Morgunblaðið - 23.05.1976, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAl 1976
fltargmtÞIofeifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreíðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, síiri 10100
Aðarlstræti 6, sími 22480.
Áskriítargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
r
Iumræöum hér á
landi og í V-Evrópu um
þýðingu Atlantshafsbanda-
lagsins og gagnsemi þess
fyrir aðildarríkin og um
það, hvort og þá hve mikil
hætta stafar af Sovétríkj-
unum er fróðlegt að kynn-
ast sjónarmiðum þjóðar,
sem er víðsfjarri en hefur
langa reynslu af samskipt-
um vió Sovétríkin. Hér er
átt við Kínverja. Hin síð-
ustu ár hafa opinberir aðil-
ar íKInahvaðeftir annað
varað V-Evrópuþjóðir við
þeirri hættu, sem þeir væri
búin af hernaðarveldi
Sovétríkjanna. í Dagblaði
alþýðunnar í Peking hafa
birzt eftirtektarverðar
greinar um flotauppbygg-
ingu Sovétríkjanna og
flotaumsvif þeirra hér á N-
Atlantshafi í nágrenni við
ísland. Þessar greinar hafa
sýnt, að mat Kínverja á
flotastyrkleika Sovét-
manna og tilgangi þeirra
með flotauppbyggingu er
mjög svipað mati manna í
V-Evrópu og N-Ameríku.
Þá er það og ekkert leynd-
armál, að kínverskir sendi-
menn I öllum V-
Evrópuríkjum hafa leynt
og ljóst hvatt mjög til að-
gæzlu gagnvart Sovétríkj-
unum, eflingar hernaðar-
styrks V-Evrópuríkja og
eflingar Atlantshafsbanda-
lagsins, sem slíks.
Á ráðherrafundi Atlants-
hafsbandalagsins i Osló á
dögunum skýrði Anthony
Crosland, utanríkisráð-
herra Bretlands, sem er
nýkominn úr opinberri
heimsókn til Kína, ítarlega
frá þeim sjónarmiðum,
sem kínverskir ráðamenn
settu fram í viðtölum við
hann. Kom þá í ljós, að
Kínverjar telja, að um 75%
af öllum hernaðarstyrk
Sovétríkjanna sé beint að
V-Evrópu en aðeins um
25% að Asíu. Þá er það
skoðun Kínverja, að meg-
inhluta þess liðs, sem Sov-
étríkin halda uppi í Asíu sé
beint að veru Bandaríkja-
manna þar og að Japan og
að sjálfir séu þeir þriðju i
röðinni á fjandalista Sovét-
manna í Asíu.
Á grundvelli þessara
upplýsinga upplýsti Cros-
land í ræðu sinni að Kín-
verjar teldu mestu styrj-
aldarhættuna enn vera í
Evrópu og að miklu skipti
að Atlantshafsbandalagið
héldi vöku sinni. Kínverjar
virðast ekki vera einir um
þá skoðun, að um þessar
mundir sé meiri nauðsyn á
að efla hernaðarmátt At-
lantshafsbandalagsins en
að draga úr honum. í ræðu,
sem Rockefeller, varafor-
seti Bandaríkjanna, hélt í
Frankfurt í Þýzkalandi fyr-
ir skömmu hélt hann því
fram, að Sovétríkin
.stefndu að því að skapa
nýtt heimsveldi, sem væri
svo víðfeðmt að hin
sovézka sól gengi aldrei til
viðar. Taldi Rockefeller
brýna nauðsyn bera til að
stórefla flotastyrk Atlants-
hafsbandalagsins.
í svipuðum tón talaði
Kissinger, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, í
umtalaðri ræðu, sem hann
flutti á fundi með sendi-
herrum Bandaríkjanna í
Evrópu, í London, í desem-
bermánuði sl. Frásögn af
ræðu þessari var birt fyrir
nokkru í New York Times
og þar kemur fram, að
Kissinger lítur svo á, að
Sovétríkin séu um þessar
mundir að koma fram á
sjónarsviðið sem nýtt risa-
veldi, sem hafi bolmagn til
að láta að sér kveða, h'var
sem er í heiminum, og að
það verði verkefni Banda-
ríkjanna og bandalags-
þjóða þeirra á næstu árum
og áratugum að halda
þessu nýja heimsveldi í
skefjum. Sonnenfeldt, einn
af aðstoðarmönnum
Kissingers, tekur svo djúpt
í árinni, að það verði einn
helzti höfuðverkur þeirrar
kynslóðar sem nú lifir og
þeirrar sem á eftir kemur,
að fást við heimsvalda-
áform Sovétrikjanna.
Hann heldur því fram, að
Sovétríkin séu nú að leggjal
út á sömu braut heims-
valda- og nýlendustefnu og
Bretland, Frakkland og
Þýzkaland gerðu á síðustu
öld og fyrri hluta þessarar
aldar.
Glöggt er gests augað, er
sagt. Þeir, sem halda því
fram, að aðvaranir um út-
þenslustefnu Sovét-
ríkjanna stafi af svonefnd-
um kaldastríðs hugsunar-
hætti, ættu að íhuga, hvort
slíkur hugsunarháttur hafi
heltekið Kínverja. Sann-|
leikurinn er auðvitað sá, að
viðvaranir Kínverja eru
stórathyglisverðar fyrir
Evrópubúa og þá ekki sízt
okkur íslendinga og við
ættum að taka vel eftir því,
sem þeir hafa fram að
færa. Þeir þekkja Sovét-
ríkin af eigin raun og eru í
nægilega mikilli fjarlægð
frá Evrópu til þess að hafa
aðstöðu til að meta ástand
mála í okkar heimshluta af
nokkru raunsæi.
í Morgunblaðinu í gær
birtist athyglisverð mynd
af mótmælagöngu í Osló en
þar var að verki ungt fólk,
væntanlega íslenzkir náms-
menn í Ósló og einhverjir
erlendir félagar þeirra.
Hópur þessi bar skilti, sem
á var letrað: Styðjið bar-
áttu íslands gegn Bretum
Bandaríkjamönnum og
Sovétmönnum. Nú kemur
engum á óvart þótt ungt
vinstri sinnað fólk hvetji
til stuðnings við baráttu
gegn Bretum og Banda-
ríkjamönnum. Það er
gömul saga og ný. En það
er alveg nýtt, að ungt fólk
hvetji til baráttu gegn
Sovétríkjunum og þá
væntanlega vegna út-
þenslustefnu þeirra. Hver
veit nema þeir, sem i ára-
tugi hafa barizt fyrir aðild
íslands að Atlantshafs-
bandalaginu og varnar-
samningnum við Banda-
ríkin, eigi eftir að hljóta
óvæntan stuðning frá rót-
tæku æskufólki, sem hefur
vaknað til vitundar um
hættuna, sem landi okkar
stafar af heimsvaldastefnu
Sovétríkjanna.
Heimsvaldastefna Sovétmanna
— aðvaranir Kínverja
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAl 1976
25
Skattar í svokölluðum vel-
ferðarríkjum eru ekki siður tftt
umræðuefni en veðrið. Nú hafa
skattar sænska kvikmynda-
stjórans ;Ingmars Bergmans
greinilega sett af stað um víða
veröld umræðuöldu um þessa
hvimleiðu plágu velferðarrikj-
anna og um ráðstöfun ríkisins á
því fé, sem einstaklingarnir
vinna sér inn. Iþessumræðum
sýnist Gosenlandið Svíþjóð, þar
sem rikiskýrin mjólkar betur
en viðast annars staðar, heldur
hafa sett niður. Hrakningar
Bergmans í viðureigninni við
skattayfirvöld hafa skipt fólk-
inu í tvo hópa. Þá sem telja
algera ósvinnu að maður, sem
ber hróður sinn og lands síns
um viða vegu, sé hundeltur af
skattheimtumönnum. Og hina,
sem telja að allir eigi að vera
jafnir fyrir guði og skattayfir-
völdum, frægir sem ófrægir.
Fram að þessu hafa Sviar
hallast að hinu síðarnefnda.
Settu það jafnvel inn í nýju
krúnulögin sín, að sjálfur
kóngurinn skyldi sem þegnar
hans greiða skatt af sínum
tekjum. En nú renna tvær
grímur á ýmsa. Þó stendur
eftir, að allt sem látið er i té —
kostar mikið fé og þar af
leiðandi skattaálögur, og að
þær er enginn ánægður með.
Jafnvel ekki — og kannski sfzt
þeir sem geta borgað.
Upp í hugann koma í þessu
sambandi örlög sænsks
milljónamærings, sem ég
þekkti. Hann og kona hans
höfðu byrjað með tvær hendur
tómar, þegar þau settu upp
vörusýningu i Svíþjóð, sem
sfðar varð hin fræga St. Eriks-
messa. Þau unnu eins og þrælar
við að koma fyrirtækinu upp.
Hún sat í upphafi við kassann
og seldi aðgöngumiða, og hann
dró að sýnendur og sýningar-
gesti. Loks var svo komið, að
hin árvissa St. Eriksmessa var
eina vörusýningin af þessu tagi
í veröldinni, sem gaf vel af sér
og var i eigu einkaaðila. Þá
vildi ríkið og Stokkhólmsborg
auðvitað eignast hana, og úr
varð að hjónin seldu borginni
fyrirtækið með stórgróða eða
eins og hann orðaði það við
mig, fyrir „multi milljon dollar
profit".
Nú stóðu þessi duglegu hjón,
sem alltaf höfðu unnið myrkr-
anna á milli, uppi atvinnulaus.
Að visu ekki auralaus, en
þurftu ekki að vinna annað en
að ávaxta sitt pund. Þau voru
setzt i helgan stein á besta
aldri, milli fertugs og
fimmtugs. En þar sem slikt er
athafnasömum mesta böl, tóku
þau bæði að sér launalaust
ýmiss konar störf fyrir land og
þjóð. Hún starfaði t.d. sem
sjálfboðaliði fyrir Rauða kross-
inn 5 daga vikunnar í sjúkra-
húsum, m.a. við að taka á móti
sjúklingum úr slysum og eink-
um þó að sjá um aðstandendur
þeirra. Það féll í hennar hlut að
tilkynna þeim um slysin og sjá
um þá, sem biðu, oft milli vonar
og ótta, klukkutímum saman í
sjúkrahúsinu eftir að vita
hvernig færi um ástvinina á
skurðarborðinu eða annarri
meðferð. Slík þjónusta er þar
talin gagnleg, því læknar og
annað starfsfólk hafa að sjálf-
sögðu lítinn tima til að sinna
þessu fólki, sem biður i angist
með spurningar sinar, og það
getur truflunarlítið leitað
frétta.
Sjálfur tók Jotti (eins og
hann var kallaður af vinum
sinum) að sér ýmis verkefni á
sínu sviði, svo sem að vera fyrir
Svíariki framkvæmdastjóri
sænsku deildarinnar á heims-
sýningunni í Montreal 1967, og
hélt á sinn kostnað uppi margs
konar risnu i kynningarskyni
fyrir land sitt. Dóttirin, sem
hafði orðið stúdent um vorið,
vann þar. Hún ætlaði í fram-
haldsnám í Paris næsta vetur.
Og hún var fjúkandi reið við
pabba sinn, sem ekki vildi leyfa
henni að taka námsstyrk, eins
og hún átti rétt á, og kaupa sér
fyrir hann sportbil, eins og
félagar hennar gerðu gjarnan.
Faðirinn leit svo á, að þau
þyrftu ekki á styrkjum að halda
úr opinberum sjóðum og þá frá
öðrum, sem meira þyrftu á
þeim að halda, eða úr vasa
annarra skattgreiðenda, þó þau
legðu árlega með sinum
sköttum sitt til reksturs þjóðar-
skútunnar. Þannig tóku þau
aldrei úr sjúkrasjóðum eða
tryggingasjóðum, borguðu sjálf
lækmshjálp og þess háttar.
Er nú ekki þetta eins og bezt
verður á kosið? Siðast þegar ég
hitti þessi ágætu hjón, komu
þau til Islands og renndu fyrir
lax uppi i Kjós, Þá kváðust þau
vera að flytja frá Svíþjóð til
Sviss, eins og Ingmar Bergman
— vegna skattamála. Ekki þó
þeirra skatta, sem þeim bar að
greiða árlega. Það sem þeim
gekk erfiðlega að sætta sig við,
var að mega ekki láta börnum
sínum eftir það, sem eftir yrði
af eignunum, þegar búið væri
að greiða árlega skatta af þess-
um sömu eignum og taka ekk-
ert út. Stór hluti þeirra færi í
erfðaskattinn, eftir að þau féllu
frá.
Og þau féllu frá. Voru farþeg-
ar i farþegaþotunni, sem ein-
hver hugsjónamaðurinn kom
fyrir sprengju í, svo hún tættist
í sundur skömmu eftir flugtak í
Venezuela og féll i sjóinn. Þau
voru á leið í jólafri til Bermuda-
eyja. Þar sem frúin hafði verið
treg til að flytja frá Svíþjóð, lék
mér forvitni á að vita hvort
hjónin hefðu verið búin að
koma því í kring, þannig að
drengurinn þeirra í mennta-
skóla og dóttirin i námi í Frakk-
landi, erfðu eignirnar óskiptar.
Löngu seinna hitti ég svo vin-
konu dótturinnar, sem hafði
hitt hana í Paris og gat frætt
mig um endinn á sögunni. Deila
hafði komið upp um arfinn
milli ríkisins og erfingjanna, og
úr urðu dýr málaferli. Þegar
málafærslulaun höfðu verið
greidd og erfðaskatturinn, voru
milljónirnar orðnar að einni,
sem systkinin notuðu i náms-
kostnað. Birgitta lærði hótel-
rekstur, gifti sig frönskum hót-
elmanni og þau bösluðu um
þær mundir við að reka litið
hótel í París.
Var þá réttlætinu ekki full-
nægt? Sjálfsagt út frá því sjón-
armiði að ljótt sé að eiga eitt-
hvað og skuli uppgert verða,
jafnvel þó þess sé aflað með
útsjónarsemi og súrum sveita,
keisaranum goldið allt sem
keisarans er og ekki gengið á
aðra. Þetta minnir mig á skil-
greiningu, sem ég las í frönsku
blaði, á því hvernig tímarnir og
viðhorfin til eigna hefðu
breytzt á 20 árum:
Árið 1955 dreymdi banda-
ríska vegfarendur, sem sáu
milljónamæring aka um í dýr-
indis kátiljáki um, að einhvern
tíma mundi þeim hlotnast það
hnoss að stiga upp i eigin bil af
sömu gerð. Vegfarandi, sem nú
sér mann I kátilják, dreymir
um að sá dagur komi, að hann
geti dregið auðkýfinginn út úr
bilnum, svo hann verði að
ganga eins og allir hinir.
Viðhorfin til stétta og starfs-
hópa eru vissulega misjöfn. Þó
hafa timarnir kannski ekki
breytzt eins mikið og af er látið.
Metorð og auður hafa alltaf
þótt eftirsóknarverð og vakið
öfund. Þegar brezki rithöfund-
urinn orðheppni Samuel
Johnson, sem uppi var á 18. öld,
fyrst hitti konuefni sitt, frú
Porter, lagði hann sig í líma við
að gera grein fyrir því að staða
hans í þjóðfélaginu væri svo
sem ekkert til að gorta af. Og til
að leggja áherzlu á þetta, orðaði
hann það svo að hann „ætti
ekkert undir sér í þjóðfélaginu,
enga peninga og enga ættingja
til að gorta af, aðeins einn
frænda, sem hefði orðið svo
frægur að vera hengdur.“
Frú Porter vildi ekki láta upp
á sig standa og svaraði um hæl:
„Og ég á ekkert undir mér, ekk-
ert fé og þó enginn af minum
ættingjum hafi verið hengdur,
þá eiga að minnsta kosti
fimmtíu þeirra það skilið."
„ Hvað um það, hrakfarið Berg-
mans hafa komið af stað tíma-
bærri umræðu um eignir, og
hve langt skuli ganga í sam-
drykkju og skattheimtu, og vak-
ið upp ýmsar spurningar og
vangaveltur.
f Reykjavíkurbréf
!>♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 22. maí »♦♦»♦♦♦♦♦♦<
Ráðherrafundur-
inn í Osló
Oslóarfundur utanríkisráð-
herra Atlantshafsbandalagsins
reyndist viðburðarríkari en menn
áttu von á. Að fundinum loknum
ríkir jákvæðara andrúmsloft í
landhelgisdeilu Breta og
íslendinga og aukin bjartsýni um
að takast megi að leysa þessa
erfiðu deilu. Menn mega þó ekki
verða bjartsýnir um of. Reynslan
sýnir, að mikið hefur borið á milli
og til þess að samningar um
skammtimalausn geti tekizt þarf
að verða stefnubreyting hjá Bret-
um. Margt vakti athygli í fréttum
frá fundinum í Osló. Einar
Ágústsson, utanrikisráðherra,
hefur ítrekað lýst því yfir, að
Anthony Crosland, hinn nýi utan-
ríkisráðherra Breta, hafi talað í
allt öðrum tón og sýnt betri skiln-
ing á sjónarmiðum tslendinga en
hann hafi átt að venjast fram að
þessu. Þetta kemur á óvart. Við
útfærslu í 200 mílur flutti Cros-
land mjög harðorða ræðu, sem var
fyrsta vísbending um hin hörðu
viðbrögð Breta við útfærslunni
Crosland er þingmaður fyrir
Grimsby og vegna þess og áður-
nefndra yfirlýsinga mátti fyrir-
fram ætla, að Bretar yrðu enn
erfiðari viðureignar í landhelgis-
deilunni eftir að hann tók við
embætti utanríkisráðherra. En
stundum er það svo, að menn í
þeirri pólitísku stöðu, sem Cros-
land er nú í, eru í sterkari stöðu
til þess að sveigja frá fyrri stífni
og það virðist vera að koma í ljós
skv. ummælum utanríkisráð-
herra.
Þá hefur óvænt heimsókn Geirs
Hallgrímssonar, forsætisráð-
herra, til Osló i gær, (föstudag)
vakið mikla athygli bæði hér
heima og erlendis. Forsætisráð-
herra fór utan sl. miðvikudag
eftir að þingstörfum var lokið til
þess að sitja fund samstarfsráð-
herra Norðurlanda í Finnlandi.
Það varð að ráði milli forsætisráð-
herra og utanríkisráðherra, að
Geir Hallgrímsson kæmi í stutta
heimsókn til Osló og tæki þar þátt
í þeim umfang'smiklu viðræðum,
sem Einar Ágústsson hafði átt í
Osló frá því á miðvikudag. Skv.
fréttum frá Osló ætluðu rdðherr-
arnir tveir þó aðeins að ræða við
Joseph Luns, framkvæmdastjóra
Atlantshafsbandalagsins og Knut
Frydenlund, utanríkisráðherra
Noregs, en þessir tveir menn hafa
komið mest við sögu í tilraunum
til þess að fá Breta til að hætta
hernaðarofbeldi á tslandsmiðum.
En það er til marks um, að Bret-
um er nú nokkuð í mun að ná
samkomulagi i landhelgisdeil-
unni, að Crosland hafði frum-
kvæði um að óska eftir fundi með
Einari Ágústssyni, þegar á mið-
vikudagskvöld, og brezki utan-
rikisráðherrann hafði einnig
frumkvæðí um að óska eftir fundi
með íslenzku ráðherrunum báð-
um, eftir að honum varð kunnugt
um, að forsætisráðherra var
staddur i Osló.
Ráðherrarnir hafa fátt sagt
efnislegt um þessar viðræður en
eftir komu Croslands til Bret-
lands síðari hluta föstudags
virtist það vera nokkuð almenn
skoðun þeirra sem bezt fylgjast
með þessum málum í Bretlandi,
að þessar viðræður hefðu orðið
hinar árangursríkustu frá upp-
hafí þorskastríðsins. Reynslan á
svo eftir að leiða i ljós, hvort
Bretar ryðja brautina fyrir nýjum
samningaviðræðum með því að
kalla freigáturnar á brott en á það
var lögð þung áherzla í viðræðum
Einars Agústssonar og Geirs
Hallgrímssonar við Crosland, að
brottköllun herskipanna væri al-
ger forsenda þess, að samninga-
viðræður gætu átt sér stað.
Hér heima fyrir hefur því verið
Ipaldið fram, að Bandaríkjamenn
væru okkur Islendingum óvin-
veittir i landhelgisdeilunni við
Breta. Ekki er fótur fyrir þeim
staðhæfingum fremur en ýmsum
öðrum. I viðtali við fréttamann
Morgunblaðsins I Osló skýrði
Einar Ágústsson, utanríkisráð-
herra, frá því, að Kissinger utan-
ríkisráðherra Bandarfkjanna
hefði lagt hart að Bretum að
koma til móts við sjónarmið
tslendinga. Orðrétt sagði Einar
Ágústsson eftir fund sinn með
Kissinger: „Ég hitti Kissinger og
við ræddum landhelgismál.
Kissinger sagði, að hann hefði lát-
ið mjög sterklega í Ijós við brezku
rikisstjórnina, að Bandarfkja-
stjórn hefði áhuga á, að fiskveiði-
deilan leystist á þann veg, sem
tslendingar gætu sætt sig við.“
Þessi ummæli utanríkisráðherra
eru eindregin vísbending um, að
Bandarikjastjórn hafi lagt að
Bretum að gangast inn á lausn
Þessi mynd var tekin úr eftirlitsþotu varnarllðsins mánudaglnn 17. maf sl. af sovézkri sprengjuþotu i
flugi f nimunda við tsland. Um þ& helgi varð mikii auknlng & flugi sovézkra sprengjuþota við landið og
komu 12 flugvélar af þessu tagi f námunda við landið & tveimur sólarhrlngum, 16.—18. maf.
fiskveiðideilunnar, sem væri
Islendingum hagstæð.
Einar Ágústsson, utanríkisráð-
herra hefur staðið í ströngu sið-
ustu daga, en bersýnilegt er, að
för utanríkisráðherra hefur orðið
árangursrik, enda stendur ekki á
rógskrifum um utanrikisráðherra
i Þjóðviljanum þegar f dag,
laugardag.
Móðursýkislegar
umræður
Siðustu daga og vikur hafa far-
ið fram móðursýkislegar umræð-
ur um landhelgismálið, aðild okk-
ar að Atlantshafsbandalaginu og
varnarsamstarfið við Bandarikin.
Þessar umræður hafa af hálfu
þeirra, sem hafa haldið þeim
uppi, beinzt að því að leita úrræða
I deilu okkar við Breta. Og „úr-
ræðin“, sem menn hafa bent á,
hafa sannast sagna verið mjög
einhæf. Við eigum að kalla sendi-
herrann heim frá Bríissel. Við
eigum að segja okkur úr Atlants-
hafsbandalaginu. Við eigum að
segja upp varnarsamningnum við
Bandaríkin. Og svo hvað? Þvi hef-
ur enginn svarað. öll þessi „úr-
ræði“ eru neikvæö og lýsa
þröngri og lokaðri hugsun. ÖIl
stefna þau að þvf, að við lokum
okkur inni, einangrum okkur frá
samskiptum við aðrar þjóðir. En
enginn hefur skýrt út, hvað við
ætti að taka, ef gripið yrði til
þessara ráða. Enginn hefur haft
fyrir því að útskýra, hvernig við
ættum að tryggja öryggi þjóðar-
innar og sjálfstæði, þegar þessi
„úrræði" hefðu verið fram-
kvæmd. Enginn hefur upplýst,
hvernig stjórnmálalegum sam-
skiptum Islands við umheiminn
ætti að vera háttað eftir að ein-
angrunarstefnan hefði verið
framkvæmd.
Samstaða lýð-
ræðisflokka
Til allrar hamingju eru nú í
vikulokin ýmis merki þess, að lýð-
ræðissinnar í öllum flokkum eru
að átta sig á þvi moldviðri,
sem þyrlað hefur verið upp að
undanförnu. 1 þvi sambandi er
sérstök ástæða til að vekja athygli
á forystugrein í Alþýðublaðinu I
gær, föstudag en þar segir m.a.:
„Utanríkisráðherrar bandaiags-
þjóðanna hafa sannarlega reynt
að fá Breta til að kalla herskip sin
af tslandsmiðum, Það hefur fram-
kvæmdastjóri bandalagsins einn-
ig gert og brezki utanrikisráð-
herrann hefur orðið að brjóta odd
af oflæti sínu með þvf að fara til
fundar við Einar Ágústsson, utan-
ríkisráðherra.. . hafa menn hug-
leitt hver staða Islendinga í þess-
ari baráttu væri, ef þeir væru
ekki í Atlantshafsbandalaginu.
Til hverra hefði þjóðin átt að
snúa sér, á hvaða vettvangi hefði
hún átt að berjast? tslendingar
eru i samtökum Sameinuðu þjóð-
anna. Þar hafa þeir talað fyrir
daufum eyrum, kröfum þeirra
hefur ekki verið sinnt. A þingi
Norðurlandaráðs fékkst sam-
þykkt ályktun, þar sem lýst var
stuðningi við baráttu tslendinga,
en hvaða áhrif hefur hún haft?
Þau eru ekki áþreifanleg.
Á vettvangi Atlantshafsbanda-
lagsins hefur málið verið rætt og
þar njóta tslendingar stuðnings.
Bandalagið getur hins vegar ekki
knúið neina bandalagsþjóð til
ákvarðanatöku, en á endanum
munu Bretar láta undan þrýst-
ingnum og gefast upp.... Menn
gætu aðeins hugleitt, hver staða
Islendinga í landhelgisdeilunni
væri, ef þeir stæðu einir og nytu
takmarkaðs stuðnings annarra
norrænna þjóða. Hvaða öfl hefðu
þá komið til sögunnar og hvaða
verði hefðu Islendingar þurft að
greiða hugsanlegan stuðning.
Mikill meiri hluti Islendinga er
ákveðið þeirrar skoð.unar, að
Island eigi að taka þátt i sam-
starfi vestrænna þjóða. Inn-
an Alþýðuflokksins eru skoð-
anir nokkuð skiptar um varn-
arsamstarfið við Bandaríkin og
aðildina að Atlantshafsbandalag-
inu. En það er yfirlýst stefna
flokksins, að Islendingar eigi að
taka þátt i störfum bandalagsins.
Þetta er og verður stefna flokks-
ins þar til önnur ákvörðun verður
tekin. Þessi mál eru í stöðugri
endurskoðun og ekki er óeðlilegt
að á afstöðunni geti orðið breyt-
ing. Ens og málum er nú háttað er
óskynsamlegt að gefa þeirri hug-
mynd lausan tauminn, að Islend-
ingar eigi að ganga úr Atlants-
hafsbandalaginu. Skyndiákvarð-
anir i hita baráttunnar geta orðið
afdrifarikar og mikill meirihluti
Islendinga vill ekki hætta vest-
rænu samstarfi."
Þessi forystugrein Alþýðublaðs-
ins er mikið fagnaðarefni. Hún er
stefnumarkandi fyrir Alþýðu-
flokkinn í hita enn einnar baráttu
um þátttöku okkar í varnar- og
stjórnmálasamstarfi vestrænna
ríkja. Alþýðuflokkurinn hefur frá
lýðveldisstofnun átt ríkan þátt í
að móta stefnu okkar i utanrikis-
og öryggismálum. Liklega hefur
Alþýðuflokkurinn á þessu tíma-
bili farið lengur með yfirstjórn
utanríkismála en nokkur annar
stjórnmálaflokkur. Forystugrein
Alþýðublaðsins á föstudag er ein-
örð og afdráttarlaus yfirlýsing
um, að flokkurinn hyggist halda
fast við þá stefnu, sem hann hef-
ur átt svo ríkan þátt i að móta og
framfylgja.
Skrif Þórarins Þórarinssonar,
formanns þingflokks Framsókn-
arflokksins hafa vakið nokkra at-
hygli sfðustu daga. Af því tilefni
sér hann ástæðu til að rifja upp i
forystugrein Timans i dag, laug-
ardag, ummæli, er hann viðhafði í
grein í Morgunblaðinu um síðustu
áramót. 1 þeirri grein segir Þórar-
inn m.a.: „Persónuleg skoðun r.i/n
er sú, að ekki eigi að blanda
saman landhelgismálinu og
varnarmálunum svonefndu. Við
eigum að keppa að því að verða
hvorki fjárhagslega né stjórn-
málalega háðir erlendri hersetu.“
Undir þessi grundvallarviðhorf
vill Morgunblaðið eindregið taka
og fagnar því, að Þórarinn Þór-
arinsson sér ástæðu til að árétta
þau einmitt nú. Innan Fram-
sóknarflokksins hafa jafnan verið
skiptar skoðanir um stefnu okkar
í öryggismálum, aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu og
varnarsamstarfið við Bandaríkin.
Sú skoðun hefur þó alltaf á
endanum orðið ofan á í Fram-
sóknarflokknum að standa að
þessum hornsteinum öryggis-
stefnu okkar. Svo verður áreiðan-
lega einnig nú. Samstaða lýðræð-
isflokkanna þriggja í þessum
meginmálum er þvi i grundvallar-
atriðum óskert, þótt menn kunni
að greina á um það i hita bardag-
ans, hvaða leiðir eigi að fara að
settu marki t.d. í landhelgisdeil-
unni við Breta.
Hins vegar er því ekki að neita,
að þær móðursýkiskenndu um-
ræður sem stundum hefjast hér
um utanríkismál, vekja upp þá
spurningu, hvort þjóðin sé nægi-
lega vel upplýst pm stöðu okkar
og hagsmuni á alþýóðavettvangi.
Það er t.d. athyglisvert, að svo
virðist sem almenningsálitið í
Noregi sé mun traustara en hér á
íslandi að þessuJeyti, en hér sýn-
ast sveiflurnar geta orðið býsna
miklar. Ástæðan kann að vera sú,
að innrás Þjóðverja á stríðsárun-
um og hlutskipti Norðmanna þá
er þeim enn i fersku minni. Þess
vegna er traustur og almennur
stuðningur f Noregi við aðild
þeirra að Atlantshafsbandaiaginu
og útgjöld til hernaðarmálefna.
Yngri kynslóðinni eru þessir
þættir i sögu Norðmanna einnig
vel ljósir einfaldlega vegna þess,
að þeir eru kenndir þar í skólum.
Mætti það vera okkur Islending-
um nokkurt umhugsunarefni,
hvort ekki sé ástæða til að taka
upp almennari fræðslu um þá
grundvallarþætti í utanrikis- og
öryggismálum okkar sem stöðugt
eru til umræðu og skipta okkur
svo miklu.
Afstaðan til
Sovétríkjanna
Stundum er þvi haldið fram, að
Morgunblaðið dragi fram svo-
nefnda „Rússagrýlu" í umræðum
um utanríkis- og öryggismál. Það
er á misskilningi byggt. Hins
vegar hljótum við að gera okkur
grein fyrir því, að návist hins
sovézka herveldis verður stöðugt
meiri í okkar heimshluta og á
eftir að verða enn áþreifanlegri
á næstu árum og áratugum. Ef lit-
ið er til aldamótanna er nánast
hægt að fullyrða, að Norður-
Atlantshafið og svæðin í kringum
tsland og fyrir norðan Island eiga
eftir að öðlast stórfellda nýja
þýðingu. Þegar rætt er við Norð-
menn kemur í ljós, að hugur
þeirra er mjög bundinn við
þrennt. Hernaðaruppbyggingu
Sovétmanna á hafsvæðinu milli
Islands og Noregs. Samningavið-
ræður við Sovétmenn um skipt-
ingu landgrunnsins úti fyrir N-
Noregi og aukinn þrýsting Sovét-
rfkjanna á Svalbarða. Sovézkir
visindamenn telja, að um
helmingur allra ónotaðra oliu-
linda heimsins sé á hafsbotni hér
fyrir norðan okkur. Sovétríkin
ætla sér að sitja að þessum auð.
Og ef þau ekki ná honum með
öðrum hætti, ætla þeir að gera
Það í skjóli hins gífurlega
hernaðarmáttar á þessum slóð-
um. Það er alveg ljóst, að við
Islendingar getum ekki lokað
augunum fyrir sovézkri návist
Ijér við land. Til hvers halda
menn, að sovézkar herflugvélar
séu á stöðugu flugi í námunda við
tsland? Til hvers halda menn, að
sovézk herskip séu á stöðugri ferð
nálægt Islandi? Til hvers halda
menn, að sovezkir kafbátar séu
umsvifameiri en við gerum okkur
grein fyrir beggja vegna við
landið? Hér er sannarlega ekki
um neinn „Grýluleik" að ræða.
Við horfumst í augu við þá blá-
köldu staðreynd að umsvif risa-
veldis, sem hefur sýnt að það
hefur heimsvaldasinnuð áform,
eru að aukast svo mjög á hafinu i
kringum okkur, að ekki má miklu
muna að það verði „sovézkt haf“
Ef við metum einhvers það sjálf-
stæði, sem við börðumst fyrir i
aldir að öðlast, hljótum við að
hafa opin augun fyrir þvi, sem er
að gerast i kringum okkur. Og
m.a. er það skylda islenzkra
stjórnvalda að tryggja að eytt
verði öllum grunsemdum um
annarleg áform áður en samþykkt
er, að Sovétmenn fái leyfi til að
mæla Island allt og landgrunnið
við landið. Morgunblaðið mun
leggja sitt af mörkum til þess að
þjóðin geri sér jafnan raunsæja
grein fyrir því hvernig hagsmun-
um hennar verður bezt borgið i
samskiptum við aðrar þjóðir.