Morgunblaðið - 01.06.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. JÚNÍ 1978
15
Hákon Bjarnason: Skógrækt
Að handsama orku sólar
Hvernig íara
trén aö nærast
Einu sinni sem oftar var ég að
hjálpa kunningja mínum að setja
niður nokkur tré í húsagarði hér
í borg. Sonur hans, 8 ára gamall,
var á vappi og horfði á. Allt í einu
segir hann við föður sinn: „Pabbi,
hvað borða trén“? Faðirinn ansaði
um hæl eitthvað á þá leið, að við
vökvuðum litlu plönturnar og svo
mundu þær sjúga efni úr jörðinni,
sem þau notuðu til matar. En
stráksi lét ekki þar við sitja, næsta
spurning hans var sú, hvernig
plönturnar gætu þetta þar sem
þær hefðu engan maga eins og
hann, og síðan rak hver spurning-
in aðra og þar kom að pabbinn
gafst alveg upp, enda vissi hann
næsta lítið um líf, næringu og
efnaskifti plantna þegar til kom.
Því miður var faðir stráksins
ekki neitt eindæmi. Svo var hér
fyrir nokkrum árum, að hávaðinn
af fólki, jafnt í sveit sem í
kaupstöðum, var alls ófróður um
plöntur og líf þeirra og hafði ýmist
enga eða ónóga þekkingu á þýð-
ingu þeirra í ríki náttúrunnar.
Þetta er eitthvað að breytast á
betri veg sakir meiri fræðslu í
skólunum, en samt er enn langt í
land til þess að allur almenningur
skilji hvaða þýðingu gróður lands-
ins hefur fyrir mannlífið.
Sól skein sunnan
„Sól skein sunnan á salar steina,
þá var grund gróin grænum lauki"
segir í upphafi Völuspár. Svo
virðist sem hin fornu heiðnu skáld
hafi haft óljóst hugboð um sam-
hengið í ríki náttúrunnar af
innsæi sínu. En það er sólarorkan,
sem er lífgjafinn, og plönturnar
nota hana til þess að afla sér
fæðunnar. Fæða þeirra kemur
einnig að mestu úr andrúmsloftinu
en ekki úr jörðu.
Flesta, sem ég hef talað við,
hefur rekið í rogastans þegar þeim
er sagt að meira en 98 hundraðs-
hlutar trjánna eru myndaðir af
kolsýru (koltvísýringi) loftsins og
að innan við 2 hundraðshlutar
komi úr jarðveginum með vatni.
Þannig er málum háttað, enda
þótt mönnum komi það kynlega
fyrir sjónir.
Flokkun plantna
Hér áður fyrr, á dögum Eggerts
Ólafssonar, skiptu menn plöntu-
ríkinu í þrjár greinir, tré, jurtir og
grös. Þetta er hagkvæm skipting
enda þótt hún sé ekki líffræðilega
rétt. Tré og runnar eru á margan
hátt ólík öðrum plöntum, sem
kemur m.a. af því, að mikill hluti
þeirra verður að lifa og búa
ofanjarðar allan ársins hring
meðan jurtir og grös lifa veturinn
af í sverði og jarðvegi. Þegar menn
virða fyrir sér ung tré sjá þeir ekki
meira en um 60 hundraðshluta
þess því að um 40 hundraðshlutar
þeirra eru ræturnar, sem greinast
langt og víða. Síðar breytist þetta
hlutfall nokkuð þannig að ofan-
vöxturinn verður nokkru meiri og
getur nálgast 70 hundraðshluta.
Næring trjáa
Eins og áður er að vikið nema
blöð trjánna kolefni loftsins fyrir
tilverknað sólarorkunnar og
mynda lífræn efni, sykur og mjölvi
ásamt fitu, með því að tengja
kolefnið við næringu úr jörðu, og
þá fyrst og fremst við köfnunar-
efni, fosfór og kalí. Þótt þessi efni,
ásamt ýmsum öðrum, séu hverri
plöntu Iífsnauðsyn, þá eru þau
ekki nema lítið brot af þörfum
hennar. Skortur á einhverju þeirra
veldur samt vaxtartregðu eða
jafnvel dauða. Því er það fyrir öllu,
að þessi næringarefni séu til í
jarðveginum og að rætur plantna
eigi greiðan aðgang að þeim.
Fosfór og kalí koma beint úr
jarðveginum, en köfnunarefnið
kemur að mestu til við rotnun
lífrænna efna en nokkuð af því
bætist jarðveginum með regni.
Hér á landi er skortur á köfnunar-
efni hvað tilfinnanlegastur þar eð
rotnun og sundrung lífrænna efna
er fremur hæg sakir skorts á
lofthita, og að auki er aðgengilegu
köfnunarefni hætt til að skolast
burt, ef plönturnar taka það ekki
fljótt til sín. Því er varðveisla
köfnunarefnis í jarðvegi mikils-
vert atriði og óþarfa sóun á því,
eins og t.d. með sinubrunum, ætti
að vera bönnuð með lögum.
Hákon Bjarnason
Rætur og rótarvöxtur
Jurtir og grös hafa sjaldan
djúpstæðar rætur. Þessar plöntur
eru að mestu háðar þeim næring-
arefnum, sem eru í efstu lögum
jarðvegsins, og þær skila aldrei
miklu til baka með lauffalli sínu.
Öðru máli gegnir trén. Rætur
þeirra leita djúpt í jörð þótt
nokkuð sé það misjafnt hvað hinar
ýmsu trjátegundir varðar. Birkið
leitar sjaldan mjög djúpt, megnið
af rótum þess er nálægt yfirborði
jarðvegsins. Furur, margar greni-
tegundir og lerki senda rætur
sínar djúpt niður, alla leið ofan á
klöpp, og þaðan sækja þau stein-
efnin og þangað geta þau líka sótt
köfnunarefni, sem skolast hefur
niður úr efri lögum jarðvegsins og
aðrar plöntur ná ekki til.
A þennan hátt afla þau meiri
næringarefna en annar gróður og
flytja þau upp í blöð og barr, þar
sem iífrænu samböndin myndast.
Þau fara síðan eftir sáldvefnum,
innsta barkarlaginu, niður greinar
og stofn og dreifast til'vaxtarstaða
trésins. Nokkuð af næringunni
hleðst upp í merggeislum viðarins,
þar sem trén geyma hana uns þau
hafa þörf fyrir, t.d. þegar þau
mynda blóm og fræ.
Endurnýjun jarðvegs
Þegar blöð og barr falla til
jarðar hverfur ávallt nokkuð af
næringarefnum á ný til jarðvegs-
ins, þar sem skordýr, lindýr,
frumdýr og bakteríur leysa efna-
samböndin upp og gera þau
aðgengileg plöntum á nýjan leik.
Af því, hve tré bera höfuð og
herðar yfir annan gróður, flytja
þau miklu meira efnismagn úr
jörðu en aðrar plöntur, sækja það
dýpra og skila meiru aftur til
jarðvegsins. Jarðvegur skóga er
því yfirleitt miklu frjórri en t.d.
venjulegt graslendi, og víða getur
trjá- og runnagróður hjarað, þar
sem öðrum er ekki líft, t.d. sakir
harðrar veðráttu eða jarðvegsleys-
is. Og þegar tré falla til jarðar,
skila þau miklu meira efnismagni
aftur en lágvaxinn einær eða
fjölær gróður.
Eilífðarvél
Trén safna miklu efnismagni
saman á langri ævi, sem þau hafa
að mestu unnið úr andrúmsloftinu
með sólarorkunni. Þau mynda
skóga, sem er ein mesta hráefna-
lind mannkynsins, án tilverknaðar
mannsins. Þau geyma sólarorkuna
árum og öldum saman og bæta
ávallt nokkru efnismagni við ár
hvert. Tré afla nokkru meira en
brýnar þarfir þeirra eru, og því er
unnt að taka ávalt nokkuð efnis-
magn úr skógum án þess að trén
bíði nokkurn hnekki af. Meðferð
skóga er fjölþætt fræðigrein, og
þeim, sem hafa numið hana best,
er kleift að nota skógana sem
einskonar eilífðarvél, og góð skóg-
rækt er í raun og veru hið næsta,
sem mannkynið héfur komist í þá
átt', að búa til „perpetuum mobile",
eilífðarvél.
Varðveisla sólarorku
Fyrir þrem tugum ára sagði
Valtýr Stefánsson en hann var
búfræðingur að mennt og formað-
ur Skógræktarfélags íslands um
mörg ár, að það væri sorgleg sjón
að sjá sólina skína á landið sumar
eftir sumar án þess að handsama
sólarorkuna. Grös og jurtir sölna
á hverju hausti, sinan skilur lítið
eftir, næringarefnin skolast að
nokkru burt í vetrarleysingum,
það er ekkert sem veitir skjól og
hlíf. Hinsvegar mundu skógarnir
safna orkunni saman, geyma hana
handa framtíðinni jafnframt því,
sem jarðvegurinn yrði miklu
frjórri..
Aö þessu takmarki, að hand-
sama sólarorkuna, vinna öll skóg-
ræktarfélög landsins með því að
auka og bæta skóga í landinu.
Menn mættu beina huga sínum að
því marki og taka meiri þátt í
störfum félaganna.
Yfirlýsing frá Fé-
lagi ísl. organleikara
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi yfirlýsing frá Félagi
ísl. organleikarat
Félagsfundur í F.Í.O. haldinn
28. maí 1978 lýsir undrun sinni og
óánægju með brottrekstur Ragn-
ars Björnssonar úr starfi sem
organista við Dómkirkjuna í
Reykjavík.
Vill fundurinn mótmæla þessari
uppsögn, þar sem að mati félags-
manna liggja ekki fyrir hendi þau
rök, sem geta varðað slíkan
brottrekstur.
Hefur F.Í.O. mótmælt uppsögn-
inni í bréfi til Sóknarnefndar
Dómkirkjunnar þ. 12. febrúar s.l.,
og jafnframt leitað eftir sáttum.
Harmar félagið, að Sóknarnefnd
Dómkirkjunnar hefur ekki verið
til viðræðna um að ná sættum í
þessu máli.
Þar sem Ragnar Björnsson
hefur á ný sótt um stöðu dómorg-
anista og er reiðubúinn til sam-
starfs við presta og sóknarnefnd,
þá skorum við enn á ný á
forráðamenn Dómkirkjunnar, að
þeir skoði hug sinn og endurráði
Ragnar Björnsson sem organista
við Dómkirkjuna í Reykjavík.
Stjórn F.Í.O.
aö sjá þaö mjjnsta
Tækni — eöa tískunýjungar, það nýjasta í
læknisfræði eða leiklist, það sem skiptir máli í
vísindum eða viðskiptum.
Það er í rauninni sama hverju þú vilt kynnast
- þú finnur það í Bandaríkj unum - þar sem
hlutimir gerast,
New York er mikil miðstöð hvers kyns lista,
þar eiga sér stað stórviðburðir og stefnumótun
í málaralist, leiklist og tónlist svo dæmi séu
nefnd.
Frá New York er ferðin greið. Þaðan er stutt í
sól og sjó suður á Flórida — eða í snjó í
Colorado.
Svo er einfaldlega hægt að láta sér líða vel við
að skoða hringiðu fjölbreytilegs mannlífs.
New York — einn fjölmargra
staða í áætlimarflugi okkar.
LOFTLEIÐIR
ISLANDS