Morgunblaðið - 01.07.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. JULI 1976
wgtstiÞIafrto
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnaríulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 1000.00
j lausasölu 50
hf. Arvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjórn GuSmundsson.
Björ'n Jóhannsson.
Ární GarSar Kristinsson.
Aðalstræti 6. simi 10100
ASalstræti 6. slmi 22480.
kr. á mánuSi innanlands.
00 kr. eintakiS.
Islenzk landhelgis-
gæzla í hálf a öld
II dag er hálf öld siðan
íslenzka landhelgisgæzlan
var formlega sett á fót. Fyrsta
gæzluskip okkar, Þór, á sér þó
öllu heldur el.dri sögu. Jóhann
Þ Jósepsson, sem var sjávar-
útvegsráðherra 1948, er land-
grunnslögin um vísindalega
verndun fiskimiðanna vóru
sett, sem allar siðari breytingar
á fiskveíðilandhelgi okkar hafa
verið byggðar á, kom þar og
við sögu. Hann beitti sér fyrir
því, meðan Danir önnuðust enn
vörzlu landhelgi okkar, að Vest-
mannaeyingar keyptu björgun-
ar- og gæzluskipið Þór, sem
varð fyrsta strandgæzluskip ís-
lendínga og upphafið að land-
helgisflota okkar.
Allar götur síðan landhelgis-
gæzlan yfirtók rekstur þessa
fyrsta strandgæzluskíps íslend-
inga hefur hún verið sómi ís-
lands, sverð þess og skjöldur á
miðunum umhverfis landið,
svo notuð séu þau orð, sem
gjörst lýstu sjálfstæðishetju
þjóðarinnar, Jóni Sigurðssyni.
Það er heldur ekki úr vegi að
nota þessa samlíkingu, þar eð
löggæzlufloti okkar í fiskveiði-
landhelginni hefur staðið trúan
vörð um þær auðlindir, sem
efnahagslegt sjálfstæði okkar
sem þjóðar og afkoma grund-
vallast á.
Sé litið yfir þann veg, sem
nú er að baki í landhelgismál-
um okkar, ber nokkrar vörður
hæst, auk frábærrar frammí-
stöðu landhelgisgæzlunnar.
1. Setning laga frá 5. apríl
1 948 um vísindalega verndun
fiskimiða landgrunnsins (land-
grunnslögin), sem þáverandi
sjávarútvegsráðherra, Jóhann
Þ. Jósefsson, hafði forgöngu
um að sett vóru.
2. Uppsögn Bjarna
Benediktssonar, þáverandi
utariríkisráðherra, á 3ja mílna
samningnum, sem Danir gerðu
við Breta 1901. Samningnum
var sagt upp síðla árs 1 949 og
féll úrgildi 3. október 1951.
3. Reglugerð, sem gefin var
út í-apríl 1950 um verndun
fiskimiða fyrir Norðurlandi, þar
sem afrtiarkað var svæði eftir
skandinavísku reglunni, þ.e.
dregin var qrunnlína um yztu
sker og útnes og fyrir mynni
fjarða og flóa, en markalínan
sjálf sett fjórum mílum utar.
4 Útfærsla fiskveiðiland-
helginnar í fjórar mílur 1 952.
5. Útfærslan í 12 sjómilur
1958.
6. Útfærslan í 50 sjómílur
1972.
7. Útfærslan í 200 sjómílur
1975
Þetta er hér rifjað upp á 50
ára afmæli landhelgisgæzlunn-
ar m.a sökum þess, að þrír
síðustu áfangarnir, þ.e. út-
færslurnar í 12, 50 og 200
sjómílur leiddu til flotaíhlutunar
af hálfu Bretlands og ólöglegra
veiða af þeirra hálfu undir her-
skipavernd. Þessi átök öll, og
máski sér í lagí þriðja þorska-
stríðið, voru nokkurs konar eld-
skírn landhelgisgæzlunnar, þar
sem ekki aðeins reyndi á þrek
hennar og þor, sem aldrei
brást, heldur og þau hyggindi
og þá þekkingu, sem hér
reyndist vega á móti hernaðar-
yfirburðum flotaveldisins.
íslendingar geta sagt um
löggæzlumenn sína í fiskveiði-
landhelginni eins og sagt var
um brezka flugherinn, er verst
gegndi fyrír Bretum í síðari
heimsstyrjöldinni. „Aldrei hafa
jafn margir átt jafn fáum jafn
mikið að þakka." Frammistaða
þeirra var í hvívetna eins og
bezt var á kosið og fær verðug-
an sess í íslandssögunni. Hún
gerði samningsaðstöðu okkar
það sterka, að þegar gerður var
skammtimasamningur, eins og
gerður hefur verið í framhaldi
af öllum útfærslum okkar, fól
hann í sér fulla viðurkenningu
mótaðilans á 200 milna fisk-
veiðilandhelgi okkar og þau
meginatriði önnur, sem að var
stefnt: takmörkun á veiðisókn,
takmörkun á aflamagni, að
friðunarsvæði verða virt, toll-
friðindi fyrir íslenzkar sjávaraf-
urðir og ekki sízt frið á miðun-
um. Það skipti ekki minnstu
máli að bægja frá dyrum lög-
gæzlumanna okkar á miðunum
þeirri vá, sem var gestur þeirra
dag hvern, og gat hvenær sem
er kostað lif þeirra, eftir að
átökin náðu hámarki.
Eftir örfáa mánuði verða 200
mílurnar okkar, jafnvel þó að
lyktir hafréttarráðstefnunnar
dragist á langinn, og einhliða
réttur okkar til stjórnunar veiða
innan þeirra virtur. Flotaihlutun
á íslandsmiðum hefur verið úti-
lokuð í eitt skipti fyrir öll.
Hlutur landhelgisgæzlunnar í
þeim sigrum, sem unnizt hafa,
er ómetanlegur og verður seint
fullþakkaður. Á þessum tima-
mótum í sögu gæzlunnar getur
hún verið fullviss um, að hún á
að fagna samhug og velvilja
allra íslendinga, sem árna
henni heilta á afmælinu, og
þakka henni frábær störf við
erfiðar aðstæður. Undir þær
þjóðarkveðjur tekur Morgun-
blaðið. Megi landhelgisgæzlan
sinna hlutverki sínu með sömu
sæmd og kostgæfni um langa
fromtíð.
LANDHELGIS-
GÆZLAN 50 ÁRA
LANÐHELGISGÆZLAN er 50
ára um þessar mundir og hinn 1.
júlí 1926 eða fyrir réttri hálfri
öld eignaðist fslenzka rfkið form-
lega varðskipið Þór, sem oftast
hefur verið kallaður Vestmanna-
eyja-Þór. Einni viku áður hafði
varðskipið Óðinn lagzt að bryggju
f Reykjavfk, eða hinn 23. júní, en
Oðinn var fyrsta skipið, sem sér-
smfðað hafði verið fyrir Is-
lendinga til landhelgisgæzlu. Var
Óðinn smíðaður I Danmörku sam-
kvæmt lögum, sem Alþingi hafði
samþykkt árinu áður. Oðinn fór f
fyrsta gæzluför sfna hinn 29. júrií
fyrir 50 árum.
FISKVEIÐAR
UTLENDINGA
VID ÍSLAND.
Samkvæmt gömlum heimildum
munu fiskveiðar erlendra manna
hér við land hafa hafizt um 1408
eða 1409. Voru það Bretar, sem
riðu á vaðið og síðan hafa þeir
óslitið stundað veiðar á íslands-
miðum. Aðrar þjóðir, svo sem
Þjóðverjar, Hollendingar og
Frakkar komu fyrst alllöngu
síðar. Fyrst í stað voru fiskiskipin
hér aðeins yfir sumarmánuðina,
en þó reyndu erlendir fiskimenn
fljótt að hafa hér vetursetu, og þá
að stunda útræði frá landi, sem þó
skjótt var lagt blátt bann við.
Strax og þessar veiðar hófust
fóru landsmenn að kvarta undan
yfirgangi útlendinganna, en raun-
verulegt eftirlit með veiðum
þeirra sem tiltölulega fljótlega
voru alveg bannaðar án sérstaks
leyfis, var lengi vel ekki nema
nafnið tómt, þannig að lands-
menn urðu sjálfir að gæta réttar
sins eftir beztu getu. Urðu iðulega
af því ýmsar væringar og jafnvel
bardagar, eins og kunnugt er úr
tslandssögunni, en landsmenn
virðast hafa gert mikinn mun á
t.d. brezkum fiskimönnum og
brezkum kaupmönnum, sem
ávallt nutu hér hylli almennings.
FYRSTU AÐGERÐIR
1 LANDHELGIS-
GÆZLU.
Eins og áður segir, var á fyrstu
öldunum raunverulega ekkert
eftirlit með veiðum útlendinga

Sambandslai
samningur
grundvöllur
helgisgæz
hér við land. Þau dönsku herskip,
sem við og við komu hingað á
þeim árum, voru yfirleitt í allt
öðrum erindum. Arið 1740 tók
dönsk freigáta 7 hollenzk skip,
sem gerð voru upptæk og siðan
seld á uppboði í Kaupmannahöfn,
og urðu út af þessu miklar deilur
milli Dana og Hollendinga.
Nokkru síðar voru tekin tvö
Gömul mynd frá borði varðskipsins Þórs. Áhöfnin á æfingu. Ef I
grannt er skoðað má sjá kunnugleg andlit núverandi yfir-
manna varðskipanna.
frönsk skip og 1774 var hér dönsk
freigáta við landhelgisgæzlu. En
jafnframt því sem fjöldi erlendra
fiskiskipa óx, þá fjölgaði kvörtun-
um landsmanna undan ýmíss
konar yfirgangi þeirra, enda virtu
þau landhelgina að engu. í bæna-
skrá er Alþingi sendi konungin-
um árið 1859 er þess vegna beðið
um varðskip til gæzlu og kom þá
hingað korvettan Hjemdal 1860
og briggskipið St. Thomas 1863,
en föst árleg gæzla hófst fyrst
1865. Fyrst i stað önnuðust hana
ýmsar skonnortur, eins og Diana,
Fylla og Ingolf, en það voru segl-
skip með gufuvél, og þóttu þvi
góð skip á þeim tima. Af samtima
heimildum má og ráða, að stjórn-
inni hefur þótt réttara að fara
varlega af stað með þessa gæzlu,
þar sem hún var alveg ný, og
fiskiskipin óvön henni. 1 erindis-
bréfi skipherrans, er fyrstur
hafði gæzluna á hendi, er hann
t.d. vandlega áminntur um að fara
gætilega í sakirnar, og hafa sem
nánasta samvinnu við yfirvöldin í
landi — sérstaklega ef um töku
skips sé að ræða. Skipin voru hér
einnig í ýmsum öðrum erinda-
gjörðum og aðeins yfir sumar-
mánuðina. Varð þvi oft og einatt
fremur lítið úr gæzlustörfum.
BOTNVARPAN
KEMUR TIL
SÖGUNNAR.
Arið 1890 gjörbreyttust allar
aðstæður hér við land og bar
ýmislegt til. I fyrsta lagi óx
sjávarútvegur hér þá mjög ört,
skipum fjölgaði og þau stækkuðu.
Erlendum fiskiskipum fjölgaði og
loks komu togararnir til sög-