Morgunblaðið - 17.06.1976, Side 18

18
MORCiUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JUNÍ 1976

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
RitstjórnarfuNtrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraidur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Arni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100
Aðalstræti 6. simi 22480.
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Askriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Fámenn þjóð í harðbýlu
landi á mörkum hins
byggilega heims hefur á
tæpri öld, tíma sem svarar
langri mannsævi, horfið
frá fátækt og frumbýlings-
hætti hins forna bænda-
samfélags til tæknivæddr-
ar samtíðar og ríkidæmis
svokallaðs velmegunar-
þjóðfélags. Um það efast
enginn að breytingin er til
batnaðar, á heildina litið:
stjórnarfarslega, efnahags-
lega, félagslega og
menningarlega. Engu að
síður hefur þessi breyting,
sem forsjónin hefur fært
okkur af gjafmildi sinni,
nokkrar neikvæðar hliðar.
Margt gamalt og gott, sem
gaf okkur gildi, bæói sem
þjóð og einstaklingum, hef-
ur glatazt að nokkru í öldu-
róti breytinganna, og ann-
að, sem neikvætt er, skolað
hér á land, í hugi okkar og
háttu.
Það var stærstur áfangi á
göngu þjóðarinnar fram
eftir sínum gæfuvegi, er
lýðveldið var stofnað eða
endurreist á Þingvöllum
við Öxará árið 1944. Það
var árangur langrar og
strangrar baráttu, sem átti
sínar dökku hliðar og dýr-
keyptu undanfara. Engu
að síður er okkur nú ljóst,
er við lítum um öxl yfir
söguna, að þrátt fyrir allar
misfellur í sambýli Dana og
íslendinga, var það lán í
óláni, að það skyldi vera
þessi bræðraþjóð, en ekki
önnur og harðsvíraðri, er
við þurfum að sækja sjálf-
stæði okkar til.
Sjálfstæði þjóðar, ekki
sízt smáþjóöar, krefst
vökullar varðstöðu hverrar
kynslóðar, sem hún elur;
ekkert síóur eftir fullveld-
istöku en á öldum ófrelsis.
Þar gildir ekki sízt, og
a.m.k. næst verndun tungu
og þjóðernis, að tryggja hið
efnahagslega sjálfstæði; aó
vera sem þjóð sjálfum okk-
ur nóg og engum háð i
efnahagslegu tilliti. Auð-
lindir okkar til lands og
sjávar gera okkur þetta
kleift, ef við kunnum fót-
um okkar forráð. Það
stendur enn óhaggað sem
sagt var: Þetta land. á ær-
inn auð, ef menn kunna að
nota ’ann.
Útfærslur fiskveiðiland-
helgi okkar og fisk-
verndunaraðgerðir eru lið-
ur í tryggingu efnahags-
legs sjálfstæðis okkar. Þar
gildir fyrst og fremst að
kunna að nota auðinn;
haga þann veg veiðisókn,
að fiskstofnarnir fái að ná
þeirri stærð, sem líffræði-
legar aðstæður sjávar
leyfa, og gefi hámarks-
afrakstur i þjóðarbúið.
Áframhaldandi rányrkja
gæti hins vegar farið með
helztu nytjafiska okkar
sömu leiðina og síldina —
og þorskurinn er á hrun-
hættu markinu. Þannig er
varzla fiskstofnanna einn
gildasti þátturinn í sam-
tíma- og framtíðarsjálf-
stæðisbaráttu þjóóarinnar.
Sama lögmál gildir raunar
um nýtingu auðlinda mold-
arinnar, en búskapur og
iðnaður m.a. úr hráefnum
lands og sjávar, eru ómiss-
andi hlekkir í hagsæld
þjóðarinnar. Þar kemur og
nýting fallvatna og jarð-
varma inn i þá framtíðar-
mynd, sem við erum sjálf
að skapa, okkur og niðjum
okkar, í framkvæmdum og
stefnumörkun.
En við lifum ekki einir í
heiminum, íslendingar,
heldur í samvinnu og sam-
skiptum við fjölmargar
þjóðir. Við lesum þá
reynslu af blöðum sögunn-
ar, ekki sízt sögu allra síð-
ustu áratuga, sögu frænd-
þjóða okkar Dana og Norð-
manna jafnt og okkar eigin
seinni tíma sögu, að ein-
angrun hlutleysisstefnunn-
ar dugar skammt er raunar
haldlaus, ef til átaka kem-
ur stórþjóða í milli í okkar
heimshluta. Reynslan af
samstarfi lýðræðisþjóða
hefur hins vegar fært
okkur heim sanninn um að
samtakamáttur þeirra er
nokkurs konar trygging
friðar og öryggis; vörn
gegn frekari útþenslu
alræðis og einstefnuafla.
Og það er ein af frumskyld-
um fullvalda ríkis að
tryggja öryggi sitt og
þegna sinna.
Allt frá stofnun lýðveldis
á íslandi hefur þjóðin sótt
áfallalítið fram til vaxandi
velmegunar, þótt hún haf;
á stundum siglt meir af
kappi en forsjá og fengið
ýmsan hnútinn. En jafnvel
mistökin geta orðið okkur
til góðs, ef vió lærum að
víti skuli til varnaðar. Og
nú ríður á aó fara með gát
og fyrirhyggju í stjórnun
ríkisfjármála; að ná jöfn-
uði í efnahagslífi þjóóar-
innar, og meiri stöðugleika
á vettvangi atvinnulífsins,
þ. á m. verðbólguhjöðnun
án atvinnuleysis.
Enn er ótalið það við-
fangsefni, sem hlýtur að
koma í hugann á þessari
þjóðhátíð, það að komast til
botns í þeim umfangsmiklu
afbrotamálum, sem illu
heilli hafa skotið upp kolli í
þjóðlífinu. Þetta verður aó
segjast hreint út. Það er
eðlileg krafa hins almenna
borgara að laga og reglu
verði gætt og honum sköp-
uð trú á því réttarríki, sem
hann lifir í. Það þarf að
hefja til vegs og virðingar
á ný merki heiðarleika,
drengskapar og dugnaðar,
en láta rétt lög koma yfir
þá, sem brjóta reglur sam-
félagsins. Og í þessu efni
dugar ekkert hálfkák, held-
ur það eitt, að öll spil verði
lögð á borðin, saklausir
sýknaðir og sekir mæti af-
leiðingum gjörða sinna.
í þeirri trú og von að
okkur takist að tvinna
saman fornar dyggðir og
drengskap og framtíðarvel-
megun nútíma þjóðfélags-
hátta óskar Morgunblaðið
lesendum sínum og lands-
mönnum öllum gleðilegrar
þjóðhátíðar.
Þjóðhátíðarþankar
.íSfcáí. THE OBSERVER THE OBSERVER *fifc& THE OBSERVER THE OBSERVER óMfe. THE OBSERVER
SALISBURY — Hvíti minnihlut
inn í Ródesíu virðist alls ekki hafa
áttað sig á því, að undanfarin tvö
ár hefur John Vorster forsætisráð-
herra Suður-Afríku verið að reyna
að bæta samskiptin við þau
Afríkuríki, þar sem þeldökkir
menn fara með völd. Hvftir
Ródesíubúar tala eins og þeir hafi
ekki hugmynd um þessar tilraunir
Vorsters.
Flestir, ef ekki allir hvítir menn í
höfuðborginni virðast álíta, að ef í
nauðir reki, eigi Vorster ekki ann-
ars úrkosti en að senda herafla til
Ródesíu Það er hins vegar ekki
fyllilega Ijóst. hvað vakir fyrir
mönnum með því að taka svona til
orða, og hvenær þeir telji að i
nauðir reki, enda eru þeir sjálfsagt
ekki á einu máli um það. Allmargir
telja, að ef árásir hermdarverka-
manna á afskekktar herstöðvar
færist í aukana, og einhver brögð
verði að þvi, að menn verði felldir,
verði Vorster hreinlega ekki ger-
legt að sitja með hendur i skauti,
heldur muni almenningsálitið í
Suður Afríku knýja hann til að
hefjast handa.
Aðrir segja, að fái hermdar-
verkamenn og skæruliðar aðstoð
erlendis frá, og er í því sambandi
einkum talað um hermenn frá
Kúbu, þá muni Vorster áreiðan
lega senda her til Ródesiu, eins og
hann gerði í styrjöldinni i Angóla.
í þessum sannfæringarhita virðast
menn alls ekki taka mið af þvi, að
margir Suður Afríkumenn telja
ævintýrið i Angóla hafa verið
mikla skyssu, sem hafi haft nei-
kvæðar afleiðingar fyrir samskipti
Suður Afriku viðaðrar þjóðir.
Varnamálaráðherra Ródesíu,
P.K. van der Byl vék nýlega í ræðu
að ,,hinum vösku vinum okkar frá
Suður Afríku, sem börðust í An-
góla”
Ráðherrann ræddi baráttu
hæfni Kúbumanna, og kvað þá
vera sameiginlegan fjandmann
Suður Afríku og Ródesíu. Því
næst sagði hann: „Þeir eru engin
ofurmenni, og engin furðufyrir-
bæri á nokkurn hátt. í hvert skipti.
..Kvenskytturnar' er fyrirsögn textans, sem fylgdi þessari mynd frá AP-frétta-
stofunm Ródesiustjórn hefur í þrengingum sinum líka gripið til þess ráðs að
hvetja konur til þess að láta skrá sig til herþjónustu; og er myndin tekin í
æfingabúðum eins slíks kvennaflokks þar sem konurnar klædd'ist herbúningi
og lærðu með ýmsu öðru meðferð skotvopna
eftir Stewart
Dalby
þá hafa þeir vitaskuld nokkuð til
síns máls. sem stagast á hinni
órjúfanlegu samstöðu hvítra
manna I Ródesiu og Suður-Afriku.
Stjórnmálamenn i Salisbury,
þar á meðal ráðherrar i rikisstjórn
Smith, fullyrða, að Suður
Afrikumenn hafi engan hug á þvi
að þvinga hvita rninnihlutann í
Ródesiu til samninga við blökku
menn. Smith hefur sjálfur sagt,
að Vorster hafi fullvissað sig um.
að slikt kæmi ekki til greina og
Vorster sagði nýlega i ræðu, að
það hefði aldrei verið ætlun
manna í Suður-Afriku að skipa
Ródesiumönnum fyrir verkum.
Hvítir íbúar Ródesíu
treysta á forsjá Vorsters
sem þeir komust i tæri við hina
vösku vini okkar frá Suður Afriku,
sem börðust i Angóla, hopuðu þeir
eða féllu unnvörpum.
Helztu rökin fyrir þeim skuld
bindingum, sem Ródesiumenn
telja að Suður-Afrikumenn hafi
gagnvart þeim komu glöggt fram i
viðræðum, sem ég átti við emb-
ættismann nokkurn i Ródesiu, en
hann sagði: ,,Ef Vorster réttir okk-
ur ekki hjálparhönd, þá mun næst
verða barizt á landi hans, og Suð-
ur-Af ríkumenn gera sér Ijósa grein
fyrir þvi."
En Suður Afrikumenn virðast
hins vegar lita sínum augum á
silfrið Þau sjónarmið hafa komið
fram hjá háttsettum mönnum I
Höfðaborg, þótt aldrei hafi þau
verið látin I Ijósi með berum orð-
um, að það sé óhjákvæmilegt, að
meirihlutinn i Ródesiu nái völdum.
Það mun vera skoðun Vorsters. að
þvi lengur sem rikisstjórn lan
Smith dragi að koma þessu i kring
á friðsamlegan hátt. þeim mun
verri afleiðingar geti það haft fyrir
Suður-Afriku.
Embættismenn i Suður-Afriku
lita alls ekki þannig á, að með þvi
að aðstoða hvita minnihlutann i
Ródesiu, séu þeir að bægja striðs-
hættunni frá Suður Afríku. Þvert á
móti telja þeir, að einungis með
þvi að komast að samkomulagi við
þeldökka rikisleiðtoga i Afriku, og
þar á meðal forsvarsmenn blökku
manna i Salisbury, geti þeir af-
stýrt kynþáttastriði.
Þrátt fyrir skiptar skoðanir ráða
manna i Salisbury og Höfðaborg,
Litlar upplýsingar er að fá frá
hernum t Ródesiu, en það er hins
vegar ekkert launungarmál, að
þegar Vorster kvaddi heim á síð-
asta ári 2000 manna lögreglulið
frá Ródesíu i viðleitni sinni við að
bæta sambúðina við blökkumenn,
þá skildi hann eftir 34 vopnaðar
þotur og áhafnir. Ennfremur er
það mjög útbreidd skoðun, að
Suður-Afrika hafi útvegað Ró-
desiu hergögn af ýmsu tagi, enda
þótt það hafi ekki fengizt staðfest
opinberlega.
Menn, sem stunda viðskipti I
Salisbury segja. að Suður-
Afrikumenn séu einkar liðlegir og
flytji fúslega vörur til og frá
Ródesíu með járnbrautum sinum
og um hafnir Suður-Afríku.
Rutenga Belt Bridge járnbraut-
arlina i Ródesiu tengist járnbraut-
arkerfi Suður-Afriku. Talið er, að
um hana fari um 80% af vörum til
og frá Ródesíu, en það mun vera
nálægt 7 milljónum tonna af út-
flutningsvarningi árlega og svipað
magn af innfluttum vörum. Þetta
er önnur af tveimur járnbrautarlin
um, sem Ródesíumenn hafa enn
aðgang að. Hin járnbrautarlinan
liggur um Botswana. Ef henni yrði
lokað. sem reyndar er harla ólik-
legt, samkvæmt þeim upplýsing-
um, sem ég aflaði mér hjá ráðherr-
um i höfuðborginni Gaborone,
myndi sennilega vera unnt að
flytja allar vörur til og frá Ródesiu
um Beit Bridge línuna.
Verzlunarmenn eru sannfærðir
um að Vorster muni halda áfram
að greiða götu þeirra. Einn þeirra
sagði svo í viðtali: „Ef Vorster færi
að taka þátt I refsiaðgerðum gegn
okkur, gæti það dregið verulegan
dilk á eftir sér. Ef refsiaðgerðirnar
bæru árangur, myndi það geta
orðið til þess, að menn færu að
beita Suður-Afrlku refsiaðgerðum.
Sennilega hefur hann hitt nagl-
ann á höfuðið. Vorster hefur lýst
yfir þvi, að hann muni ekki styðja
refsiaðgerðir og almennt er álitið,
að hann muni ekki láta loka járn-
brautinni fyrir Ródesiumönnum.
Svo framarlega sem flutningar
geta haldið áfram, virðist hagur
hvitra manna i Ródesíu geta stað-
ið með blóma enn um sinn. Ferða
maður verður þess fljótt var, að
þeir búa ekki við skort af nokkru
tagi.
Svo virðist sem Ródesiumenn
hafi rétt fyrir sér að því leyti, að
Vorster muni halda áfram að veita
þeim einhvern efnahagslegan og
hernaðarlegan stuðning og hann
muni ekki gripa til ráðstafana.
sem gætu gert þeim lifið leitt
Hitt er svo annað mál, hvort
hann snýr skyndilega við blaðinu,
hættir að leita hófanna um bætt
samskipti við leiðtoga blökku-
manna, og veitir Ródesiumönnum
stuðning i vaxandi mæli. Ein
Framhald á bls. 20
/