Morgunblaðið - 16.07.1977, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚLI 1977
LÍMAIM
„Virðingin fyrir manninum, sem er frumforsenda frjálshyggjunnar, er krist-
innar ættar, og hún er krafa um hvort tveggja: breytni og hugarfar."
eftir HANNES GISSURARSON
TRtJMÁLADEILURNAR
t MORGUNBLAÐINU
Forystugrein Morgunblaðsins á pásk-
um olli nokkrum deilum um kristni og
kirkju, með því að djarflega var í henni
tekið á fáeinum ágreiningsefnum krist-
inna manna, lagður tiltekinn skilning-
ur í kenningu Krists. Einar Sigur-
björnsson, þjónandi prestur Þjóðkirkj-
unnar, birti grein skömmu siðar 16.
apríl í Morgunblaðinu, þar sem hann
andmælti þessum skilningi ákaflega.
Ég ætla síður en svo að skipta mér af
þessum þrætum um réttan skilning
heilagrar ritningar, en get þess, að ég
dreg stórlega í efa, að „frjálslyndi" eigi
við um það, sem kalla má kristna trú,
þó að hver maður verði að trúa því, sem
hann vill. Frjálslyndi er nauðsynlegt í
stjórnmálum, en í trúmálum er það allt
of oft fólgið í afslætti, sem gefinn er á
stjórnmálunum við? Um það hafa
margir menn efazt, enda virðast stjórn-
málaflokkarnir flestu öðru ókristilegri,
en þessi var og er að minnsta kosti
skoðun forvígismanna kristilegu lýð-
ræðisflokkanna á meginlandi Norður-
álfu, og flokkar þeirra eru bæði fjöl-
mennir og áhrifamiklir. Sjálfstæðis-
flokkurinn, en honum svipar að minni
hyggju um sumt til þessara flokka,
hefur einnig frá upphafi stutt kristni
og kirkju. Hann hefur einn stjórnmála-
flokkanna talið sig kristilegan flokk,
þótt Einar drótti annarlegum hvötum
að stuðningsmönnum hans.
A landsfundi hans í vor var gerð
athyglisverð samþykkt um þessi efni:
„Kristin kirkja hefur um aldir mótað
að miklu hugsunarhátt fslenzku þjóðar-
innar. Einn fegursti samfélagslegi
ávöxturinn af áhrifum kristinnar trúar
er lýðræðið með mannhelgi sinni, frelsi
og gagnkvæmri ábyrgðarskyldu þegn-
anna. Lýðræðið byggir á siðferðis-
gæði manna og siðferði þeirra. Siðgæði
er hugarfar manns, Iífsskoðun hans,
val hans á verðmætum, „innri maður“
hans. En siðferði er borgaraleg breytni
hans, þau verk hans, sem aðra varða,
„ytri maðurinn“. Stjórnmálaskoðanir
eru á siðferði manna, en komnar undir
siðgæði þeirra. Þær taka til samskipta
mannanna, en eru til marks um lffs-
skoðanir einstaklinganna, eru með
öðrum orðum reistar á einhverri trú, á
einhverri sannfæringu, sem ekki er
unnt að sanna á vfsindalegan hátt. Ein
stjórnmálaskoðun frjálslyndra manna
er, að siðgæði beri að telja til einka-
mála manna, að hann eigi að hafa fullt
frelsi til þess, sem varðar hann einan.
Maður á þar við sjálfan sig, hvað hann
er og vill verða, hvert hugarfar hans
er. A hverju er þessi stjórnmálaskoðun
reist? I hverju er trú, lffsskoðun eða
sannfæring frjálshyggjusinna í stjórn-
málum fólgin? Virðingin fyrir mannin-
um er trú hans, frumforsenda siðferðis
urinn á að gefa öllum öðrum ein-
staklingum manngildi bæði f huga sfn-
um og athöfn. Hann á ekki að vanrækja
borgaralegar skyldur sfnar trúarinnar
vegna. Og Kristur gefur mönnum heil-
ræðið góða: „Dæmið ekki.“ Hann minn-
ir á það, að einstaklingurinn er ekki
þess umkominn að dæma um siðgæði
annarra, hann á að virða rétt þeirra,
láta lffshætti þeirra afskiptalausa, ef
þeir gera öðrum mönnum ekki mein.
Segja má margar sögur af mistökum
kirkjunnar manna, galdrabrennum og
öðrum ofsóknum, umburðarleysi og
afturhaldssemi, en hinu má ekki held-
ur gleyma: mennta- og lfknarstörfum
þúsunda og tugþúsunda kristinna
manna. Mistökin eru ekki vegna vondr-
ar kenningar, heldur vegna kröfu-
harðrar kenningar — og ófullkominna
manna. Matthfas Jochumsson kom
fleygum orðum að anda kristilegrar
mannúðarstefnu (húmanisma) í kvæði
sínu um Dettifoss:
TRUIN OG STJORNMALIN
trúnni til þess að auka vinsældir henn-
ar, „selja“ hana sem flestum. Kristin
trú er ekki söluvara á torgum, hún er
ekki innistæðulaus ávísun á eilífðina,
heldur lifandi sannfæring mannanna
um tilveru Guðs, helgi Iffsins og nauð-
syn náungakærleikans. Málamiðlanir
moðhausa taka ekki til hennar, ekki
heldur hálfvelgjan, sem stundum er
kölluð „frjálslyndi": í trúmálum verða
menn að hrökkva eða stökkva. Kirkjan
verður að vfsu að vera umburðarlynd
— en án undansláttar.
í Morgunblaðsgreininni var farið
mörgum orðum um fyrirmæli Krists:
„En þér skuluð vera kyrrir f borginni,
unz þér íklæðizt krafti frá hæðurn" —
einkum sfðari setninguna. En Einar
Sigurbjörnsson leggur svo fávíslegan
stjórnmálaskilning f þessi orð, að ekki
er sæmandi viti bornum manni. Hann
segir (við Matthías Johannessen):
„Þér hefur, Matthfas, í vetur verið tfð-
rætt um andófsmenn austan úr löndum
ráðstjórnar. Ef þú værir samkvæmur
sjálfum þér, ættir þú frekar að skrifa
andófsmönnum páskaboðskap þinn:
Sættið ykkur við staðreyndir hins
kommúníska þjóðfélags, munið, að þið
hafið vængi, fljúgið með þeim upp úr
veraldarsorpinu í himinblámann.“ Og
enn segir Einar: „Páskaboðskapur
þinn er snilldarleg aðferð til að rétt-
læta rangláta þjóðfélagsskipun svo sem
þá, sem verðbólgan hefur komið á hér á
landi." Einar skilur bersýnilega ekki
þann boðskap, að mennirnir hafi ekki
einungis þarfir, heldur einnig þrár, lifi
ekki af brauðinu einu saman. Hann
misskilur hann sem málsvörn
„ranglátrar þjóðfélagsskipunar". Orð-
um er varla eyðandi á útúrsnúninga
Einars, sem eru einungis til marks um
hleypidóma hans í stjórnmálum. Sann-
leikurinn er sá, að stuðningur Mogun-
blaðsins við andófsmenn f alræðisríkj-
um kommúnista er þvf til mikils sóma,
og það er athyglisvert, að kristin trú
hefur mjög eflzt með mörgum þessara
andófsmanna — og eflt þá til andstöðu
við ranglætið. Þeir hafa þá sáru
reynslu af „ranglátri þjóðfélagsskip-
un“, sem Islendingar hafa ekki þrátt
fyrir orð Einars. Og þeir, sem koma í
veg fyrir kjarabætur á íslandi, eru
mjögtalandi einfeldningar eins og Ein-
ar prestur — menn, sem enga þekk-
ingu hafa á efnahagsmálum. Tilraunir
til lausnar verðbólguvandanum
fslenzka hafa ekki tekizt vegna þess, að
fylgi hefur ekki verið til þeirra, skiln-
ingur lftill sem enginn með almenningi
á hinum raunverulega vanda.
TRUARSKOÐANIR
OG STJÓRNMALA
SKOÐANIR
Fávísleg grein Einars Sigurbjörnsson-
ar fékk mig til umhugsunar um trúna
og stjórnmálin: Kemur kristin trú
þroska þegnanna og er sprottið upp af
kristnu hugarfari. Það er jafnsterkt
því hugarfari og stendur eða fellur
með því. Þess vegna ber að styrkja
kristna kirkju og efla áhrif kristinnar
trúar f öllum uppeldisstörfum á heimil-
um og í skólum. Þar er undirstaðan
lögð. Hlutverk stjórnmálamanna á að
vera útfærsla kristinnar grundvallar-
hugsjónar á sem flestum sviðum sam-
félagsins". Þessi samþykkt er afdrátt-
arlaus, og efni hennar kemst vel til
skila þrátt fyrir fáeina smfðagalla. Ég
ætla að gera það að umtalsefni f þessari
grein, þvi að það er alvörumál, en ekki
markleysa, falin í faguryrðum.
KRISTILEGT SIÐ-
GÆÐI FORSENDA
FRJALSHYGGJU
Siðaskoðun frjálslyndra manna er
kristinnar ættar. En hver er þessi siða-
skoðun? Gera má greinarmun á sið-
hans: virða ber almenn mannréttindi
borgaranna. Og þessi lffsskoðun er
kristileg.
Þvf hefur verið haldið fram, að krist-
in trú taki einungis til hugarfars
manna, siðgæðis þeirra, eða lffsskoðun-
ar og þess vegna komi hún stjórnmál-
um ekki við. En þvf fer fjarri. Lffsskoð-
un mannsins er honum vitanlega leið-
arljós í athöfnum, sem varða aðra
menn, ef hún er ekki hræsnin ein,
breytni hans ræðst af hugarfarinu. Og
söguleg upptök mannréttinda eru í
kristinni trú, í kenningu Krists um
náungakærleikann, þó að á slíkri rétt-
arkenningu hafi reyndar örlað með
forngrískum spekingum. „Allir menn
eru bræður,“ segja kristnir menn, en
það merkir, að réttur allra einstakling-
anna er samur og jafn, þeir eru lagðir
að jöfnu sem menn. Krafa Krists:
„Elskaðu náunga þinn eins og sjálfan
þig“ — er gerð til hugarfars manna, en
einnig til breytni þeirra. Einstakling-
Þ6 af þfnum skalla
þessi dynji sjár,
finnst mér meir, ef falla
fáein ungbarns tár.
Skáldinu góða fannst meira til um
lífið en dauðann, grátandi ungbarn en
beljandi fossinn. Hann kunni að meta
kraftaverk lffsins. Helgi mannsins er
aðal kristilegrar mannúðarstefnu. „Ef
Guð er ekki til, er allt leyfilegt," sagði
Dostójevský, og með þvf að frjálslyndir
menn telja ekki allt leyfilegt, trúa þeir
á rétt einstaklinganna. Þessi trú er
ekki röknauðsyn, heldur lffsnauðsyn á
öld fjöldamorðanna, vélvæddrar kúg-
unar kommúnista og fasista. Eg held,
að sterkur stofn kristilegs siðgæðis geti
einn staðið af sér gerningaveðrin.
LEIÐARLJÓS VIÐ
LAGASETNINGU
Maðurinn geldur Guði það, sem Guðs
er, með siðgæði sínu, og keisaranum
það, sem keisarans er, með siðferði
sínu, ef svo má taka til orða. Siðferði er
ekki einkamál manns (eða hans og
Guðs) eins og siðgæði, því að það tekur
til samskipta hans við aðra menn, en
stjórnmálaskoðun frjálslyndra manna
er, að um þau beri honum það frelsi,
sem frekast getur samrýmzt frelsi ann-
arra borgara. Vandinn er þessi: Um
siðferði verður að setja lög, og lögin
setja stjórnmálamenn í lýðræðisrfkj-
um, en ekki keisarar. En forsenda sið-
ferðis er siðgæði, breytninnar hugar-
farið. Löggjafinn hefur, hver sem hann
er, þess vegna í huga tiltekið siðgæði,
þegar hann setur lög um tiltekið sið-
ferði, og það siðgæði má kalla „anda
laganna". Þessu siðgæði, þessum anda
laganna, heldur hann að mönnum,
hann ýtir undir það, hann reynir með
kröfum um tiltekna breytni að fá menn
til þess að temja sér tiltekið hugarfar
— þó án þess að taka af þeim sjálfs-
ákvörðunarréttinn, ef hann er frjáls-
lyndur. En meðalhóf agaleysis og
ófrelsis er vandfundið.
Leiðarljós kristins stjórnmálamanns
f lagasetningu er kristilegt siðgæði. Ég
skal taka fáein dæmi til skýringar:
Hann gætir þess, að kennsla i skólum
landsins sé í anda frjálslyndis, lýðræðis
og kristinnar trúar, en á því hefur
orðið mikill misbrestur á Islandi. Hann
styður fjölskylduna og hjónabandið,
því að það er kjölfesta siðakerfisins.
Honum ber einnig að mínu mati (þó að
ekki séu allir Sjálfstæðismenn mér
sammála um það) að berjast gegn fóst-
ureyðingum, þvi að frelsi til að ljúka
lifi annarrar mannveru er alls ekki
leyfilegt að kristinni trú. Fóstrið er
mannvera, þótt ófullkomin sé (eins og
karlægur öldungur eða fáviti). Og
hann gætir fulls réttar einstaklinganna
gegn ríki og öðrum stofnunum, gerir
borgaralega skyldu sína, en gleymir
því ekki, sem mestu varðar: sálarheill
sinni.