Morgunblaðið - 23.05.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. MAl 1975
Heimir Steinsson, rektor
Lýðháskólans í Skálholti:
Fyrir rúmri viku sendi ég dag-
blöúum yfirlýsingu vegna blada-
skrifa um grein mína, er nýlega
birtist í Kirkjurili og vakid hefir
umræöur. Yfirlýsing þessi birtist
í Tímanum þridjudaginn 13. maí,
en í Pjódviijanum degi síóar.
Kfni yfirlýsingarinnar var i
stuttu máli |)aö, ad ég vísadi frá
mér frekari deilum um mál þetta
í dagblödum, og kvadsl ég ekki
mundu taka undir þær né svara
slíkum skrifum.
Föstudaginn 16. maí birtist i
Morgunbladinu grein eftir séra
I>óri Stephensen dómkirkjuprest.
(ierir hann þar harkalegar at-
hugasemdir vid grein mína.
Adur nefnd yfirlýsing mín var
ad sjálfsögdu ekki sainin med rít-
smíd sr. Þóris í huga. I>ar af leid-
andi missir hún marks, ef
Morgunliladid kemur henni á
frainfæri eftir ad athugasemdir
dómkirkjuprests hafa koinid fyrir
alinennings sjónir í sama bladi.
Kr ég nú hef lesid grein sr.
i'óris, vil ég hins vegar endurlaka
nokkur efnisalridi yfirlýsingar-
innar, ásaml allmörguin athuga-
semdum ödrum. Leyl'i ég inér ad
fara þess á leit, ad Morgunbladid
birli |)au ord.
I
Upphaflega riladi ég grein í
Kirkjurilid. Ilún var ætlud prest-
um og ödrum gudfrædingum.
Greinin er hardord á köflum, og
von mín var sú, ad hún mætti
vekja umrædur, — medal presta
og annarra gudfrædinga.
Sú umræda hlaut ad sjálfsiigdu
ad fara fram i Kirkjuriti. Dagblöd
eru óedlilegur vettvangur
skodanaskipta um gudfrædileg
efni. Sama ntáli gegnir um hljód-
varp og sjönvarp. Pessa skodun
hef ég ádur látid i Ijösi. Ilún hefur
ekki breyzt vid lestur athuga-
semda sr. Þóris. Ödru nær!
II
Kg lét þess getid í fyrri yfírlýs-
ingu minni, ad árásir þær, sem ég
hef ordid fyrir í blödutn, væru
ekki byggdar á þekkingu á því
efni, er ég ræddi í Kirkjuriti.
Astædulaust er ad endurtaka þá
yfirlýsingu óbreytta, er ég nú
mida vid grein sr. Þóris.
Þö verd ég því midur ad láta í
ljósi þá skodun, ad efnislega á
þess konar athugasemd einnig vid
um grein hans. Ilún er ritud af
ótrúlega takmörkudum skilningi
á upphaflegri grein minni i
Kirkjuriti. Satt ad segja vekur
þad furdu inína, ad dómkirkju-
prestur í Reykjavík skuli rista svo
grunnt sem raun ber vitni. Sér-
stök ástæda er til ad undrast þad,
hve lítid madur, sem aftur og aft-
ur slær um sig nted ordunum
„frjálslynd gudfrædi', virdist
þekkja til þróunar „frjálslyndrar
gudfrædi" á sfdari áratugum.
Sr. Þórir kemst ad hinum furdu-
legustu nidurstödum: I grein
minni finnur hann hvorki meira
né minna en sjálfa „glötunar-
kenninguna" endurborna! Þá tel-
ur hann og vera þar ad finna
algjöra fordæmingu á öllum efa-
semdum! Þó er grein mín beinlín-
is byggd upp med sífelldri skír-
skotun til efans. Audvítad misskil-
ur sr. Þórir allt ntyndmál og hittir
fyrir í rnáli minu sjálfa in-
kvisitionina afturgengna! Ad vid-
bættum gapastokknum vitaskuld!
Mér skilst reyndar, ad sr. Jón
Auduns hafi ádur verid búinn ad
finna i greininni hrellingu allra
hrellínga, — hin fornkirkjulegu
ókvædisord: Extra ecclesiam
nulla salus (utan kirkjunnar er
ekkert hjálprædi)!
Sjónvarpid étur þessa speki alla
samvizkusamlega upp eftir þeim
dómkirkjuprestunum í þættinum
„Kastljósi" ad kvöldi föstudagsins
16. maí. Þar klykkir alvís frétta-
madur út med því, ad nú sé ad
finna tvær stefnur innan islenzku
kirkjunnar, — afturhaldsstefnu
herfilega,— og frjálslyndi þeirra
sr. Þóris og lagsbrædra hans.
Skyldi ekki ýmsa yngri gud-
frædinga vera farid ad gruna
hvers vegna ég færist undan átök-
um um þetta efni i fjölmidlum?!
í fyrri yfírlýsingu minni nefndi
ég ýmislegt þad, er um hug minn
fór, þegar ég skrifadi kirkjurits-
greinina. Nú skal ég til gamans
hreinskilnislega játa þad, ad í gud-
frædilegu tilliti hef ég ordid fyrir
mun sterkari áhrifum úr einni átt
en öllum ödrum hin sídari ár. A ég
þar vid existensgudfrædi ýmiss
um þess, sem menn fá skiliö og
skýrt. Þar meö er ekkert um þad
sagt, ad þessi fyrirbæri séu „yfir-
náttúruleg (supranatural).
Þad er gott dæmi um þann furdu
lega hugtakarugling og skort á
skýrleika, sem „sálarrannsöknir"
viröast lifa á og nærast vid, ad
æösti prestur hreyfingarinnar
skuli gera sig sekan um þad ad
blanda svo spaugilega saman
tveimur alls endis óskyldum ord-
um!
í annan staö fer Gudmundur
Einarsson med augljósan þvætt-
ing, þegar hann fullyrdir, ad ég sé
„mótfallinn því, aö menn stundi
rannsóknir" á parapsykologiskum
fyrirbærum, — þvert ofan i þau
orö mín, er ég áöur tilgreindi.
Annaö er skylt aö undirstrika,
úr því aö Guömundur formaöur
ekki reyndist fær um ad átta sig á
því í fyrstu tilraun: Parapsyko-
logla, eins og önnur sálarfrædi,
— er viöfangsefni sérmenntadra
manna, — svonefndra sálfræd-
inga. Ég hef ekki heyrt þess getid,
því föstu, aö viö tölum í eigin
nafni hvor um sig, — en ekki
annarra.
Á hinn bóginn tek ég undir
tilmæli Guömundar Einarssonar
til „Þjóökirkjunnar." Sr. Þórir
Stephensen lætur þess getiö, aö
þaö sé þeim prófessor Haraldi
Nielssyni og Einari H.Kvaran „aö
þakka, ad hreyfing sálarrann-
sóknarmanna varö ekki viöskila
viö kirkjuna, heldur þróaöist sem
frjálshuga hreyfing innan
hennar." Fródlegt væri aö vita,
hvort Þjódkirkja íslands tekur
undir þessi þakkarord.
Nú er svo háttad um okkar
kirkju, ad fyrir henni ræóur eng-
inn páfi, sem talaó geti „ex
cathedra" fyrir hönd allrar kirkj-
unnar. Á hinn bóginn hlýtur
prestastefna ad teljast réttur adili
til að svara fyrir hönd Þjóökirkj-
unnar þeirri spurningu, sem Guö-
mundur Einarsson ber fram og ég
leyfi mér ad taka undir. Þad væri
því trúlegra ekki úr vegi ad beina
þeim tilmælum til prestastefnu,
Yfirlýsing önnur
— ásamt athugasemdum við formannsorð
og lítils háttar guðfrœðilegri gamansemi
konar. Fremstan nefni ég Paul
Tillich. En fleiri lærifedur bæri
mér ad geta um.
Ad sjálfsögðu er ekki þar með
sagt, ad ég hafi skilid þessa ágætu
menn. Má vera, ad ég hafi misskil-
id flest i frædum þeirra, en vida
logid frá, — og bætt enn fleiri
atridum vid frá eigin brjósti.
Hitt er víst, ad þessar eru rætur
þeirra skelfilegu afturhaldsgud-
fjæði, sem sr. Þórir finnur í grein
minni.
Existensgudfrædinni hefur í
ýmsum myndum verid legid á
hálsi fyrir ótal margt á erlendum
vettvangi um áratugi. En aldrei
var henni formælt sem aftur-
haldsstefnu, æ, Drottinn minn,
nei, nei! Alllaf var hún úthrópud
sem framúrstefna af verstu gerd.
Seint og snemma var lienni hall-
madt sem aldeilis ógudlegu
FRJÁLSLYNDI!!!
III
IWed tilvísun til þess, er ad
framan greinir, hygg ég, ad marg-
ir geti skilid þad, ad ég mun enn
standa vid höfudinntak fyrri yfir-
lýsingar minnar, — og þad þótt
fleiri jafnokar sr. Þóris kunni að
skrifa í dagblöd á næstunni! Þeg-
ar maöur med hans menntun ger-
ir sig sekan um jafn hlálegar
skyssur og nú eru fram komnar,
er ekki góds ad va'nta af orda-
skaki vid adra spámenn og minni.
Eg ntun því ekki svara slíkutn
skrifum í dagblödum. Hitt veröur
tíminn aö leiða í ljós, hvort ég sé
ástædu til aö bidja Kirkjuritid ad
birta athugasemdir vid einhverj-
ar þess háttar orðsendingar. Rök-
leysurnar í grein sr. Þóris eru
legíó, hugtakaruglingurinn frá-
bær. Sjálfsagt verdur erfitt ad
stilla sig um að sauntfara þetta
afburða guðfræðilega hugarfóst-
ur eins af háklerkum íslenzku
kirkjunnar, lid fyrir lið. En þad
verður ekki gert á þessum vett-
vangi.—
IV
I framhaldi af því, sem nú var
skráð, er rétt ad geta þess viðtals,
sem Morgunblaðiö birtir laugar-
daginn 17. maí, en þar er hjalað
vid Guðmund Einarsson, formann
Sálarrannsóknafélags Islands.
Fátt er það í viðtali þessu, sem
talizt gæti tilefni fræðilegrar um-
ræðu af einhverju tagi. Svo sem
að ofan greinir mundi ég og ekkí
hafja þá umræðu hér.
Á hinn bóginn er í viðtalinu að
finna eitt og annað, sem rétt er að
vekja athygli á, úr því að for-
mannsskraf þetta et' fram komið
og ég af stað farinn með athuga-
semdir minar.
1. Eitt af því, sem skýrast liggur
í augum uppi við lestur viðtalsins,
er það, hve frjálslega Guðmundur
Einarsson fer með þau orð mín í
Kirkjuriti, er hann vitnar til.
Þannig segir hann orðrétt:
„Heimir Steinsson segir í grein
sinni, að sálarrannsóknir og til-
raunir hafi ekki leitt til neins á
undanförnum 100 árum" (tilv.
lýkur).
Þetta hef ég aldrei sagt. Hins
vegar segir svo í grein minni í
Kirkjuriti, orðrétt: „Nýlega
spurði ég einn af vidfelldnustu
fyrirliðum „sálarrannsóknar-
manna," hversu miklu nær menn
væru raunvísindalegri sönnun
fyrir framhaldslífi einstaklings-
ins nú en um aldamót. Hann viður
kenndi hreinskilnislega, ad menn
væru engu nær,“ — (tilv. lýkur)
Ég geri ráö fyrir, aö ég ekki
fremji neins konar trúnaöarbrot,
þótt ég geti um heimildarmann
minn. Ord hans féllu i umrædum
að loknum opinberum fyrirlestri
um „sálarrannsóknir," er hann
hélt í Skálholtsskóla fyrir u.þ.b.
ári, að viðstöddum nemendum
öllum, starfsliði og gestum úr
Biskupstungum. Fyrirlesarinn
var enginn annar en sr. Sigurður
Haukur Guðjónsson, fyrrum
formaður Sálarrannsóknafélags
Islands.
Stadhfæingin um þad, hve á-
rangurslausar „sálarrannsóknir"
eru, á sér þannig ekki upptök I
mínum munni, heldur er hún
komin frá einum af fremstu odd-
vitum „rannsókna" þessara á Is-
landi.
Öðru sinni fer Guðmundur
Einarsson með rangt mál, er hann
vitnar til orða minna í lok viðtals-
íns. Þar segir: „Hvað viðvíkur
greinHeimis Steinssonar, þá við-
urkennir hann það reyndar, að
hann efist ekki um, að yfirnátt-
úruleg fyrirbæri eigi sér stað.
Ilins vegar er hann mótfallinn
þvi, að menn stundi rannsóknir á
slikum fyrirbærum" (tilv.
lýkur).—
Þetta hef ég heldur aldrei sagt.
í grein minni segir orðrétt: „Ég
dreg ekki í efa tilvist svonefndra
„parapsykologiskra" fyrirbæra.
Ég lasta heldur ekki þær rann-
sóknarstofnanir ýmissa háskóla,
sem reynt hafa að kanna þessi
fyrirbæri með strangri aðgæzlu,"
(tilv. lýkur).—
Tvær eru þær athugasemdir,
sem ég vil gera við ofanritaðan
útúrsnúning Guðmundar Einars-
sonar: I fyrsta lagi ætti hann að
vita það a.m.k. jafn vel og ég, að
þegar talað er um „parapsyko-
logisk'* efni, er ekki sjálfkrafa
um það að ræða, er felst i orðun-
um „yfirnáttúruleg" fyrirbæri.
Orðið „parapsykología" merkir
nánast „útjaðrasálfræði." Þessi
fræðigrein fjallar um þau fyrir-
bæri sálarlífsins, er liggja á mörk-
að Guðmundur Einarsson sé sál-
fræðingur. IWér er heldur ekki
kunnugt um að kirkjufeður spírit
ismans á Islandi, Einar H.
Kvaran og prófessor Haraldur
Níelsson hafi verið sálfræðingar.
Hvað nefnum við þá menn, sem
eru ad filla við vísindaleg efni,
sem þeir hafa enga sérmenntun
til að fást við eða tjá sig um? —
Við nefnum þá fúskara. Og verk
þeirra eru „ekki annað en fálm-
kennt handapat, þar sem engrar
raunvísindalegrar nákvæmni og
afmörkunar er að fullu gætt“, —
eins og ég réttilega benti á í
Kirkjuriti á dögunum.
Madur á borð við Guðmund
Einarsson, sem f áróðurs skyni
fer rangt með tilvitnanir, hrærir
hugtökum saman í óskiljanlega
bendu og fúskar sjálfur I efnum,
sem hann ekki ber skynbragð á,
ætti ekki ad atyrda mig fyrir að
lítilsvirða „skipulagða þekkingar-
leit.„“ Hann ætti þaðan af síður
að slá því fram, að ég „ með
fordómum án rannsókna “ vilji
„viöhalda fáfræði.“ Ef „rann-
sóknir“ þær, sem hann sjálfur
stendur að, eru ekki áreiðanlegri
en orð hans, væri honum sæmst
að vera fáorður um „þekkingar-
leit" annarra manna.
2. — Skringilegt er það, að ekki
virðast þeir vera fyllilega sam-
mála um ágæti miðilsfunda í sjón-
varpi, postularnir tveir, sr. Þórir
Stephensen og Guðmundur
Einarsson. Þannig segir hinn
síðar nefndi, að fundur þessi hafi
gefizt ágætlega, en sr. Þórir líkir
sýningunni við fölnað laufblað.
Hér kynni að vera á ferðinni upp-
haf að einhvers konar litúrgiskri
deilu innan hreyfingar „sálar-
rannsóknarmanna.“ Spurningin
er þessi; Hvernig er hagkvæmast
að ná hinu langþráða sambandi
við hina framliðnu? Er „miðill"
nægilegur? Eða er kannski „fjöl-
miðill" hentugri?
Fróðlegt verður fyrir okkur
utangarðsmenn að fylgjast með
framvindu þessa stórmerka máls.
3. — Spyrill Morgunblaðsins
beinir þeirri spurningu til Guð-
mundar Einarssonar, hvort grein
mín tákni það, að „hér sé það
andlega yfirvald, sem viðurkennt
er i landinu, að ráðast á spírit-
ismann" (tilv. lýkur). —
Guðmundur Einarsson svarar
þvi m.a. til, að hann hafi „áhuga á
að vita, hvort Þjóðkirkjan leggur
blessun sína yfir“ málflutning
minn. Vitnar hann síðan í rit-
stjóra Kirkjurits, sr. Guðmund
Öla Ólafsson, en hann fylgdi
grein minni úr hlaði með örfáum
vinsamlegum orðum í leiðara.
Ég vænti þess, að hvorugur
okkar séra Guðmundar Óla áskilji
sér rétt til að teljast „andlegt yfir-
vald“ á Islandi. Óhætt mun að slá
að hún einhvern tíma á næstu
árum ráðist í að svara spurningu,
sem orða mætti eitthvað á þessa
leið: Er það eðlilegt og þakkar-
vert, að spíritismi þróist innan
vébanda evangelisk-lútherskrar
kirkju á tslandi, — eða á spfrit-
ismi e.t.v. hreint ekki heima
innan ramma þeirra stofnunar og
sízt I röðum vígðra presta kirkj-
unnar?
Spurningu sem þessa má raun-
ar orða á ýmsa vegu, og ályktun,
sem e.t.v. yrði samþykkt að um-
ræðum loknum, gæti gengið mis-
jafnlega langt. Svar við spurning-
unni krefst og rækilegs undir-
búnings. Sjálfsagt mundi heldur
ekki veita af þeim þremur dögum
öllum, sem prestastefna að jafn-
aði starfar, til að leita svarsins.
Líklegt er einnig, að lítil logn-
molla einkenndi þá prestastefnu.
En rétt er, að tilmælin komi
fram. Einhvern tíma hlýtur að
reka ad því, ad Þjóðkirkjan takii
formlega afstöðu til þcirrar ein-
kennilegu þróunar, sem orðid
hefur í trúarefnum hér á landi á
20. öld við tilkomu og vöxt spírit-
ismans innan vébanda kirkjunn-
ar.
Það hefur verið ljóst frá upp-
hafi, að eiginleg orsök þeirrar að-
farar, sem ég hef orðið fyrir í
fjölmiðlum, er ekki sú, að ég flytji
tiltekna „gudfræði" heldur hin,
að ég hef gerzt harðorður um hug-
myndir „sálarrannsóknamanna"
og siðvenjur.
Þrátt fyrir gamanyrði um
„þjóðarátrúnað" í upphafi orða
minna i Kirkjuriti, gerði ég mér í
raun ekki fulla greinfyrirþvi.hve
afar viðkvæmt mál ég hér hafði
gert að umtalsefni. Mér var það
að vísu ljóst, að „sálarrannsókn-
ir“ gegna verulegu hlutverki í
trúarlífi landsmanna. En ég áttaði
mig ekki á þvi, að við íslendingar
værum upp til hópa jafn miklir
„frumstæðingar" i hugmynda-
fræðilegu tilliti og raun virðist
bera vitni. Nú veit ég betur. Nú
skil ég og til fullnustu, að rétt er
að taka tillit til þessarar stað-
reyndar, ef menn vilja njóta setu-
griða á landi hér.
Að undanförnu hefur verið svo
að mér kreppt, að ef ég tryði á
tilvist illra anda, hlyti ég að ætla
þá hafa brugðið á óvenju hraðan
leik um nokkurt skeið! Vikum
saman hafa ,,hirðfifl“ Alþýðu-
blaðsins og Þjóðviljans lagt mig í
einelti „Sálarrannsóknarmenn"
ótaldir hafa og rist mér níð af
brennandi tilfinningahita í
sömu blöð eða önnur. Frétta-
maður notar mig sem
skemmtiatriði i sjónvarpi,
— og það þótt ég tvívegis
aðspurður hafi bent honum á, að
þangað ætti þetta mál ekkert er-