Morgunblaðið - 27.03.1976, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MARZ 1976

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Solzhenitsyn segir
Bretum til syndanna
Rússneski rithöfundurínn
Alexander Solzhenitsyn
hefur á undanförnum misser-
um vakið á sér athygli alls hins
frjálsa heims sem nokkurs kon-
ar samvizkurödd samtimans
Orð hans, ábendingar og
viðvaranir fá vaxandi rúm í
helztu fjölmiðlum heims og
rödd hans nær eyrum megin-
þorra mannkyns.
Alexander Solzhenitsyn kom
fram í brezka útvarpinu sl mið-
vikudag, þar sem hann deilir
hart á andvaraleysi hins frjálsa
heims og sér í lagí utanríkis-
stefnu brezku jafnaðarmanna-
stjórnarinnar. Þau ummæli Sol-
zhenitsyns hafa vakið sérstaka
athygli hérlendis, sem lúta að
yfirgangi Breta á íslandsmið-
um Hann telur framkomu
þeirra hér til hrörnunarein-
kenna þessa fyrrverandi stór-
veldis, sem reyni að ,,endur-
heimta sjálfsvirðingu sína'' með
dirfsku í garð hinna minni
máttar, er ekki geti svarað í
sömu mynt Það eitt, að þessi
samvizkurödd samtímans skuli
þann veg vekja athygli á máh
stað (slands og þeim at-
burðum, sem verið hafa og eru
að gerast á Islandsmiðum,
hefur ómetanlega þýðingu fyrir
okkur
Gylfi Þ Gíslason, formaður
þíngflokks Alþýðuflokksins,
segir i vitali við Morgunblaðið í
gær: ,,Eg tel þessi ummæli,
sem höfð eru eftir Solzhenitsyn
úr viðtali hans við brezka út-
varpið, vera stórkostlega at-
hyglisverð og fagna þvt mjög,
að hann hefur augsýnilega
skilning á réttmæti íslenzks
málstaðar í fiskveiðideilunni við
Breta Ég efast ekki um að þau
muni hafa áhrif í Bretlandi og
víðar, slíks álits, sem hann nýt-
ur sem einn af helztu andans
mönnum samtíðar okkar "
Magnús Torfi Ólafsson for-
maður Samtaka frjálslyndra og
vinstri manna, tekur mjög i
sama streng ,,Það er hverju
orði sannara hjá Solzhenitsyn,
að beiting flotavalds á íslands-
miðum er atferli, sem verður
metið brezkum stjórnvöldum til
minnkunar í bráð og lengd."
Matthías Bjarnason, sjávar-
útvegsráðherra, segir: ,,Ég tel
alveg tvímælalaust þessa yfir-
lýsingu rithöfundarins mikil-
væga fyrir málstað íslands.
Hún sýnir hve mikla athygli
landhelgismálið vekur meðal
allra þeirra, sem frelsi unna
Það er mjög áberandi hvernig
brezka ríkisstjórnin er gagn-
rýnd fyrir framkomu sína gagn-
vart Islendingum "
Halldór Laxness, rithöfundur
sagði um ummæli Solzhen-
itsyns, að allir heiðarlegir
menn, hvar sem væru í heimin-
um, hlytu að skrifa undir slíka
yfirlýsingu sem þá er Solzhen-
itsyn gaf i viðtalinu við brezka
útvarpið
Brezka jafnaðarmannastjórn-
in hefur sýnt einstæðan rudda-
skap í allri framkomu sinni i
okkar garð, i nauðvörn okkar til
að verja lifsafkomu okkar og
vernda helztu nytjafiska á
Islandsmiðum Þessi rudda-
skapur kemur fram í herskipa-
ihlutun, hættulegum ásigling-
um á löggæzluskip okkar og
þeirri grófu ákvörðun að beina
veiðisókn einkum á alfriðuð
verndarsvæði, þótt þeir viður-
kenni í orði fiskifræðilega nauð-
syn þeirra, enda sagði Matthías
Bjarnason sjávarútvegsráð-
herra i tilefni ummæla Solzhen-
itsyns, að veiðar Breta á frið-
uðum svæðum skildu jafnvel
eftir meiri sár, en sjálf herskipa-
íhlutunin Þrátt fyrir verulegan
þrýsting á brezku stjórnina,
bæði heima fyrir og frá aðildar-
rikjum NATO, virðist brezka
jafnaðarmannastjórnin hafa
forherzt i gerræði sínu
Enginn vafi er þó á því að
ummæli slíks manns sem Sol-
zhenitsyns hafa mótandi áhrif á
almenningsálitið, bæði i Bret-
landi og um allan hinn frjálsa
heim Og það er einmitt þetta
almenningsálit, ekki sízt i Bret-
landi, sem líklegast er til að
breyta afstöðu brezku stjórnar-
ínnar og fá hana til að beygja
sig fyrir fiskifræðilegum rökum
og vílja meirihluta aðildarríkja
Sameinuðu þjóðanna um nýjar
hafréttarreglur
Það er því ástæða til að
fagna ummælum Solzhen-
itsyns og vekja á þeim verðuga
athygli. Slikur bandamaður er
mikils virði í þeirri umræðu á
alþjóðavettvangi, sem nú fer
fram um þessi afgerandi mál
fyrir framtíð íslenzku þjóðar-
innar En jafnframt er Islend-
ingum hollt að hugleiða við-
varanir hans til hins frjálsa
heims um varnir lýðræðis og
þegnréttinda, sem nú eiga i
vök að verjast i heiminum, Þær
viðvaranir eiga ekki sizt erindi
til þeirra manna hér á landi,
sem i skammsýni og til-
finningahita telja ástæðu til að
veikja samstöðu og samtaka-
mátt vestrænna þjóða. Fiskur-
inn er forsenda efnahagslegs
sjálfstæðis okkar, en frelsi
okkar sem þjóðar og ein-
staklinga er órjúfandi tengt
varðveizlu og öryggi hins lýð-
ræðislega þjóðfélags. Sá er og
meginboðskapur Solzhenitsyns
til samtíðar hans.
Matthlas Johannessen:
VI
Kæri Gils.
Ég ætla' í upphafi þessa annars svarbréfs að geta
um tvö smáatriði sem ég drap lítillega á um daginn.
Þú minntist á Ölaf Jóhannesson i bréfkorni þinu.
Fannst þér það ekki vera að bera í bakkafullan
lækinn? Hugsaðu þér, ef hann tæki nú upp á því að
fara að skrifa okkur báðum „opin bréf“. Ég segi fyrir
mig, að þá yrði ég að fá frí frá störfum — og fara á
hafréttarráðstefnuna eins og þið Eykon.
Sannleikurinn er sá, að ég er ekki viss um að við
Ölafur höfum sömu skoðanir t.a.m. á blaðamennsku,
hvað þá frjálsri blaðamennsku, þó að ég haldi hann
sé eins og ýmsir aðrir, heldur að nálgast mínar
skoðanir í þeim efnum, og dreg ég þá ályktun af
nokkrum orðum í bréfi hans til Þorsteins Pálssonar
Visisritstjóra (sem hóf blaðamennsku hjá okkur hér
á Morgunblaðinu með þeim árangri að engu er likara
en hann hafi verið hjá Washington Post eða The
Guardian, ef ég skil Vilmund vin minn Gylfason
rétt >i) En Ölafur Jóhannesson segir m.a.. að „flokks-
blöð eru vitanlega ekki óháð blöð. Þau eru málgögn
flokka sinna“. En hann bætir því við, að „flokks-
blöðin villa ekki á sér heimildir”, eins og hann kemst
að orði. „En þau geta engu að síður verið málefnaleg
í umræðum. Það fer vitaskuld eftir því, hve vönd þau
eru að virðingu sinni."
Getur verið að Oiafur sé að áminna Tímann með
þessari siðustu setningu? Það hvarflaði svona aðeins
að mér.
En mér finnst þetta rétt hjá Ölafi og athyglisverí
og mættirðu koma þessum orðum á framfæri við
félaga þína á Þjóðviljanum, þvi að langt er frá því að
virðing þeirra sé alltaf i samræmi við það vandaðasta
í fari islenzkrar alþýðu. Sá, sem er ekki í snert-
ingu við íslenzka alþýðumenningu, getur ekki verið
talsmaður íslenzkrar alþýðu, né skilið óskir hennar
og virðingu fyrir lifinu. Nú er ég farinn að tala um
fjallræðufólkið, eftirminnilegustu persónurnar í
skáldsögum Halldórs Laxness. Það er i guðspjöllun-
um sem þetta fólk á rætur. Og það kann að rækta
garðinn sinn án þess að gera hann að fangelsi sinu
eða annarra. Minningar Halldórs Laxness um þetta
fólk á víð og dreif í öllum verkum hans eru að mínu
viti silfurþráðurinn i samanlögðum skáldskap hans.
Og er þá mikið sagt, eins og alþjóð veit.
Ég spyr sjálfan mig stundum, af hverju félagar
þínir á þjóðviljanum hafa ekki lært meira af þessu
fólki en raun ber vitni? Af hverju þeir hafa farið á
mis við kjarnann í skáldskap Halldórs Laxness.
Svörin sem ég fæ alltof oft, því miður Gils, bera vott
um hrokafulla ofbeldishneigð og einhvers konar
óskiljanlegt, en að því er virðist, ólæknandi hatur
eða fyrirlitningu á pólitískum andstæðingum; ein-
hvers konar frumskógargrimmd sem ég skil ekki;
eða þá barnalega löngun til að ná sér niðri á
ímynduðum andstæðingi, þ.e. misskilning.
Fjallræðufólkinu var kennt að eiska óvini sína.
Sjálft kenndi það öðrum hið sama. Og þessar mann-
eskjur voru vandar að virðingu sinni. Og umfram
allt: umburðarlyndar, sýndu í hæsta lagi fyrirlitn-
ingu sína með þeim hætti sem Guðný Klængsdóttir
umgekkst Luther. Mundi ekki eftir honum í svipinn.
Þetta fólk taldi sér heldur skylt að deyja úr hungri
en éta það sem því var trúað fyrir, það er a.m.k. hinn
raunverulegi boðskapur Innansveitarkróníku.
Komdu nú þessu á framfæri við félaga þína á
Þjóðviljanum kæri Gils, því þá gæti svo farið að „kalt
og fúlt“ andrúmsloft pólitísks heilsuleysis, sem þú
nefnir í bréfkorni þinu, breyttist í virðingu fyrir
öðru fólki og þá ekki sízt fyrir óumdeilanlegum rétti
þess til að hafa aðra skoðun en þið. Þórbergur sagði
að sr. Árni hefði verið snobb. En hann hefði haft allt
sitt vit frá alþýðunni, svo það hefði verið gott snobb.
Þegar hann hefði verið að alast upp, hefðu höfð-
ingjarnir gengið við gyllta stafi. Nú er Þjóðviljinn að
koma sér upp slíkum staf. En gætirðu þá ekki kennt
þeim að takaofan, t.d. á sunnudögum?
Úr því sem komið er verð ég að taka þá áhættu að
minnast einnig á eftirfarandi orð Ólafs Jóhannes-
sonar fyrst þú nefndir hann að fyrra bragði í bréf-
korni þínu: „En ég leyfi mér að efast um,“ segir
hann í opnu bréfi sinu til Þorsteins vinar vors
Pálssonar, „að hin svokölluðu óháðu blöð séu í raun
og veru nokkru sinni með öllu óháð. Þau eru auðvit-
að alltaf háð eigendum sínum, háð þeirra duttlung-
um og vilja. En þau sigla undir fölsku flaggi, þykjast
vera frjáls og óháð, en eru það aldrei að fullu í
reynd. En falska flaggið getur glapið mönnum sýn.
Vitaskuld geta eigendur gefið ritstjórum misjafn-
lega mikið svigrúm — stundum mjög mikið — enda
líta þeir öðrum þræði á blaðið sem fyrirtæki, sem
þeir vilja gjarna sjá skila arði, og hefur það eins og
alkunnugt er sín áhrif á það, hvernig blöð þessi, flest
hver, eru skrifuð. En eigendur og ritstjórar vita, að
það eru alltaf einhver tiltekin mörk. Sé yfir þau
farið, grípur eigandinn í taumana."
Ég held að Ólafur skrifi þetta af vanþekkingu þvi
að hann er ekki illgjarn maður. Ég hef aldrei fengið
ákúrur hjá eigendum Morgunblaðsins vegna
1) Þessi heimspressa er þó ekki frjálsari né merkilegri en svo, að f
henni birtist aldrei greinarkorn eftir iðnaóarmann, bónda eða sjó-
mann, eins og hér tfðkast, og fengi „svoleiðis fólk“ ekki inni í henni,
dytti raunar aldrei f hug að biðja um það. Þessi blöð eru úr tengslum
við venjulegt fólk — og gætu þau margt af fslenzkum blöðum lært að
þessu leyti, ekki sfður en við af þeim. (Jtlönd eru ekki einhver
almáttug upphafning og óviðjafnanleg guðs blessun.

Svar viö
bréfkorni Gils
skoðana minna eða blaðsins, en Morgunblaðið er
ekki i flokkseigu, eins og þú veizt. Hitt er annað mál
aó eigendur Morgunblaðsins og ritstjórar eiga margt
sameiginlegt, t.d. að dagblað eigi að bera sig og vera
ekki tjóðrað við neitt, allra sízt verðlagsákvæði eins
og blessaður viðskiptaráðherrann krefst, það er
hefting á ritfrelsi; þá eru ritstjórar Morgunblaðsins
og útgáfustjórn sammála um að dagblað eigi að vera
frjálst, en frelsi gerir fyrst og síðast kröfur til þess,
sem krefst þess sér til handa. Það gerir kröfur til
ábyrgðar. En frelsi og ábyrgð eru ekki sama og
sleggjudómar og mismunandi haldgóðar fullyrð-
ingar, eins og of margir virðast halda. Helzt mætti
ætla af barnalegum upphrópunum annars dagfars-
prúðra manna, að dagblöð ættu að vera það sem segir
í fyrirsögn einnar greinar fyrrnefndrar bókar
þinnar; höggstokkur, gálgi og drekkingarhylur. En
sízt af öllu á dagblað að vera hæstiréttur eóa dóm-
stóll eða e.k. alþýðudómstóll, eins og sumir virðast
krefjast. Ritstjórar og útgáfustjórn Morgunblaðsins
hafa sömu skoðun á þessu. Og mér er nær að halda
að þetta sé í samræmi við lög og rétt í landinu.
Ef blöð ættu að vera æðstu dómstólar í landinu,
færi ekki hjá því að við Styrmir værum e.k. háyfir-
dómarar vegna útbreiðslu Morgunblaðsins, en við
afsölum okkur að sjálfsögðu þeim heiðri og tökum
undir með Magnúsi Torfasyni þegar hann sagði Guói
sé lof að til er hæstiréttur.
Ég læt ekkert á mig fá, þótt menn bendi á Morgun-
blaðið, rífi í hár sér og hrópi: Það bregzt skyldu
sinni, það er ekki i samræmi við nýjan tima —
einungis af því að blaðið leitar eftir traustum upplýs-
ingum og dregur ekki ályktanir af öðru en gallhörð-
um staðreyndum, hvort sem í hlut eiga pólitiskir
samherjar þess eða andstæðingar. Dagblað er enginn
Stóridómur — og það sem dómstólar eiga erfitt með
að upplýsa, geta dagblöð ekki dæmt um, a.m.k. ekki
ófrjáls blöð að ábyrgð, þú fyrirgefur orðalagið. En —
aðgát skal höfð í nærveru sálar, sagði meira skáld en
við báðir til samans.
En þú getur víst ekki upplýst mig um það, Gils,
hvor segir satt, Kristján Pétursson eða Bjarki Elías-
son? Mér skilst allt snúist um það og Vilmundur
segir að það gerði gæfumuninn, ef við fengjum úr
því skorið: „Morgunblaðið leitar ekki upplýsinga um
gagnstæðan framburð lögreglunnar, þótt engum
væri meiri greiði gerður með því en lögreglunni
sjálfri, starfsemi hennar og framtið. Auðvitað vill
Morgunblaðið og allur þorri lesenda þess, að kannað
verði hvor sagði satt, Kristján Pétursson eða Bjarki
Elíasson. En það fá lesendur Morgunblaðsins ekki að
vita, það gæti stuggað við hagsmunum flokksins,
styggt Ölaf Jóhannesson,” segir Vilmundur í Visi. Ég
spyr: hvaða flokks? nei annars það skiptir ekki máli.
Við höfum spurt Kristján og Bjarka og marga fleiri
um það, hvor sagði satt, en uppskeran er nokkurn
veginn eins og í Sovétríkjunum: uppskerubrestur;
orð á móti orði. Enginn fellir dóm á þeim forsend-
um. En ef þú gætir sagt mér, hvor segir satt, væri
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MARZ 1976
19
GILS GUÐMUNDSSO
Bréfkorn til Matthíasar
Jóhannessen ritstjóra
og skálds k%Wi
okkur mikill akkur í því, Gils, því mér skilst á
Vilmundi, að þá gætum við loks orðið að Washington
Post. Þú athugar þetta nú fyrir mig og lætur
mig vita, því að mig langar að gleðja Vilmund.
Heldurðu ekki að FBI eða CIA — eða
jafnvel K.G.B. — gæti hjálpað þér svolítið
þarna i New York? En okkur bráðliggur á þessu
eins og þú getur skilið; að hafa það er sannara
reynist, er fyrsta boðorð íslenskrar sagna-
ritunar. Nú verkar það að vísu á mann eins
og stirðnað bros. En einkennilegt hvað þeir eiga
margt sameiginlegt, Ölafur og Vilmundur,
ef að er gáð, t.d. vill Ólafur hafa allt opið í báða
enda og Vilmundur vill að Morgunblaðið sé opið í
annan endann. Kannski þeir sættist á endanum. Mér
finnst varla megi sjá, hvor er litríkari persónuleiki.
Saman eru þeir eins og heilt gamlárskvöld með
flugeldum og spíra En þeir ættu að gæta sín á því
að láta ekki kínverjana springa í höndunum á sér.
Eins og ég hef sagt við þig, Gils, má læra margt af
Mao.
Annars þakka ég Vilmundi hlý orð í minn garð og
duldar tilfinningar til Morgunblaðsins, ef þú viidir
vera svo vænn að koma því áleiðis. Hann segir að
Morgunblaðið hafi æru — er hægt að krefjast meira?
Samkvæmt íslenzkri orðabók merkir æra: heiður,
sómi, sómatilfinning, virðing, álit. Margur hefur
þakkað fyrir minna.
En á það vil ég minna að Morgunblaðið gerði það
eitt sem ég tel rétt í Klúbbs- og spíramálinu
svonefnda, einnig Geirfinnsmálinu, en vera má að
aðrir séu á öðru máli: blaðið krafðist þess i forystu-
grein, 13. febr. s.l. að hert yrði á rannsókninni. Þar
segir m.a svo:
„Astæða virðist til að leggja áherzlu á tvennt; í
fyrsta lagi að hraðað verði meðferð Klúbbmálsins og
smyglmálanna i dómstólakerfinu og Geirfinnsmáls-
ins í rannsóknar- og dómstólakerfinu. Sé það mat
þeirra, sem að því vinna að til þess þurfi aukinn
mannafla, þarf hann til að koma. Það skiptir miklu,
að hreinsa andrúmslofið í kringum þessi mál öll. I
öðru lagi er nauðsynlegt í kjölfar þessara umræðna,
að fram fari rækileg endurskoðun á rannsóknar- og
dómstólakerfinu í því skyni að auka hæfni þess til
þess að standa undir auknu álagi vegna vaxandi
afbrota og til þess að meðferð stórmála leiði ekki til
þess að smærri mál sitji á hakanum jafnvel árum
saman." I raun og veru skiptir þetta höfuðmáli,
þvi að takmarkið hlýtur að vera eitt, og aðeins eitt:
að komast að sannleikanum; hreinsa út gröftinn.
Takmarkið getur ekki verið að krossfesta hvern sem
er á Valhúsahæð, heldur bæta þjóðfélagið; kalla þá
seku til ábyrgðar: þá sem Pétur Benediktsson átti
við í sinni frægu grein, þótt ekki gæti hann sannað
hverjirþeirværu, frekar en t.a.m. Morgunblaðið.
VII
En drögum lærdóm af reynslunni. Tökum dæmi ai
pólitík og blaðamennsku sem heyrir til löngu liðnum
tíma Ég dæmi engan, læt aðeins staðreyndir tala.
Hver og einn hugsi svo sitt, dragi sínar ályktanir.
I framhaldi af þvi, sem ég sagði Um ábyrgð blaða
og hvernig þau eiga ekki að láta hlaupa með sig í
gönur, vil ég einungis minna á mál Magnúsar Guð-
mundssonar, eins vammlausasta stjórnmálamanns i
pólitískri sögu Islands á síðari árum. Magnús varð
dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins í samsteypu-
stjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks
(1932—1934), en forsætisráðherra stjórnarinnar var
Ásgeir Asgeirsson, síðar forseti, og Þorsteinn Briem
átti einnig sæti í stjórninni, báðir fulltrúar
Framsóknarflokksins.
Mál Magnúsar dómsmálaráðherra er kennslubók-
ardæmi um það, hvernig ekki á að reka blaða-
mennsku, svo að ekki sé nú talað um pólitíkina. Þú
manst, Gils, vafalaust sjálfur eftir þessu máli, maður
kominn á þinn aldur, en ég ætla samt að rifja það
upp fyrir þér og kannski honum Vilmundi mínum,
en Olafur Jóhannesson man það áreiðanlega bæði úr
lífi og lögfræði. Unga fólkið hefur lika gott af að
kynnast þessu máli, það getur dregið af því lærdóm;
þetta unga fólk sem hefur ekki haft tækifæri til að
gleyma, því að aldrei hefur verið lagt á það að muna.
Það á sér dýrmæta réttlætiskennd, eins og þú veizt.
En hún getur því miður snúizt i andhverfu sina
vegna reynsluleysis, ef þið, eldra fólkið, gefið ekki
gott fordæmi.
Um stjórn Ásgeirs Ásgeirssonar segir Bjarni Bene-
diktsson m.a. í grein sinni um Ólaf Thors: „Veruleg-
ur hluti Framsóknarfiokksins undir forystu Jónasar
Jónssonar var eitraður á móti þessari stjórnarmynd-
un, og í sömu svifum og Jónas hvarf úr embætti
dómsmálaráðherra (1932) lét hann höfða sakamál
gegn Magnúsi Guðmundssyni vegna afskipta hans af
gjaldþrotamáli einu .. Magnús Guðmundsson lýsti
þegar í stað yfirþví að hann myndi engar ráðstafanir
gera til að stöðva málið, „og tók Hermann Jónasson,
sem þá var lögreglustjóri í Reykjavík og hafði á
sínum tíma ungur að aldri verið skipaður í það
embætti af Jónasi Jónssyni, þvi málið til rannsóknar
og dómsálagningar", segir Bjarni Benediktsson.
Magnús Guðmundsson var sekur fundinn 9. nóv-
ember 1932 og dæmdur til 15 daga fangelsisvistar.
Hann ákvað þá þegar að biðjast lausnar og varólafur
Thors skipaður ráðherra í hans stað, 14. nóvember.
Maður skyldi nú ætla að séð hefði verið fyrir endann
á þessu íslenzka „Watergate“, en Magnús Guð-
mundsson var sýknaður af Hæstarétti 19. desember
þetta sama ár og lét Ólafur Thors af ráðherrastörfum
fjórum dögum siðar. Hafði þá Magnús Guðmundsson
fengið nóg af stjórnmálaerjum og þótti engum mikið,
en tók samt við embætti aftur, ekki sízt til að
undirstrika sakleysi sitt. Hafði hann raunar aldrei
sótzt eftir ráðherradómi og gert tillögu um Ólaf
Thors en hann ekki gefið kost á sér, þegar stjórnin
var mynduð og stutt Magnús.
Þetta er lærdómsrík saga, bæði fyrir þá sem kom-
ast til mikilla valda i stjórnmálum, en ekki síður
fyrir okkur hina, sem störfum við blaðamennsku.
Tíminn hafði kveðið upp sinn dóm yfir Magnúsi
Guðmundssyni. Þegar blaðið skýrir frá hinni nýju
stjórn Ásgeirs Asgeirssonar, gagnrýnir hann m.a.
útnefningu Magnúsar í ráðherraembætti „eins og nú
er háttað högum hans,“ þ.e. hann liggur undir ámæli
um refsivert athæfi og hörð hríð hefur verið gerð að
orðstír hans á opinberum vettvangi, löngu áður en
mál hans er tekið fyrir. Síðar getur blaðið þess að
hann sé ofbeldismaður og hafi lítinn áhuga á réttlæti
o.sv.frv. Gangan var hafin á pólitíska golgötu Magn-
úsar Guðmundssonar. Reynt var með öllu móti að
hafa áhrif á kviðdómendurna, misjafnlega upplýst-
an almenning í landinu, og mátti þakka fyrir að
ráðherrann missti ekki æruna vegna þessara skrifa
og þá ekki síður umræðna á Alþingi Islendinga.
Tíminn segir jafnvel að allt sé gert til að „Magnús
Guðm. geti hindrað að rannsókn fari fram á þvi
hvort milljónatöp Islandsbanka ... séu lögleg eða
ekki“.
Þegar Morgunblaðið reynir að bera hönd fyrir
höfuð Magnúsi, segir Tíminn glettnislega: „Eitt af
einkennum asnans eru hin ákaflega löngu eyru.
Fæstir munu lesa Morgunblaðið án þess að verða
varir við „löngu eyrun“.“
Eftir dóm Hæstaréttar eru eftirfarandi fyrirsagnir
í Tímanum:
1. Stórkostlegt réttarhneyksli. Stjórnarskráin og
hæstaréttarlögin þverbrotin af dómendum sjálfum.
2. Pöntun afgreidd í Hæstarétti í gær.
3. „Réttvisin sefur."
4. Hraðsýknun — og segir m.a. um hana: „Menn
þekktu áður hraðfrystingu á matvælum, nú þekkja
menn hraðsýknun i málum.“
5. Hæstiréttur gefur ranga skýrslu.
Siðan er veitzt harðlega að Hæstarétti Islendinga
og sagt, að rangur dómur hafi verið kveðinn upp,
enda þótt forsendur dómsins hafi verið réttar, eins
og blaðið kemst að orði. Einkum varð Einar Arnórs-
son fyrir barðinu á blaðinu og harkalega á hann
ráðizt, sagt að hann hafi ekki verið hæfur dómari,
einn mesti lögfræðingur landsins fyrr og siðar eins
og allir vita.
Ég endurtek, Gils, að ég þakka guði fyrir Hæsta-
rétt og að blöðin. skuli ekki hafa lokaorðið um orðstir
manna á Islandi. Þettameð„eyru asnans“ er nefni-
lega ekki alveg út i bláinn, þó að það eigi ekki
sérstaklega við um Morgunblaðið eins og þú veist.
Eitt er að vera blaðamaður, annað að vera dómari.
Eða hvernig heldurðu að hér væri umhorfs, ef blaða-
menn kvæðu upp lokadóm í öllum málum? Eftir dóm
Hæstaréttar sagði Tíminn jafnvel að í stað þess „að
dvelja í gráa húsinu við Skólavörðustíg situr Magnús
að visu i hvíta húsinu við Lækjartorg — einmana og
yfirgefinn" — og að mér skilst í fangelsi eigin
flokksmanna, hvað svo sem það hefur átt að merkja.
En viturlegt var það af Magnúsi Guðmundssyni að
segja af sér um hríð og krefjast rannsóknar, enda
var hann alls ókvíðinn og bófaflokka hafði hann
enga í kring um sig, svo að enn sé vitnað til útvarps-
erindis Péturs Benediktssonar sem birt var hér í
Morgunblaðinu ekki alls fyrir löngu. Morgunblaðið
studdi Magnús dyggilega og sýknaði hann að sjálf-
sögðu jafnskjótt og Hermann hafði kveðið upp dóm-
inn, enda var blaðið einnig fórnarlamb þess pólitiska
sjúkdóms sem herjaði á þjóðina. En það kom að
sjálfsögðu fyrir ekki og afstaða blaðsins réó engum
úrslitum. Blöð eiga ekki að fara með dómsvald, eins
og ég hef sagt. Enda ber þess einnig að minnast að
Magnús Guðmundsson lét ekki af embætti fyrr en
dómur var fallinn. „Þó að ég telji dóm þennan
rangan" segir hann i yfirlýsingu í Morgunblaðinu,
„sem lögreglustjórinn í Reykjavik hefur kveðið upp
yfir mér, þá hefi ég þó tekið þá ákvörðun að beiðast
þegar lausnar því að ég lít svo á að í ráðherrasæti
eigi enginn að sitja, sem hefur hlotið áfellisdóm hjá
löglegum dómsstóli, meðan dómnum er ekki hrund-
ið með æðri dómi“. (10. nóv.).
Maðúr getur rétt ímyndað sér, hvernig Magnúsi
Guðmundssyni hefur verið innanbrjósts þegar hann
skrifaði þessi orð.
Þegar hann svo tekur aftur við embætti sínu og
Ölafur Thors lætur af því, kallar Tíminn Ölaf hunda-
dagaráðherrann og kveður þennan samstarfsmann
sinn með þeim orðum: að hann hafi „burtkallast ...
úr stjórnarráðinu". Þetta var fögur kveðja til manns
sem átti í fyrsta skipti sæti í ríkisstjórn og það undir
forsæti framsóknarmanns (þótt Ásgeir Ásgeirsson
hafi gengið í annan flokksíðar).
Jörundur (hundadagakonungur) var fremstur
meðal konunga, segir Timinn, en Ölafur lélegastur
meðal ráðherra. Síðan bætir hann við í kveðjuorðum
sinum: „Saga Ölafs er ekki viðburðarik. í mennta-
skólanum mun hann hafa verið bekkjarlalli yfirleitt,
féll eins oft og hægt var, útskrifaðist með lélegri
einkunn og var þá að sögn samvistarmanna sinna
hvorki læs né skrifandi, svo að heitið gaeti því nafni.
Vandamenn Ölafs gáfust nú upp við að reyna að
kenna honum til bókar. Eini hæfileikinn sem bar á
hjá honum var gort, glamur og hávært málæði ...“
Þá er sagt að hann sé grunnfærinn og vilji ekki éta
saltfisk, þó að hann lifi á að selja hann og helzt hafi
hann verið efni i „æsingamann fyrir stefnu ...
kommúnista"; fullyrt er að hann hafi lýst yfir í
Borgarnesi 1928 „stefnu sinni í hófsemismálum
svona: Fullur í gær, fullur í dag og fullur á morgun.
Á Hvammstanga byrjaði hann að afklæða sig á
opinberum fundi og var kominn vel á veg þegar
íhaldsmenn vörnuðu frekari aðgerðum".
Þannig geta beztu menn breytzt í frankensteina,
kæri Gils, og dagfarsprúðir blaðamenn i pappirstigr-
isdýr, svo að vitnað sé I líkingar Maós skálds. En
hvort er nú þessi blaðamennska vönd að virðingu
sinni, eins og Ölafur Jóhannesson talar um i sam-
bandi við flokksblöð eða óháð blaðamennska og
frjáls? Við ættum að spyrja okkur þeirra spurninga
áður en við köfnum í þeirri mengun sem helzt
drepur fólk um allar jarðir, ónærgætni, þjösnaskap,
umburðaleysi og pólitískri ofsókn. Að sjálfsögðu
voru samþykktar yfirlýsingar 1932 til stuðnings „al-
þýðudómstól" Timans og allt gerði hann í nafni
„borgaranna á Islandi", að sjálfsögðu.
Þú afsakar nú þetta innskot Gils, en það er ekki út
í bláinn miðað við aðstæður.
En einkennilegast af öllu er kannski að sjá bíóaug-
lýsingarnar frá 1932. Gamla Bíó sýnir m.a. myndina:
Ég ákæri, „efnisrík og vel leikin talmynd i 10
þáttum“. Það var líka margt vel leikið i islenzkum
stjórnmálum á þessu ári en sumt ofleikið, því
miður. Engum er leyfilegt að „stela senunni" ef það
hefur í för með sér sársauka annarra, sálarkvalir
blásaklauss fólks. Það er a m.k. í andstöðu við anda
og inntak þeirrar bókar sem ég veit öðrum fræðirit-
um fremri, en það er Frelsið eftir John Stuart Mill.
Ég hef oft minnzt á hana her í blaðinu. Þú ættir að
lesa hana, Gils, helzt að morgni dags, þegar þú ert
glaðvakandi, óþreyttur og hvað móttækilegastur fyr-
ir jákvæð áhrif. Frjáls pressa er einkenni lýðræðis-
ins og tek ég að sjálfsögðu undir það, að hún er ein
fegursta rósin i hnappagati bandarísks lýðræðis.
Bætum Bretlandi við, hvað sem þorskastríðinu líður.
Og nokkrum löndum öðrum. Og á íslandi eru einnig
frjáls og óháð blöð, en misjafnlega ábyrg.
En þó að Zola hafi markað djúp spor i siðmenn-
ingu þjakaðs mannkyns með grein smm, Eg ákæri,
er ekki vist að allar greinar, skrifaðar af sömu
hvötum, eigi jafnmikinn rétt á sér — og munt þú vel
muna nokkur dæmi þess. M.