Morgunblaðið - 07.04.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1976
Wilson kveður
HAROLD Wilson, sem nú hefur formlega látið af starfi
forsætisráðherra í Bretlandi, hefur verið kallaður bezti
leiðtoginn sem brezki Verkamannaflokkurinn hefur átt.
Fáir brezkir stjórnmálamenn hafa betur kunnað tökin á
Neðri málstofunni og flokksmönnum sínum, ef til vill
enginn nema Harold Macmillan frá lokum síðari heims-
styrjaldarinnar eöa Stanley Baldwin frá lokum fyrri
heimsstyrjaldarinnar. Flokksbróðir hans, Richard
Crossman, hélt því fram að hann væri slyngasti flokks-
leiðtogi Breta síðan Lloyd George leið.
Verkamannaflokkurinn var
margklofinn þegar Wilson tók við
forystu hans af Hugh Gaitskell
1963, en hann breytti ástandinu á
örfáum dögum. Allan þann langa
tíma sem hann var leiðtogi flokks-
ins og forsætisráðherra, lengur en
nokkur annar síðan Herbert
Asquith foringi frjálslyndra
snemma á öldinni, var engin
alvarleg hætta á klofningi í
flokknum, þótt ágreiningurínn í
röðum hans' hafi aldrei verið jafn-
aður. Á hinn bóginn þótti á skorta
að Wilson væri víðsýnn þjóðar-
leiðtogi og þótt hann væri síður
en svo miskunnarlaus þótti hann
smámunasamur. Honum verður
því vart skipað á bekk með stjórn-
skörungum á heimsmælikvarða.
DÚXí SKOLA
Harold Wilson fæddist 11. marz
1916 í Huddersfield í Yorkshire,
þar sem faðir hans vann í verk-
smiðju og móðir hans var
kennslukona og var einkabarn.
Þegar hann var átta ára gamall
fór faðir hans með hann á
Wembley-sýninguna í London og
þá var tekin af honum Ijósmynd
fyrir framan embættisbústað
brezkra forsætisráðherra i
Downing-strætí. Alþýðlegur
smekkur hans á brezka vísu frá
uppvaxtarárunum (meðal annars
dálæti á HP-sósu með alls konar
mat og stuðningur við skátahreyf-
inguna og fótboltaliðið í Hudders-
field) kom honum að góðu liði á
stjórnmálaferlinum. Hann hafði
einnig í veganesti óslökkvandi
stjórnmálaáhuga, vinnusemi,
viljafestu, kaldhæðni og einfaldar
lífsvenjur.
Wilson var ,,dúx“ í menntaskóla
í Cheshire, sem fjölskyldan
fluttist til, og fékk styrk til náms í
sagnfræði í Oxford, þar sem hann
lagði hart að sér en tók lítinn þátt
í íþróttum nema víðavangshlaupi
og málfundum og gekk ekki i
klúbb stuðningsmanna Verka-
mannaflokksins (sennilega vegna
þess að kommúnistar voru þar
allsráðandi), heldur í klúbb
frjáislyndra. Hann stundaði einn-
ig nám i bókmenntum, lærði
þýzku á sex vikum og lauk prófi
með ágætiseinkunn. Síðan varð
hann fyrirlesari við háskólann og
aðstoðarmaður Sir William
Beveridge (höfundar velferðar-
áætlunar á stríðsárunum) og varð
fyrir áhrifum frá einum fremsta
menntamanni Verkamanna-
flokksins, G.D.H. Cole, sem hann
kynntist.
UNGUR
RAÐHERRA
Á stríðsárunum gegndi Wilson
embættisstörfum eins og margir
aðrir Oxford-kennarar og endur-
skipulagði tölur um kolafram-
leiðslu sem þótti hæfa hæfileik-
um hans vel. Hann samdi einnig
fyrstu bók sína, („New Deal for
Coal“) sem fjallaði um þjóð-
nýtingu og átti þátt i því að hann
var valinn frambjóðandi í Orms-
kirk, þar sem hann vann
auðveldan sigur i kosningunum
1945, þótt hann ætti i höggi við
vinsælan þingmann Ihaldsflokks-
ins (Stephen King-IIall sjóliðsfor-
ingja). Hann fékk strax starf
aðstoðarverkamálaráðherra, en
var fijótlega gerður ráðherra
utanríkisviðskipta og fór til
Moskvu, þar sem hann gerði við-
skiptasamning við Rússa. Arið
1947 var hann skipaður viðskipta-
ráðherra, aðeins 31 árs gamall, og
varð þar með yngsti ráðherra
Breta með sæti í rikisstjórn á
þessarí öld. I því starfi varð hann
fyrir áhrifum frá Sir Stafford
Cripps, skarpgáfuðum meinlæta-
manni úr vinstri arminum, og
endurskipulágði kvikmynda-
iðnaðinn.
Stjórn Clement Attlees inn-
leiddi ókeypis læknisþjónustu en
Hugh Gaitskell lagði til þegar
hann var fjármálaráðherra 1951
að almenningur yrði að borga
fyrir falskar tennur og gleraúgu.
Það varð til þess að Harold
Wilson sagði af sér ásamt Nye
Bevan, hinum málsnjalla foringja
vinstri manna. Þannig treysti
Wilson stöðu sína í vinstri armi
flokksins og var einn helzti
„bevanítinn“ í flokknum. Hann
sneri þó baki við vinum sínum
þegar flokkurinn fór í stjórnar-
andstöðu og „skuggaráðuneyt-
inu“ 1954, var sakaður um henti-
stefnu, en sagði að skoðanir sinar
hefðu ekki breytzt. Hann fór með
fjármál í skuggaráðuneytinu og
árásir hans á R.A. Butler
Wilson þegar hann hafði tilkynnt
að hann mundi segja af sér.
Ljósmyndin sem var tekin af Wil-
son átta ára gömlum við Downing-
stræti 10. Tólf ára gamall skrifaði
hann skólaritgerð um hvað hann
mundi verða 25 ára og sagði að
hann yrði þá f jármálaráðherra.
fjármálaráðherra þóttu skemmti-
leg tilbreyting í Neðri málstof-
unni sökum klókinda hans, hörku
og háðs. Þegar Macmillan tók við
kallaði Wilson hann „Mac the
Knife“, en það viðurnefni varð
aðeins til að auka vinsældir hans.
SIGURVEG-
ARINN
Wilson var einn skeleggasti
málsvari Verkamannaflokksins í
kosningunum 1959 og þegar
Bevan lézt ári síðar fékk hann
stuðning margra fylgismanna
hans. Þó sigraði Gaitskell hann
auðveldlega í kosningu um stöðu
formanns þingflokksins og
George Brown sigraði hann jafn-
auðveldlega í kosningu um stöðu
aðstoðarleiðtoga flokksins.
Wilson fannst Gaitskell gera of
mikið veður út af umdeildum
málum og fórna þannig einingu
flokksins og barðist fyrst og
fremst gegn honum á þeirri for-
sendu þótt þvi væri haldið fram
að ágreiningur um kjarnorku-
afvopnun væri undirrótin. Þegar
Gaitskell lézt i ársbyrjun 1963 var
hins vegar meiri eining í flokkn-
um en nokkru sinni. Wilson
keppti við George Brown og
James Callaghan um stöðu
Gaitskells og sigraði í annarri at-
kvæðagreiðslu.
Wilson háði glæsilega baráttu
gegn Ihaldsflokknum 1964, lagði
á það áherzlu að flokkurinn hefði
sóað til einskis 13' árum í ríkis-
stjórn og að Verkamannflokkur-
inn væri flokkur nýs tíma og nýrr-
ar tækni, stóð fyrir beinskeyttum
árásum i sjónvarpi á leiðtoga
ihaldsmanna og tryggði flokki sín-
um sigur. En meirihluti hans i
Neðri málstofunni var aðeins
fjögur atkvæði. Þegar hann tók
við embætti forsætisráðherra
lýsti hann því yfir, að fyrstu 100
dagar nýju stjórnarinnar yrði
timi kraftmikilla aðgerða, en við
það hræddust erlendir kaupsýslu-
menn og fjárfestingaraðilar og
eitt fyrsta verk Wilsons i starfi
var að innleiða innflutningshöft.
Þó virðist hann sigla í gegnum öll
vandamál. Þannig hélt hann að
stjórn hvíta minnihlutans í
Rhódesíu mundi falla á nokkrum
vikum eða mánuðum þegar hann
greip til efnahagslegra refsiað-
gerða eftir einhliða sjálfstæðis-
yfirlýsingu hennar, en málið
veikti ekki stöóu hans heldur
þvert á móti, enda fékk hann
íhaldsflokkinn til að styðja stefnu
sina. Stjórn Ihaldsflokksins hafði
skilið eftir sig mikinn greiðslu-
halla, Wilson færði sér það
sniðuglega i nyt og þegar hann
efndi til nýrra kosninga í marz
1966 fékk hann öruggan meiri-
hluta, 95 þingsæti fram yfir
Ihaldsflokkinn.
STÖÐUG
VANDAMAL
Kjörorð Wilsons i kosningunum
var að kjósendur vissu að Verka-
mannaflokkurinn kynni að
stjórna og hann virðist hafa sann-
fært marga um að flokkurinn
væri „mannlegri" en Ihaldsflokk-
urinn og betur fær um að stjórna
landinu. En stjórn hans átti í
stöðugum erfiðleikum: þjóóhags-
áætlun var gerð en lögð á hilluna,
hagvöxtur dróst saman, ástand
efnahagslifsins versnaði við það
að ýmist var reynt að örva það eða
draga saman seglin, gengið var
fellt 1967 þótt Wilson legðist gegn
því þremur árum áður þegar
gengisfelling hefði verið
árangursrikari og félagslegri
þjónusta hrakaði þrátt fyrir
skattahækkanir. Wilson hafði
verið frábitinn aðild að Efnáhags-
bandalaginu, en sneri við blaðinu
og sótti um aðild og De Gaulle
forseti sagði „nei“, sem Wilson
kvaðst ekki taka sem gilt svar.
Verkamannaflokkurinn stóð illa
að vígi í skoðanakönnunum frá
1967 til april 1970, en þá batnaði
staða flokksins og Wilson ákvað
að efna til kosninga í júní 1970.
Hann háði rólega kosningabar-
áttu, sem var sennilega röng
ákvörðun, því að ihaldsflokkur-
inn vann öruggan sigur undir
forystu Edward Heaths.
SÖMU
vandamalin
Wilson sneri sér að ritstörfum
og sendi frá sér 800 síðna bók um
stjórnarárin 1964—70 (sagt er að
The Times hafi greitt honum
250.000 pund fyrir að birta kafla
úr bókinni). Efnahagserfiðleik-
arnir jukust undir stjórn Heaths
og Wilson réðst aftur til atlögu.
Heath efndi til kosninga á óheppi-
legum tima fyrir Ihaldsflokkinn, í
febrúar 1974 þegar orkukreppan
Wilson ásamt fyrirrennara slnum í stöðu leiðtoga Verkamannaflokks-
ins, Hugh Gaitskell. Ilann sigraði Callaghan og George Brown í
annarri atkvæðagreiðsiu.
Wilson f sumarfrfi. Hann og Mary kona hans eiga kofa á Scillyeyju og
nota frfið aðallega til að lesa glæpareyfara.