Morgunblaðið - 20.06.1978, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ 1978
15
Kræsingar kalda borðsins í Blómasal eru löngu víðkunn-
ar. Óteljandi tegundir af kjöt- og sjávarréttum auk íslenskra
þjóðarrétta. Tískusýningar í hádeginu á föstudögum.
Bjóðið viðskiptavinum og kunningjum í kræsingar kalda
borðsins.
Verið velkomin, Hótel Loftleiðir.
B8S
HOTEL
LOFTLEIÐIR
Nýr leikskóli
í Grundarfirdi
(•rundarfirði 10. júní
ItlSIÐ ER aí Krunni í Grundar-
íirði nýtt leikskólahús sem verð-
ur væntanlega tekið í notkun í
haust. Húsið er einingahús, fram-
leitt aí Ilúseiningum í Sijflulirði.
í 1 1/2 ár hefur verið starfrækt-
ur leikskóli á vegum Rauða kross
deildar Grundarfjarðar í leiguhús-
næði, en nýja húsið er byggt
sameiginlega af Rauða kross
deildinni og Eyrarsveitarhreppi.
Teikningar eru eftir Örnólf Hall .... ... ...
og Ormar Þór. leikskolabyggingin
Fréttaritari 1 Grundarfirði
Jón Ásgeirsson:
Gegn betri vitund?
I tónlistargagnrýni eftir undir-
ritaðan, sem birtist 6. júní um
Kammertónleika á Listahátíð
1978, er eftirfarandi athugasemd
skotið inn.
„Þorkell Sigurbjörnsson skilar
hér einni af þeim pöntunum,
sem Nomus nefndin úthlutar í
formi starfslauna og greidd eru
af úr Menningarsjóði Norður-
landa, en hann er einnig ritari
í íslenzku nefndinni, sem er aðili
að samnorrænu úthlutunar-
nefndinni. Samkvæmt nýútkom-
inni skýrslu Nomus um úthlutun
á pöntun tónverka, fjármögnuð-
um af Norræna Menningarmála-
sjóðnum, virðist Þorkell vera
Vinsælasta tónskáld Norður-
landa.“
Degi seinna birtist athugasemd
frá Erik Sönderholm og segir hann
þar m.a.
„Höfundur umsagnarinnar, Jón
Ásgeirsson, gefur í skyn, að
eitthvað óheiðarlegt sé við
tilurð tónverks Þorkels Sigur-
/■' björnssonar — að Þorkell hafi
i hreinlega misnotað aðstöðu
sína í Nomusnefndinni. Þó ég
efist um að slíkt sé hægt, vil ég
hér með upplýsa, að pöntunin á
verki Þorkels kom upphaflega
frá Norræna húsinu."
Seinna í athugasemdum Erik
Sönderholm er þessi klausa.
„Ég lagði til við Strokkvartett
Kaupmannahafnar að hann
pantaði verk hjá Þorkeli.
Kvartettinn varð við þessum
óskum og var pöntunin af-
greidd hjá Nomus nefndinni, án
þess að Þorkell kæmi þar á
nokkurn hátt nærri."
8. júní birtist svar undirritaðs
við athugasemd Erik Sönderholm.
Þar segir m.a.:
„Ég vissi vel hver átti upphafið
að þeirri pöntun, sem hér um
ræðir og þrátt fyrir staðhæf-
ingar yðar og tengsl við Þorkel
Sigurbjörnsson, er það óvið-
komandi því sem ég skaut lausu
skoti að. Staðhæfing yðar um
afgreiðslu pöntunarinnar á
umræddu tónverki fyrir Strok-
kvartett Kaupmannahafnar
stangast á við tilkynningu í
Nomus nytt, 23. tölublaði, maí
1977. Eins og meðfylgjandi
mynd sýnir (birtist með grein-
inni) er Þorkell eini ísl. fulltrú-
inn í dómnefndinni, þar sem
m.a. var fjallað um áðurnefnda
pöntun."
Þar upp á svarar Þorkell Sigur-
björnsson 9. júní. Gerir hann þar
grein fyrir veru sinni á umrædd-
um fundi og lýkur greininni svo:
„Síðan lagði hvert land fram
sinn lista af umsóknum. Þegar
kom að Danmörku, var þar
ofarlega — að þeirra mati —
umsókn frá Köbenhavns
Strygekvartett, þar sem kvart-
ettinn sótti um styrk til að
panta verk af undirrituðum
(svipað henti annað tónskáld,
sem var þarna viðstatt). Vék ég
þá af fundinum, svo sem vera
bar. Ekki var ég ábyrgur fyrir
þeim umsóknum, sem dönsku
fulltrúarnir lögðu fram, né
heldur því, hvernig óskir þeirra
voru uppfylltar á áðurgreind-
um fundi.
Þetta veit Jón Ásgeirsson
eins og aðrir, sem sóttu aðal-
fund Tónskáldafélags Islands,
þar sem Jón kom fram með
svipaðar aðdróttanir og hann
hefur nú birt á prenti sem
tónlistargagnrýni í Morgun-
blaðinu. Þá voru þær allar
bornar á bak aftur. Nú byrjar
hann á ný gegn betri vitund.
Þetta er eitthvað nýtt skáld-
skaparform hjá honum.“
Vegna þessara skrifa þykir mér
of margt óupplýst, er málið
varðar, svo hægt sé að láta svo
sem nóg sé komið. Varðandi
umræðu um þessi mál á aðalfundi
Tónskáldafélagsins, er rétt að geta
þess að umræðurnar lognuðust út
af, án þess að hrakin væri
staðhæfing mín, að samband væri
milli stjórnunaraðstöðu og vin-
sælda umræddra manna. Ég vil
vera laus við að hafa sjálfdæmi
um eigin heiðarleika og samvizku,
en Þorkell veit vel, að um langan
tíma hef ég rætt þessi mál og mörg
önnur, bæði við hann sjálfan og
aðra sem eiga hlut að. Því miður
er það algengt, að umræða innan
félaga virðist engu breyta og
athugasemdir eru grafnar í félags-
lega þagnarskyldu. Menn fara sínu
fram og treysta á hugleysi félags-
manna. Það sem rekur mig til
leiks, er sú trú mín að hér sé um
að ræða mikilsvert hagsmunamál
fyrir öll ísl. tónskáld. Hér er ekki
skóað með öfund, né klæddur upp
auðvirðilegur leikur með álit og
frama einstakra manna.
Til að skilja þetta mál, er
nauðsynlegt að greina frá þeim
starfsþætti Menningarmálasjóðs
Norðurlandaráðs, er lýtur að
fjármögnun þeirrar iðju er nefnist
tónsmíði.
Norrænu tónverkapantanirnar
eru, eins og fyrr segir, fjármagn-
aðar af Norræna Menningarmála-
sjóðnum og er fjallað um þessar
pantanir á fundi stjórnskipaðrar
dómnefndar. Umsóknarformið er
þannig, að einhver stofnun eða
einstaklingur, sem með ýmsum
hætti tengist flutningi tónlistar,
óskar eftir því að tiltekið tónskáld
sé ráðið til að semja tónverk, sem
lauslega er skilgreint í lengd og
umfangi. Stærð verksins hefur
mikið að segja við verðákvörðun
og eru 5—25 þúsund danskar
krónur meðal útlínur upphæð-
anna. Sú skipan hefur verið á, að
umsóknaraðilar fá ekki afgreidda
pöntun til handa samlendu tón-
skáldi. Islenzkir aðilar geta t.d.
ekki pantað tónverk frá íslenzku
tónskáldi.
Sá aðili sem hefur áhuga á að
panta tónverk getur bæði fengið
upplýsingar frá félögum og stofn-
unum viðkomandi landa og með
persónulegum samböndum.
Þar sem pantanirnar eru í
flestum tilfellum ríflega greiddar,
hefur ásókn verið mjög mikil og
komið fram gagnrýni víða á
Norðurlöndunum, að menn í
valdaaðstöðu og með persónuleg
sambönd við pöntunaraðila, hafi
gert margháttaðar tilraunir til að
verða sér úti um pantanir og í
þeirri umræðu hafa márgar hug-
myndir þessu til varnar komið
fram. Meðalfjöldi umsókna hefur
verið á milli 30—40 árlega og af
þeim hafa aðeins 14 að meðaltali
verið afgreiddar. Þessi pöntunar-
háttur var tekinn upp 1970 og
hefur sá hemill verið notaður að
ekki er hægt að fá afgreidda
pöntun til sama tónskáldsins tvö
ár í röð. Til að fyrirbyggja
misnotkun og samspil á milli
tónskálda og flytjenda, hefur sú
hugmynd verið rædd á Norður-
löndunum, að Tónskáldafélögin
sjái um allar upplýsingar til
pöntunaraðila.
Hvað svo sem hefur verið gert í
því máli, þá er það ekki til umræðu
hér, heldur niðurstöður þeirrar
skýrslu, sem Nomus hefur nýlega
sent frá sér og gefur nákvæmt
yfirlit yfir pantanir á tónverkum
til tónskálda á öllum Norðurlönd-
unum. Þar greinir frá, að 61
norrænt tónskáld hafi fengið slíka
pöntun einu sinni, 28 tvisvar
syinum óg aðeins fimm tónskáld
þrisvar sinnum, en þeir eru;
Rautavara, Bergman, Kokkonen,
Holmboe og Atli Heimir Sveins-
son. Einn og ser, með fjórar
pantanir, er svo Þorkell og á
þessum upplýsingum stendur sú
staðhæfing mín, að Þorkell hljóti
að vera einn af vinsælustu tón-
smiðum Norðurlanda.
Eftirmáli
íslenzkt samfélag er orðið svo
gegnsýrt af aðstöðusamspili ætt-
ingja óg vina að sá sem ætlar sér
nokkru þar um að þoka, rekur sig
fljótlega á að siðgæðinu er svo
stýrt að af tiltækinu verður
uppskeran í bezta lagi vansæmd en
annar skaði svo miðaður við
styrkleikahlutföll í aðstöðu og
vinafjölda. Landalög og mannrétt-
indi eru ekki virt og er stjórnun í
þessu landi að verða óframkvæm-
anleg, vegna þess að þau lög ein
gilda er henta samstöðuhópunum
til ábata hverju sinni. Sá sem rís
gegn einhverri fjölskyldu- eða
vinatryggingaeiningu er sakfelld-
ur eins og gagnrýnandi í Rússlandi
og ásakanir hans túlkaðar sem
geðbilun, sjúkleg öfund, dónaskap-
ur, fleipur gegn betri vitund og
ofsóknir á saklaust fólk. Þetta
sérkenni íslenzkra sambýlishátta
kemur í veg fyrir málefnalega
gagnrýni og er undirstaða þess
siðgæðis, að aðstaðan og nýting
hennar sé sjálfsögð, jafnvel lög-
vernduð en ekki skyldu- eða
þjónustubindandi fyrir neinn. Þar
sem öll raðform eru ofin úr
þessum þáttum, verður gagnrýni á
einn þeirra uppreisn gegn heild-
inni og getur raskað skiptajafn-
vægi hagsmunahópanna og verið
keðjuverkandi. Þarna er fundinn
lykillinn að málefnalausri gagn-
rýni, sem mótast af mörkun þess
jafnvægis, sem samfélagið hefur
tamið sér hverju sinni og þeirri
áhættu, sem öll andmæli fela í sér
fyrir gagnrýnandann.
Þeir sem álíta gagnrýni nauð-
synlega, telja að mikilvægi hennar
byggist ekki eingöngu á leiðrétt-
ingu þess sem úrskeiðis hefur
farið, heldur geti verið mótandi
fyrir gang mála í framtíðinni og
hemill gegn frekari víxlsporum. Sé
gagnrýnin aftur á móti bæld
niður, geti slíkt leitt til ógæfu, sem
harðdrægust þekkist í einræöis-
ríkjum og birtist í grímulausum
stjórnunarglæpum.
Lýðræði verður því aðeins varð-
veitt og haldið hreinu, að gagnrýni
sé í hávegum höfð og sjálfdæmi í
eigin sök ekki viðurkennd sem
marktæk niðurstaða. Misnotkun á
stjórnunar- og hagsmunasamstöðu
getur leitt til ofræktunar í gagn-
rýni og komist ofræktir ofstækis-
hópar til valda standa þeir venju-
lega, fyrir skoðanaeyðingu, sem er
mannlegu samfélagi jafn hættuleg
og röskun á jafnvægi í lífríki
jarðarinnar. Lýðræði byggist á
jafnvægi í mannlegum samskipt-
um, þar sem skoðanaskipti eru
ræktuð og á þann hátt komið í veg
fyrir hugmyndafræðilega rán-
yrkju og ómanneskjulega hags-
munaflokkun.
Jón Ásgeirsson
Kalda borðið
-kjörið í hádeginu