þingmanna,
starfsgleði og afköst mundu i
senn aukast, en ekki minnka, ef
slíkur háttur yrói upp tekinn. Og
ég hygg, eins og ég sagði i upphafi
máls míns, að samhliða þvi sem
þingmenn skipuleggja betur
starfshætti Alþingis þá eigi þeir
að bera ábyrgð á þeim launakjör-
um, sem þingmenn hafa hverju
sinni, og þess vegna er ég andvig-
ur frumvarpinu.