Morgunblaðið - 08.10.1977, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1977
—ÁXXÍAMÍA
„Leikstjórinn Hovhannes I. Pilikian stjórnaði ekki einungis harmleik á fjclum
Þjóðleikhússins í vor, heldur einnig gamanleik á síðum Þjóðviljans í sumar."
eftir HANNES GISSURARSON
Skopleg ritdeila
Síðastliðið sumar var háð svo skopleg
ritdeila í Þjóðviljanum um söguskoðun
sósíalista, sögulega efnishyggju og hina nýju
..kynferðislegu söguskoðun', að hinir fjöl-
mörgu íslendingar, sem lesa ekki þetta
skrýtilega blað, mega alls ekki missa af
henni Hún hófst, er maður að nafni
..Hovhannes I Pilikian'' var fenginn til lands-
ms sem leikstjóri. en hann varð fljótlega
hugmyndafræðingur Alþýðubandalagsins.
og átti Þjóðviljinn viðtal við þennan speking
1 9 febrúar Blaðamaðurinn greindi uppveðr-
aður frá því, að Pilikian hefði ekki fengið ..að
klára leikstjóraskólann í Bretlandi. því leik-
stjórinn sagði að það væri ekki hægt að
kenna sköpunargáfu, og af henni hafði hann
nóg En hvaða skoðun hafði Pilikian
skapað? ..Mín söguskoðun er einföld en
tekur öðrum fram vegna þess að hún skýrir
allt Það er hin kynferðislega söguskoðun
Allt er kynferðislegt,” sagði hann í viðtalinu
Lausnin var fundin á vanda sögunnar Og
Pilikian er andstæðingur ..kapítalismans''
eins og góðum sameignarsinna sæmir. því
að „hæsta stig kynvillunnar er kapítalisminn
í því kerfi ríkja lögmál frumskógarins Jafn-
vel versta kapítalistasvín getur ekki neitað
því."
Viðtalið við Pilikian varð til þess, að ís-
lenzkir sameignarsinnar lifnuðu við í hug-
myndafræðilegum efnum eftir raunir undan-
farinna ára Fundin var ný söguskoðun, hin
kynferðislega (sem Pilikian sækir reyndar til
sálfræðingsins Wilhelms Reichs eins og get-
ið var af einhverjum deilumanna) Og hún er
miklu tilkomumeiri en söguleg efnishyggja
Marxs og Engels, sem sameignarsinnar hafa
notazt við til þessa Steinunn Jóhannesdóttir
reit þess vegna grein í Þjóðviljann 1 5 marz
„Eru kynin tvö? — Já, það er vist — Hún
með móðurlíf og píku, hann með pung og
tippikvað hún innfjálg að orði En Gunnar
Karlsson, sagnfræðilektor og stuðnings-
maður Alþýðubandalagsins, svaraði henni
1 9 marz og var gráti nær „Eigum við að þá
að horfa upp á það þegjandi að málgagn
sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrels-
is leggi fyrir róða allar kenningar um fram-
leiðsluafstæður og stéttaandstæður og fari
að masa um píkur og typpi í staðinn?" Nei,
Gunnar gat ekki sætt sig við það, og hann
tíndi til rökin gegn söguskoðun Pilikians —
grafalvarlegur. „Ef við byrjum á að skýr-
greina alla valdabaráttu sem kynvillu þá
felum við þá mikilvægu staðreynd að völd
eru sama og eignir; valdabarátta er barátta
um eignir " Sverrir Hólmarsson kennari
sagði sama daginn í sama blaðinu. að margt
væri „harla gott" í fræðum Pilikians, og
Þorleifur Hauksson. sem hefur kennt við
Gunnarssonar 6 ágúst. en báðir reyndu þeir
að lesa torlæsilega (sumir segja ólæsilega)
þrætubók marxsinna. díalektíkina, í tilefni
ritdeilunnar____________________________
Fræði og hjáfræði
Þessi ritdeila alþýðubandalagsmanna er
spár, kenningar um ..baksvið" íslendinga-
sagna og geimfaraguði — og sögulega
efmshyggju marxsinna Gardner seglr frá
kenningum Reichs um kynorku og lífsorku,
kommúnistans, Lýsenkós, vildarvinar
Stalins, um erfðir (en þær voru stjórnskip-
aðar í Ráðstjórnarrikjunum, þótt ekki væru
misnota visindin, þeir reyna að hnupla þeim
Ijóma sem um vísindin leikur Og það reyna
umfram allt sameignarsinnar, sem kalla
sósialisma sinn „visindalegan", trúa því, að
virðingarverðar tilraunir Karls Marxs á
nítjándu öldinni til þess að skilja hinar miklu
breytingar, sem urðu í Vesturálfu, þegar
lénsríkið varð að iðnriki, séu enn góðar og
gildar sem vísindalegar En heimurinn var
ekki fullskapaður á nitjándu öldinni og er það
ekki enn, og engin stjórnmálakenning felur í
sér allan sannleikann En hvað er að segja
um kenningu Marxs? Það er mikil ósanngirni
að segja, að þessi dæmalausa ritdeilda
alþýðubandalagsmanna hafi einungis verið
um stafsetningu orðsins „typpi" og um hlut
kynfæranna í hinni sögulegu þróun (sem er
óumdeilanlegur að mínu mati) Hún var þrátt
fyrir allt einnig um eitt ágreiníngsefni marx-
sinna Marx og menn hans gera greinarmun
á undirstöðu (Grund) og uppistöðu (Aufbau)
sögunnar undirstaðan er hagkerfið, fram-
leiðsluöflin og framleiðslutengslin, uppistað-
an hugmyndakerfið. og söguleg efnishyggja
er í sem fæstum orðum sú. að undirstaðan
ákvarði uppistöðuna En marxsinna greinir á
um það. í hvaða skilningi undirstaðan
ákvarði uppistöðuna, hvort hún orsaki hana,
sé ástæðan til hennar eða ráði henni Og
fullnægjandi grein hefur ekki verið gerð fyrir
þessum skilningi Ég held reyndar, að efna-
hagsleg greining sé nytsamleg í sagnfræði,
en hafna hinu, að hún sé eina skýringin á
sögunni Engin ein skýring á mannlegu at-
ferði er rétt, sagnfræði er sífelld glíma, sem
aldrei verður unnin, við söguna En litið sem
ekkert vit er i þeirri múgvæðingu
(„vúlgariseringu") kenningar Marxs, sem get-
ur að líta með íslenzkum og útlendum fylgis-
mönnum hans, enda ber að gera strangan
greinarmun á fræðilegri. en úreltri kenningu
Marxs og hjáfræðilegri kenningu fylgis-
manna hans. Og það er satt, að margt er likt
með sögulegri efnishyggju fylgismannanna
og söguskoðun kynferðissinna (eins og
lágkúruliðsmaður Marxs, Vésteinn Óla-
son, benti á i sinni grein) Báðar eru „af-
hjúpanir" manns og sögu, gert er ráð fyr-
ir því, að á mannlegu atferði séu faldar
eða duldar skýringar, sem verði að finna
Mannlegt atferði sé á dulmáli, sem þurfi
að ráða, og þessar kenningar séu dul-
málslyklarnir, önnur eigi við einstaklinginn,
hin við söguna Þær eru sömu gerðar,
ef svo má taka til orða, enda báðar hjá-
fræðilegar En Marx hefði sjálfur án efa
hafnað þessari múgvæðingu kenningar
sinnar með fyrirlitningu, hann taldi lífið
ákvarða vitundina, en ekki vitundina (hvort
sem hún er yfirvitund eða undirvitund) lífið
Hann hafnaði því með öðrum orðum að
skýra atferði manna með hvötum þeirra (en
hvatir eru einungis hugtök heimspekinga um
hinn varasama sálarheim mannsins), hvort
sem þær væru kynhvatir eða eignahvatir,
HJÁFRÆÐINGAR HAFA ORÐIÐ
Háskólann, tók til máls 22 apríl Steinunn
svaraði Gunnari 1 júní og var einkum sár
vegna annarrar stafsetningar hans en henn-
ar: Hann reit „typpi", en hún „tippi" En
Gunnar reit óbugaður aðra grein 10 júní,
taldi enn að „framleiðsluöfl og stéttaand-
stæður væru vænlegri undirstöður sögu-
skoðunar í blaði sem kenndi sig við sósía-
lisma en æxlun og kynlíf"
Mönnum þessa flokkadráttar fjölgaði. þeg-
ar Vésteinn Ólason, bókmenntalektor og
stuðningsmaður Alþýðubandalagsins, lagði
orð í belg 25 júní og reyndi að sætta
fylgismenn sögulegrar efnishyggju og kyn-
ferðislegrar söguskoðunar (eins og Reich
hafði reynt á sínum tíma) Vésteinn deildi á
Gunnar fyrir of þröngan skilning sögulegrar
efnishyggju. en sagði lesendum það til hug-
hreystingar, að hann skyldi „forðast að þvæla
málið með vangaveltum um hvort það sé að
öllu leyti rétt að líta á kynhegðun sem
yfirbyggingarfyrirbæri" Lesendur drógu
andann léttara, og Vésteinn lauk grein sinni á
tilraun til gamansemi í anda Pilikians um
söguspekinginn Karl Marx og sálgreinand-
ann Sigmund Freud „Hitt er svo annað mál
hvort það flokkast ekki undir kynvillu að láta
Karl og Sigmund sameinast og geta af sér
afkvæmi " En fyndnasta grein þessarar rit-
deilu, þótt óviljandi væri, var eftir Egil Egils-
son og Guðfinnu Eydal 1 9 júlí Þau deildu á
þjóðviljamenn fyrir að segja frá því, „að
fallegar stúlkur yllu hryggsköðum á karl-
mönnum af því að þeir tækju á sig snögga
rykki við að horfa á eftir þeim", enda væru
slíkar frásagnir fallnar til þess „að halda við
kúgun karlmanns-auðvaldsskipulagsins á
konum" En um deiluefnið sjálft sögðu þau
eftir nokkrar málalengingar — grafalvarleg
eins og aðrir deilumenn „Umræður um
„typpi" og „píkur" eru því ekki mas Það á að
taka slika hluti glvarlega og reyna að skilja
þýðingu þeirra hluta fyrir framgang sósía-
lismans " Og ritdeilunm lauk með ritsmíðum
tveggja annarra málgefinna sameignarsinna,
Ásgeirs Daníelssonar 4 ágúst og Gísla
dæmalaus Er unnt að taka mark á þeim
mönnum, sem taka Hovhannes Pilikian alvar-
lega sem kenningasmið? Ég ráðlegg mönn-
um að lesa heilaspuna hans í Þjóðviljanum,
kenning hans verður ekki hrakin með rökum.
einungis er hægt að hrista höfuðið vegna
hennar Og hver var Wilhelm Reich, sem
reyndi að sameina sögulega efnishyggju
Marxs og sálgreiningu kynferðissinna eins
og Freuds? Reich var alkunnur hjáfræðingur,
en svo má nefna þá menn, sem veiða grillur í
nafni visindanna Sagt er rækilega frá honum
í bókinni Blekkingum og bábiljum I nafni
vísindanna (Fads and Fallacies in the Name
of Science) eftir Martin Gardner og bókinni
Reich eftir Charles Rycroft (auk bóka Reichs
sjálfs) Reich var sálfræðinpur og sameignar-
sinni, sem báðir sóru af ser, sálfræðingar og
sameignarsinnar Hann var rekinn úr þýzka
kommúnistaflokknum árið 1933 og úr Al
þjóðasambandi sálgreinenda árið 1934
Fimm árum seinna flutti hann til Bandaríkj-
anna. kom upp rannsóknarstofnun í kyn-
ferðisfræðum og seldi Bandaríkjamönnum
vélar, sem geymdu „lífsorkuna" (sem hann
taldi sig hafa fundið) og áttu að lækna menn
af flestum meinum Lífsorkan eða kynorkan
er blá á litinn, kvað Reich En árið 1954 var
sala þessara véla stöðvuð af bandariska heil
brigðiseftirlitinu, og Reich lézt í fangelsi árið
1957 Þess má geta, til þess að íslenzkir
sameignarsinnar geti ekki komið við venju-
legum stjórnmálaofsóknarskýringum sinum,
að í Bandaríkjunum var Reich orðinn mikill
aðdáandi Eisenhowers þáverandi bandaríkja-
forseta
Ritdeila alþýðubandalagsmannanna, sem
var ekki fræðileg, heldur hjáfræðileg, gefur
tilefni til þess að fara um hjáfræðina. þessa
ruglandi visindaaldar, fáeinum orðum Mikil-
vægt er að kunna að gera greinarmun fræða
og hjáfræða, vísinda og gervivísinda Hjá-
fræðin hefur öll færzt i aukana vegna hinnar
miklu virðingar, sem vísindin njóta nú á
dögum, og margir íslendingar fylgja henni,
leggja trúnað á draumakenningar. stjörnu-
studdar neinum vísindalegum rökum), nazist-
ans Rosenbergs um kynþætti og meinlausari
kenningum um holan heim, flata jörð, faldan
fróðleik i pýramídum Fornegypta, dómsdag
og dulræn fræði Stjörnuspekingar, sálspek-
ingar og söguspekingar hafa gert „fræðileg"
kerfi úr firrum sínum, lesið af misskilnings-
trénu, þeir hafa ekki haft gagnrýnisgáfu
visindamanna Flestir eða allir hjáfræðingar
hafa sömu einkennin Þeir skýra efa venju-
legra visindamanna um „kenningar" þeirra
sem samsæri, þeir gera véfréttarspeki úr
sjálfsögðum sannindum eins og þeim, að
menn verða að eta og drekka til þess að
halda lífi („söguleg efnishyggja") og geta
börn til þess að halda lífinu við („kynferðisleg
söguskoðun") Hjáfræðingarnir líta margir á
verk annarra manna, hvort sem þau eru atvik
sögunnar, leikrit Shakespeares, pýramídar
Fornegypta eða vegsummerki á Bergþórs-
hvoli, sem gestaþrautir, sem þeir eigi að
reyna hugvitssemi sina á Þeir leggja dul-
rænan skilning í þessi verk, telja það hlutverk
sitt að „afhjúpa" verkin En aðferð visindanna
er önnur Hún er umfram allt gagnrýni á fyrri
kenningar, ekki vörn fyrir kreddum Hugur
vísindamannsins er opinn, en ekki lokaður
fyrir nýjum rökum og nýjum staðreyndum
Hann reynir ekki að skýra allt, heldur það,
sem skýringa þarf við, enda eru kenningar,
sem nota má til þess að skýra allt, svo
almennar, að þær eru gagnslausar Fræði-
maðurinn hleður ekki tilkomumikil orð utan
um tómið eins og hjáfræðingarnir, heldur
fæst við forvitnilegar staðreyndir þessa
heims
Er kenning Marxs
hjáfræðileg?
Engin ástæða er til þess að amast við
ýmsum firrum hjáfræðinga. þær auka á fjöl-
breytni lifsins, eru skemmtilegar og hjákát-
legar En verra er það, að hjáfræðingarnir
reyndi heldur að finna skýringarnar í aðstæð-
um einstaklinganna. staðreyndum lífs þeirra
Marx var vísindamaður. fylgismenn hans
ekki
Sölumenn notaðra kenninga
Þessi ritdeila var hjákátleg Pilikian stjórn-
aði ekki einungis harmleik á fjölum Þjóðleik-
hússins, heldur einnig gamanleik á síðum
Þjóðviljans En öllu gamni fylgir nokkur al-
vara. Sannleikurinn er sá, að íslenzkir sam-
eignarsinnar hafa komið upp um sig Þeir
taka mark á skemmtilegum uppskafningi,
Hovhannesi Pilikian, og gera heimskunnan
grillufangara, Wilhelm Reich, að hugmynda-
fræðing sínum Þjóðviljalektorarnir
og liðsmenn þeirra kalla sig „mennta-
menn", en leyfa sér augljósan þvætting
Og tímarit þeirra, sem kennt er við mál-
ið og menninguna, birti á árinu grein
eftir hjáfræðinginn Pilikian, enda hafði
það árið 1950 birt grein til varnar hjá-
fræðingunum Lýsenkó Full ástæða er til
þess að efast um það, að slíkir „mennta-
menn'' geti verið góðir fræðimenn, en
þeim eru flestum greidd laun úr sjóðum
almennings fyrir fræðistörf Sagt er, að flestir
menntamenn séu sölumenn notaðra kenn-
inga, þeir lifa á kenningum annarra frumlegri
manna, hafa atvinnu af að selja þær En selja
þessir deilumenn Alþýðubandalagsins svikna
vöru? Kenning Marxs hefur verið notuð í
sælulöndum sameignarinnar í austri og
reynzt gagnlaus til umbóta Vinstrisinnuðu
menntamennirnir á Vesturlöndum vita það,
og þess vegna reyna þeir að selja hana með
því að breyta umbúðunum. „efnahagslega"
söguskoðunin vérður einnig „kynferðisleg"
En í lýðræðisríkjum er til sú neytendavernd
kenninga, sem er frelsi til gagnrýni. og hún
kemur upp um þá, sem ætla að selja vöruna
sviknu — notaða kenningu sósíalismans
Sameignarsinnar halda, að þeir hafi afhjúpað
söguna En þeir hafa einungis afhjúpað sjálfa
sig