Morgunblaðið - 19.11.1977, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1977
Ný pólsk grafík
Steinn heitinn Steinarr sagði
á sinum tima, að Rússar hefðu
unnið það afrek, að gera friðinn
að útflutningsvöru. Pólverjum
hefur einum austantjaldsþjóða
tekist að gera myndlist að út-
flutningsvöru.
Póiverjar hafa jafnan staðið
framarlega í myndlist, og mætti
því til sönnunar benda á fram-
lag þeirra til evrópskrar listar á
árunum milli heimsstyrjald-
anna, en þá var stór hópur Pól-
verja búsettur i París og átti
mikinn þátt í þvi, sem Parísar-
skólinn svokallaði afrekaði á
þeim árum. Eftir heimsstyrj-
öldina síðari voru þeir einnig
athafnasamir í Parísarborg og
eru raunar enn. Samt held ég,
að það hafi verið heima fyrir,
sem þeir unnu mest og best
eftir seinni heimsstyrjöldina.
Það var ekkert smáafrek að
stunda myndlist, sem var ein-
hvers virði, með rússneska
stalínista yfir höfði sér. Öll
þekkjum við þá sögu, og ekki
skal hún rifjuð upp hér.
Sú sýning, sem nú getur að
líta á Kjarvalsstöðum, sannar
það stórkostlega afrek, sem
unpið hefur verið í myndlist i
Póllandi á seinustu árum, og
grafík stendur þar með svo
miklum blóma, að ótrúlegt er.
En það er fleira en grafík, sem
Pólverjar eru frægir fyrir. Þeir
hafa til dæmis skapað nýtísku-
legastan vefnað i álfunni, og
einnig stendur málverk þeirra
Nlyndlist
eftir VALTÝR
PÉTURSSON
væru þar á ferð í ríkara mæli?
Væri ekki gerlegt að reka stað-
inn með meiri krafti en hingað
til hefur verið gert. Til að svo
megi verða, verður þó að söðla
heldur betur um. Þetta er mál,
sem athuga verður sem fyrst,
og vonandi verður rekstur
þessa húss okkur öllum til
ánægju og eflingar á komandi
timum. Auðvitað á ég hér við,
að það besta jafnt innlent sem
erlent yrði sýnt. Þannig mundi
húsið fyrst verða að lifandi
menningarsetri, sem við gætum
státað af engu minna en til að
mynda af Þjóðleikhúsi og sym-
fóníu.
Það eru rúmlega 130 lista-
verk eftir 34 listamenn á þess-
ari pólsku sýningu. Þeir eru
sannast að segja hver öðrum
betri tæknilega og myndrænt
séð. Þeir hafa að baki sér langa
og merkilega hefð, sem var að
nokkru endurlífguð, eftir að
her Hitlers hafði verið rekin úr
landi. Pólverjar hafa verið sér-
lega iðnir við að krækja sér í
verðlaun fyrir grafík á alþjóð-
legum sýningum um heim all-
an, og þegar þessi sýning er
skoðuð, finnst manni það mjög
eðlilegt. Alþjóðlegur grafíkbi-
ennale hefur verið haldinn í
borginni Kraká um árabil og
hefur án nokkurs efa haft sin
áhrif á þarlenda listamenn. Og
ekki má svo fjalla um pólska
list í fáum línum, að ekki verði
nefnt, hve mjög pólsk plaköt
(veggspjöld) hafa vakið aðdá-
un um allar lendur. Enda fylgir
og mjög fallegt veggspjald þess-
ari sýningu.
Það voru margir listamenn á
þessari sýningu, sem vöktu
áhuga minn, og nefni ég aðeins
nokkur nöfn, sem mér fannst
mikið um. Bielawski er ungur
maður, sem á þarna stórbrotin
verk. Chrostowska er með mjög
sterk og einföld verk.
Grabowski sýnir sériega yfir-
vegaða og persónulega stílteg-
und. Haska á þarna lifandi
steinprent. Kalezynska sýnir
tréristur, sérlega eftirtektar-
verðar á áhrifamiklar. Kraupe-
Swiderska er með dúkristur f
litum, sem eru hárfin listaverk.
Kunz er eins viðkvæmur í
grafík sinni og Chopin í etud-
um sínum. Lutomski notar
sterka myndbyggingu á nútíma-
1 vísu. Malina á með bestu verk-
um á þessari sýningu: Prófill
með sígarettu, er verk, sem
stendur sannarlega fyrir sinu.
Paprocka gerir stórbrotnar
dúkristur. Otreba á þarna gips-
Marian Malina.
Maria Wasowska.
Jerzy Grabowski
þrykk, sem sópar að. Pietsch
gerir frábærar litætingar.
Starczewski nær mjög góðum
árangri með blönduðum tækni-
brögðum. Szmatloch er mjög
hefðbundinn í ætingum sínum
og nær miklum árangri. Szysko
er sérkennilegur og viðkvæmur
i verkum sínum. Wasowska
nær sérkennilegum áhrifum í
lituðum dúkristum sínum.
Þetta hefur orðið lengri upp-
talning en ég ætlaðist' til í upp-
hafi, en sannleikurinn er sá, að
hér er svo margt að minnast á,
að mér verður það á í messunni
að verða langorðaði en venju-
lega, og mundu þeir, sem sjá
þessa sýningu, skilja hvers
vegna. Það var gleðilegt að sjá,
að mikið var selt á þessari sýn-
ingu strax i upphafi, og er það
gott að vita, að sumt af þessum
ágætu verkum verða eftir í
landinu. Það má fullyrða, að
þeim krónum er ekki illa varið,
sem goldnar verða fyrir þessi
verk.
Listráð og framkvæmdastjóri
þess eiga miklar þakkir skilið
fyrir að hafa fengið þessa sýn-
ingu til landsins. Þá verður Pól-
verjum ekki nógsamlega þakk-
að fyrir þessa ágætu sendingu,
og sannarlega var tími til kom-
inn, að við hér á landi vissum,
að meira væri flutt úr því iandi
Póllandi en Prince Polo kex og
Vodka. Það fylgir þessari sýn-
ingu mjög vönduð sýningar-
skrá, sem hefur að geyma góða
grein um pólska grafík, og
bendi ég á hana sem gott les-
mál. Hafi allir þeir, er að þess-
ari sýningu standa minar bestu
þakkir fyrir mikinn listviðburð,
sem seint mun úr minni líða.
Valtýr Pétursson.
framarlega. Eitt má fullyrða,
en það er, að ekkert land aust-
an tjalds stendur Póllandi jafn-
fætis i myndlist, enda er pólsk
list mikils metin, hvar sem
menning hefur skapast í mynd-
list um víða veröld. Sama verð-
ur því miður ekki sagt um önn-
ur austantjaldslönd.
Sýning á Kjarvalsstöðum á
nýrri pólskri grafík er meðal
ágætustu sýninga, sem hingað
hafa borist. Þar er á ferð stór
hópur listamanna, sem ræður
yfir ótrúlegri tækni og vinnur á
mjög breiðum grundvelli. Stil-
brögð eru af margvíslegu tagi
og aðferðir ólíkar, en eiga það
eitt sameiginlegt að vera fyrsta
flokks. Þessi sýning er vissu-
lega einn mesti reki, sem borið
hefur hér á fjörur, og enn einu
sinni sanna Kjarvalsstaðir til-
verurétt sinn, en þessi sýning
hefði verið óhugsandi, ef það
umdeilda hús stæði ekki á
Klambratúni. Sýningar sem
þessi gefa tilefni til heilabrota
um, hvort ekki sé tímabært að
breyta nokkuð rekstri Kjarvals-
staða. Væri ekkí mikill fengur
að og menningarbætandi fyrir
þjóðina, ef sýningar sem þessi
Halina Chrostowska.
Ryszard Otreba.
Eðli
manns
og sam-
félags
Gréta Sigfúsdóttir: SÖL RlS 1
VESTRI. Skáldsaga. 216 bls. AB.
Rvík, 1977.
»List er ekkert annað en póli-
tík,« segir ein söguhetjan í Sól rís
í vestri. Vist er þessi nýjasta
skáldsaga Grétu Sigfúsdóttur
pólitisk — ekki i þá veru að þar sé
rekinn áróður fyrir tiltekinni
stefnu heldur i þeim skilningi að
pólitíkin er þar áhrifaafl, bæði
beint og óbeint. En Gréta er ekki
svo glámskyggn að hún kenni
samfélaginu um öll mein, sum
eiga sér orsök í manninum sjálf-
um, eðli hans og skaphöfn. Þetta
er einstaklingsbundin íslands-
saga síðustu áratugina: líf þjóðar-
innar sýnt í hnotskurn með því að
rekja æviþráð fáeinna einstakl-
inga. Þar með sýnir Gréta okkur
lagskiptinguna i þjóðfélaginu og
þróunina frá frumstæðu bænda-
og fiskimannaþjóðfélagi til sam-
félagsins eins og það lítur út i
Bðkmennllr
eftir ERLEND
JÓNSSON
dag. Aðalsöguhetjan er kona sem
ýmissa orsaka vegna verður sí-
fellt þolandi, annarra gagn. Fædd
er hún af snauðu foreldri, verður
munaðarlaus á barnsaldri, kemst
á unglingsaldri undir áhrifavald
ungs manns og elur honum síðar
barn þó ungi maðurinn vilji ekki
einu sinni sýna sig með henni á
almannafæri, hvað þá kvænast
henni. Með striti og sjálfsafneitun
— og raunar einnig hjálp annars
manns sem leggur á hana ást sína
þó hann fái haha aldrei endur-
goldna — tekst henni að koma
barninu til mennta. En að því
búnu endurtekur sagan sig:
menntamaðurinn ungi vill þá ekk-
ert með móður sína hafa fremur
en faðir hans áður, nema þá hirða
af henni sparifé það sem hún aur-
ar saman. Konan má þvi i ellinni
horfa fram á dauðann jafn ein-
mana og hún hafði forðum í æsku
horft fram á lífsleiðina.
Fína fólkið í sögunni hæfir líka
hvert sínum tíma. í kringum
fyrra striðið: kaupmannsfjöl-
skylda úti á landi og ámóta
familia i Reykjavík. Nú: vinstri
sinnaðir lýðskrumarar sem
ávinna sé bæði fé og frama með
atkvæðum þeirra mörgu sem þeir
látast starfa fyrir þó svo að áhugi
þeirra beinist að því einu að skara
eld að sinni köku. Sonurinn t.d.
kýs fremur að halda kosninga-
ræðu fyrir málstað gamla fólksins
en að uppfylla síðustu ósk móður
sinnar gamallar: vitja hennar á
banabeði. Og fínu frúrnar efla
ekki lengur hefðarstand Sitt inn-
an eigin veggja heldur skunda
þær út á vinnumarkaðinn — sem
félagsráðgjafar eða viðlíka — og
fara háðulegum orðum um karl-
menn og þeirra brambolt.
Yngsta kynslóðin veltist í eitur-
lyfjum og brennivíni. En þegar
það nægir ekki lengur til æsilegr-
ar upplifunar kemur röðin að
kynvillu og »hinu fullkomna
morði«. Sem svo aftur kann að
enda með »slysi« á flótta undan
lögreglu.
Ýmsir þekktir stóratburðir
standa í bakgrunni þessarar sögu.
fyrra stríðið, spænska veikin,
seinni heimsstyrjiildin, afbrot og
mannahvörf á seinni árum; að
ógleymdum mörgum smáatriðum