Morgunblaðið - 06.06.1978, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. JUNI 1978
Matthfas Bjarnason sjávar-
útvegsrádherra:
Fiskimióin eru
fjöregg okkar
Fylgjum sigrínum eftir með réttrí
nýtingu fiskveidiiögsögunnar
Ræða fíutt á Sjómannadaginn
íslenzkir sjómenn og aðrir
góðir íslendingar! Gleðilega
hátíð.
Landhelgismálið hefur verið
mér efst í huga á Iiðnum árum,
enda eru ekki nema tvö og hálft
ár síðan fiskveiðilögsagan var
færð út í 200 mílur, og aðeins
sex mánuðir síðan þýski fiski-
skipaflotinn sigldi út úr fisk-
veiðilögsögunni. Við fögnum
þessum sigri í þessu lífshags-
munamáli þjóðarinnar, enda
þótt alþjóðlegt samkomulag á
Hafréttarráðstefnu Sameinuðu
Þjóðanna hafi enn ekki tekist.
Þessum sigri fylgir mikill
vandi, nýting fiskveiðilögsög-
unnar er í okkar höndum. Um
alla stjórn og hagnýtingu henn-
ar þarf að nást sem víðtækust
samvinna allra þeirra sem hlut
eiga að máli, en það er í raun
þjóðin öll, því fiskimiðin eru
fjöregg hennar og á skynsam-
legri nýtingu þeirra byggist
framtíðarheill þjóðarinnar. Það
er hlutverk stjórnvalda að taka
allar ákvarðanir í þessum efn-
um, og þar má ekki skorta kjark
til að marka þá stefnu, sem
heillavænlegust er fyrir þjóðar-
heildina. Sama gildir um sam-
skipti okkar við aðrar þjóðir í
fiskveiðimálum. Við lifum ekki
ein í þessum heimi og getum það
ekki, og í öilum samskiptum
verðum við að láta gerðir okkar
stjórnast af því, sem við teljum
að þjóðarheildinni sé fyrir
bestu. Við komust ekki hjá
samvinnu við aðrar þjóðir,
einkum og sér í lagi í sambandi
við fiskverndarmál, því sumar
tegundir fiska eru alþjóðlegir
flökkufiskar sem vernda þarf. I
þessum efnum verðum við að
láta kaldar staðreyndir ráða
ferðinni, einurð og fullan dreng-
skap.
Ég tel vel við eiga að minnast
þess nú, að 5. apríl s.l. voru liðin
30 ár frá setningu laga um
vísindalega verndun fiskimiða
landgrunnsins. Ég hygg að allir
geti verið sammála um að þessi
lög hafi verið sett af óvenju
mikilli framsýni, og að engin
lagasetning hafi markað dýpri
spor í samfelldri baráttu þjóðar-
innar fyrir efnahagslegu sjálf-
stæði. Með setningu land-
grunnslaganna var lagður horn-
steinn að framtíðarstefnu ís-
lendinga hvað snertir fiskvernd
og hagnýtingu fiskimiðanna við
landið. Allar útfærslur fisk-
veiðilögsögunnar hafa verið
framkvæmdar á grundvelli
þessara laga, og oftast hafa þær
stjórnunaraðgerðir, sem fram-
kvæmdar hafa verið í því skyni
að vernda fiskistofna og fiski-
mið við landið verið byggðar á
þessum sömu lögum. Þessa 30
ára tímabils frá setningu land-
grunnslaganna verður minnst
með útgáfu rits á vegum sjávar-
útvegsráðuneytisins, sem út
kemur í þessari viku og sérstak-
ur minnispeningur hefur verið
sleginn og verður til sölu innan
skamms.
Sjávarútvegur og fiskvinnsla
verður svo langt sem við sjáum
máttarstólpar hins íslenska
lýðveldis. A þeim byggist velfefð
þjóðfélagsþegnanna í nútíð og
framtíð. Tekjur sjómanna og
útvegsmanna eru háðar afla-
brögðum og verðlagi á erlendum
mörkuðum, en allt veldur þetta
miklum sveiflum í tekjum þess-
ara stétta. Þegar vel aflast og
tekjur þeirra eru miklar verður
þess vart í öllum þáttum þjóð-
Iífsins — og þegar illa gengur og
lítið aflast veldur það samdrætti
á öllum sviðum. Það er þess
vegna mikilvægt að þjóðin í
heild geri sér grein fyrir, að
áföll og erfiðleikar í þessari
atvinnugrein er mál hennar
allrar en ekki aðeins þeirra sem
að henni starfa. Það er talið gott
fréttaefni að tíunda tekjur
sjómanna á aflahæstu veiðiskip-
unum þegar vel gengur, en þess
sjaldan getið þegar sjómenn
afla ekki fyrir kauptryggingu,
jafnvel í mörgum verstöðvum.
Afkoma sjómanna er jafnan
misjöfn. Hún er talin góð á
skuttogurum og á loðnuveiði-
skipum, en hins vegar mjög
léleg víða á hinum hefðbundnu
vertíðarbátum, einkum á suð-
vestur hluta landsins. Tíma-
bundið aflaleysi í einstökum
verstöðvum eru ekkert nýtt
fyrirbæri, það hefur þekkst svo
lengi sem sögur fara af. Ég
minnist þess að fyrir ekki
mörgum árum sóttu menn til
suðvesturlandsins á vetrarvertíð
úr öllum landshlutum, en nú
hefur þetta snúist við. Ég kann
engar skýringar sem geta talist
fullnægjandi í þessum efnum
frekar en aðrir, en tel hins vegar
mikilvægt að þeir sem stunda
sjávarútveg sýni fullan skilning
á slíkum breytingum og aðstæð-
um þeirra, sem harðast verða
úti í þessum efnum, og forðist
hvers konar illsakir milli lands-
hluta, sem því miður hefur borið
nokkuð á að undanförnu og
virðist vera ákjósanlegt um-
ræðuefni nokkurra manna í
tíma og ótíma.
Samkvæmt athugunum Þjóð-
hagsstofnunar voru hlutfalls-
tekjur sjómanna á s.l. ári 150
miðað við laun verkamanna og
133 miðað við tekjur iðnaðar-
manna, en samsvarandi tölur
voru árið 1974 123 og 108. Þó
þessar tölur segi ekki nema
takmarkaða sögu, þá tel ég að
hér hafi verið um eðlilega og
æskilega þróun að ræða, enda
verða menn að hafa í huga erfið
störf sjómanna og langan vinnu-
tíma, oft langtímum fjarri
heimilum sínum.
, Ég hefi lagt áherslu á mikil-
Frá hátíðarsvæðinu í Nauthólsvík.
vægi sjávarútvegsins í efna-
hagslífi þjóðarinnar, en ég vil
undirstrika að hann getur ekki
staðið einn. Segja má að hann sé
aðal aflgjafi í samstarfi flestra
stétta þjóðfélagsins, þeirra sem
vinna í fiskvinnslustöðvum, í
hvers konar þjónustufyrirtækj-
um við flotann, í útflutnings-
verslun, innflutningi og víðar.
Við verðum að minnast þess, að
án slíks samstarfs lifir sjávarút-
vegurinn ekki, og einmitt þess
Vegna er skilningur á milli
starfsstétta mikilvægari nú en
nokkru sinni til þess að vel megi
fara.
Við lifum á miklum umbrota-
tímum og framundan eru ófyrir-
sjáanlegar breytingar í fisk-
veiðimálum margra þjóða,
breytingar sem eru beinar af-
leiðingar af því að flestar þjóðir
hafa nú fært út fiskviðilögsögu
sína í 200 mílur. Samdráttur
getur orðið í fiskveiðum þjóða,
sem nú eru stórveldi í þeim
efnum, en aðrar þjóðir sem lítið
hefur kveðið að í fiskveiðum
geta orðið stórveldi á því sviði
— ’eins og Bandaríkjamenn.
Þetta getur átt eftir að valda
stórfelldum breytingum í mark-
aðsmálum og mörkuðum fyrir
íslenskar sjávarafurðir. Það er
þess vegna mikilvægt að þeir
sem annast sölu á afuðrum
okkar, svo og stjórnvöld á
hverjum tíma, hafi vakandi
auga á þróun þessara mála. Við
verðum að auka viðskipti við
fleiri þjóðir, en eiga ekki líf
okkar og tilveru á viðskiptasvið-
inu í höndum þjóða, sem við
getum talið á fingrum annarar
handar.
A komandi árum bíða okkar
óteljandi verkefni í málum
sjávarútvegsins. Við verðum
enn að auka viðleitni okkar til
að auka fjölbreytni í veiðum og
vinnslu. Við verðum áfram að
vinna að því að samræma
afkastagetu fiskiskipaflotans og
vinnslustöðvanna við
afrakstursgetu fiskistofnanna.
Við verðum að stefna að aukinni
arðsemi bæði í veiðum og
vinnslu, því einasta vörn okkar
gegn margs konar ,styrkveiting-
um stórþjóða við fiskveiðar og
vinnslu, er að auka afla á
sóknareiningu auk hagræðingar
í vinnsu aflans.
Mikil eftirspurn er nú eftir
nýjum skipum — einkum skut-
togurum. Þetta er skiljanlegt,
þegar haft er í huga hve
mikilvægt það er að vinnslu-
stöðvarnar fái sem jafnast
hráefni árið um kring, til þess
að auka hagræðingu í rekstri og
jafna vinnu fyrir starfsfólk
vinnslustöðvanna. Á hinn bóg-
inn verða menn að gera sér
grein fyrir þeirri staðreynd að
núverandi fiskiskipafloti getur
veitt allan þann fisk, sem
skynsamlegt er talið að veiða
vegna ástands fiskistofnanna.
Hér er um mikinn vanda að
ræða og einmitt þess vegna hafa
stjórnvöld leitast við að auka
fjölbreytni í veiðum og vinnslu
og varið í þeim efnum veruleg-
um fjármunum s.l. þrjú ár, og
hefur sú viðleitni borið veruleg-
an árangur. Nægir í þeim efnum
að minna á veiðar á sumarloðnu,
vaxandi kolmunna og spærlings-
veiðar, og nú eru fleiri skip að
hefja veiðar á djúphafsrækju en
nokkru sinni fyrr. Síldveiðar eru
aftur að verða vaxandi atvinnu-
vegur eftir það alvarlega áfall
þegar síldarstofninn var veiddur
upp af okkur og þá ekki síður af
erlendum þjóðum. Ætli það
hefði skeð og ætli ástand
margra fisktegunda væri í dag
jafn alvarlegt, ef við hefðum
fyrr náð stjórnun á 200 sjómílna
fiskveiðilögsögu, sem sumir
gerðu lítið úr. Meira að segja
voru meðal þeirra menn, sem
gerst áttu að þekkja og töldu að
nýting fiskirriiðanna á milli
50—200 sjómílna gæfi okkur
aðeins um 5% til viðbótar
veiðum innan 50 sjómílna. Við
verðum að sjálfsögðu að halda
flotanum við með eðlilegri
endurnýjun, en aukning þorsk-
veiðiflotans þýðir í raun minni
afla á sóknareiningu og þar með
minni tekjur fyrir sjómanna-
stéttina í heild.
Ég tel mér skylt að nefna þá
rekstrarerfiðleika, sem sumar
greinar fiskvinnslunnar og til-
teknar stærðir bátaflotans eiga
nú við að stríða, en þessir
erfiðleikar eru misjafnlega
miklir eftir landshlutum. Þetta
er ekki nýtt fyrirbæri, við
höfum orðið að glíma við slík
vandamál næstum árlega, en
eins og ég hefi áður rætt er hér
ekki aðeins um að ræða vanda-
mál sjávarútvegsins heldur
þjóðarinnar allrar, og með
samstilltum vilja og gagnkvæm-
um skilningi er hægt að leysa
þau. Hins vegar getur það orðið
erfitt ef þann skilning og vilja
skortir.
Ég hefi áður lýst yfir aðdáun
minni á því gífurlega starfi sem
forystumenn Sjómannadagsráðs
í Reykjavík og Hafnarfirði hafa
unnið, og raunar líka í fjölmörg-
um byggðalögum um gervalt
land, til hagsbóta fyrir sjó-
mannastéttina. Síðan ég ávarp-
aði síðasta sjómannadag hefur
Dvalarheimili aldraðra í
Hafnarfirði tekið til starfa. Þar
er risið glæsilegasta dvalar-
heimili í þessu landi og má leita
til margra annarra þjóða um
samjöfnuö. Á þessu ári varð
Slysavarnafélag íslands 50 ára.
Þar hafa lengst af verið í
forystusveit framámenn í sjó-
mannastétt og áhugamenn í
sjávarútvegi. Það félag hefur
unnið mikilvægt starf til efling-
ar öryggismálum sjómanna.
Forystumönnum allra þessara
samtaka leyfi ég mér að færa
þakkir í nafni allrar þjóðarinn-
ar fyrir frábær störf, sem unnin
eru af áhuga og djúpum skiln-
ingi á umbótum á þessum
sviðum.
Ég lík máli mínu með því að
senda öllum sjómönnum, bæði
þeim sem heima eru og þeim
sem sinna störfum á hafi úti,
bestu árnaðaróskir í tilefni af
Sjómannadeginum 1978. Ég
óska sjómönnum velfarnaðar í
störfum þeirra og þakka fyrir
hönd stjórnvalda framlag þeirra
til þjóðarbúsins. Þeim sjómönn-
um sem lokið hafa ævistarfi
sínu óska ég fagurs ævikvölds að
liðnum heilladrjúgum starfs-
degi. En þegar ég nefni sjómenn
þá á ég einnig við sjómannskon-
ur, sem taka á sig meiri og
þyngri skyldur í uppeldi barna
og ábyrgð heimilanna en aðrir
sakir fjarveru eiginmannsins.
Þeirra starf er síst ofmetið.
Framtíð og farsæld sjó-
mannastéttarinnar er trygging
fyrir alla aðra íslendinga og þar
með heill og hamingju íslands.