Morgunblaðið - 20.06.1978, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ 1978
29
Ný dugmikil kynslóð fær
auðugra land í hendur
Ávarp Geirs Hallgrímssonar forsætis-
ráðherra á Austurvelli 17. júní
Herra forseti íslands, virðulega
forsetafrú. Góðir áheyrendur.
Stund er milli stríða. Byggðakosn-
ingar afstaðnar fyrir þremur vikum.
Alþingiskosningar verða háðar að viku
liðinni.
Kosningabaráttan hlýtur að skipta
þjóðinni í mismunandi flokka, en
dagur sem 17. júní sameinar þjóðina
í eina órofa fylkingu.
I dag minnumst við fengins frelsis
og þeirra manna, sem við eigum það
að þakka. Við fótskör Jóns Sigurðsson-
ar, á afmælisdegi hans og lýðveldis-
stofnunar á íslandi, gerum við okkur
grein fyrir, að frelsisbarátta kynslóð-
anna, eins og hún krystallaðist í starfi
Jóns Sigurðssonar og annarra frum-
herja, var ekki eingöngu fólgin í því,
að Island yrði frjálst og óháð ríki,
heldur skyldi hver íslendingur, leggja
lóð sitt á vogarskálar til að ráða því,
hvernig landinu væri stjórnað.
Sjálfstæði landsins og lýðræði hafa
verið samtvinnuð í hugum okkar, án
annars njótum við ekki hins.
Þessu er ekki almennt þannig farið.
Mörg ríki hafa sem betur fer öðlast
sjálfstæði á liðnum áratugum, en
önnur raunar glatað því. Þátttökuríkj-
um Sameinuðu þjóðanna hefur fjölgað
ört. Ekki er með því sagt, að frelsi
einstaklingsins til að hafa áhrif á
stjórn síns eigin lands, hafi aukist. Svo
sjálfsagt sem okkur íslendingum
finnst tjáningarfrelsi einstaklings og
frjáls atkvæðisréttur hans, er það
staðreynd, að mikill meirihluti mann-
kyns nýtur ekki slíkra mannréttinda.
Frelsi og lýðræði verða aldrei
fullkomnari en önnur mannanna verk.
Það má ekki verða til þess að við látum
okkur þau verðmæti í léttu rúmi
liggja, heldur hvöt til að bæta úr því,
sem á skortir eftir bestu getu.
Við höldum 17. júní hátíðlegan um
land allt, en hefjum nú hátíðahöldin í
Reykjavík höfuðborg landsins.
Fáar höfuðborgir geta státað af því
að sameina það að hafa verið bólstaður
fyrsta landnámsmannsins og höfuð-
staður - sjálfstæðrar þjóðar rúmum
ellefu hundruð árum síðar. En í
borgarsamfélaginu eiga lýðræðislegir
stjórnarhættir einmitt rætur sínar.
Þéttbýli er ekki gamalt hér á landi.
Sveitarhöfðingjar og kirkjuleiðtogar á
stórbýlum sátu í valdamiðstöðvum á
íslandi frá upphafi og fram á síðustu
öld. Litlu bæjasamfélögin voru mið-
stöðvar erlendra kaupmanna og tengd-
ust á þann hátt erlendum stjórnendum
á niðurlægingartímum þjóðarinnar.
Sjálfstæðisbaráttan átti rætur í hin-
um dreifðu byggðum og menntamenn-
irnir, sem voru aflvakar hennar,
dvöldust langdvölum erlendis í höfuð-
borginni, Kaupmannahöfn. En fyrstu
skrefin til nútíma Islands voru stigin
hér í Reykjavík af Skúla Magnússyni,
fógeta, og fylgt eftir með baráttu Jóns
Sigurðssonar fyrir endurreisn Alþing-
is í Reykjavík.
Nú á dögum spyrja sumir í fullri
alvöru hvort sú iðn- og tæknivæðing,
sem hófst á Islandi á dögum Skúla
fógeta, sé komin of langt og skyggi á
manninn sjálfan. Efasemdunum fylgir
oft ósk um að aftur sé horfið til
náttúrunnar og menn láti sér nægja
þau gæði, sem afla má í sveita síns
andlitis.
Þörf er sú hugvekja, að vernda beri
landið sjálft og auðlindir þess, um-
hverfi okkar og átthaga.
En verndun landsins felst ekki í því
að láta vötn falla óbeisluð til sjávar
eða láta hitann í iðrum jarðar
ónotaðan. Mannvirki geta fallið vel að
umhverfi sínu, og nytsemin þarf ekki
að vera eina réttlætingin fyrir tilvist
þeirra. Meta verður hverju sinni áhrif
mannvirkjagerðar á umhverfið, nátt-
úru landsins og lífskjörin.
Mikilvægasti árangur, sem við
höfum náð í verndaraðgerðum, er
útfærsla fiskveiðilögsögu okkar í 200
mílur. Við íslendingar ráðum fyrst nú
einir nýtingu fiskimiðanna umhverfis
landið. Ný dugmikil kynslóð fær
auðugra land í hendur á sama tíma og
þeim eldri er búið fegurra ævikvöld.
Nú er það undir okkur sjálfum
komið að vernda fiskstofnana, sem eru
í hættu, og nýta þá og aðrar auðlindir
sjávar skynsamlega, bæði í eigin þágu
og sveltandi heims. Með þeim hætti
getur núlifandi kynslóð stækkað
Island í raun og treyst undirstöðu
lífskjara á Islandi betur en nokkur
önnur k'ynslóð, ef hún þekkir sinn
vitjunartíma.
A hinn bóginn er því miður óvé-
fengjanlegt, að gróðurlendi íslands
dregst saman. Þrátt fyrir þjóðargjöf-
ina á 1100 ára afmæli íslands byggðar
er tæpast útlit fyrir, að við höldum í
horfinu og getum skilað landinu
jafngóðu og við tókum við því.
Við eigum því hvarvetna verk að
vinna. Ræktunarstörf til sjávar og
lands, nýting orkulinda, fiskeldi í sjó,
ám og vötnum, græðsla sands og
örfoka svæða, kalla á skilning og
hófsemi þannig að ekki sé gengið á
höfuðstólinn. En þau krefjast einnig
framtaks, fjármagns, hugkvæmni og
starfsfúsra handa.
Þegar grannt er skoðað, býst ég við,
að fáir vilji hverfa aftur til tíma og
lífskjara fyrir daga Skúla fógeta.
Jafnvel þeir, sem helst tala um
afturhvarf til náttúrunnar, eru meiri
kröfugerðarmenn en svo, að þeir
mundu sætta sig við það.
Spurningin er sú, hvort við erum
þess umkomin að nota iðn- og
tæknivæðingu til að bæta og fegra
mannlífið þannig að maðurinn lifi í
sátt við umhverfið, íslendingurinn í
sátt við landið sitt.
Og þá er ekki síður ástæða til að
íhuga hvort Islendingar eigi þann
þroska að lifa í sátt hver við annan,
þótt skoðanir séu skiptar, og hvort
mennirnir beri gæfu til að lifa í friði
í heiminum.
Stundum er spurt, hvers vegna
einstaklingar innan þjóðarheildar geti
ekki ávallt sameinast eins og þjóðir
gera gjarnan á hættu- eða hátíðar-
stundum, í styrjöldum og við Islend-
ingar við lýðveldisstofnunina.
Á slikum stundum er markmiðið eitt
og óumdeilt. Allt annað víkur fyrir því.
Vandinn er meiri á virkum dögum,
þegar áhugi manna beinist í fleiri
áttir. Þá reynir fyrst á það, hvort
menn geta í senn verið frjálsir að
mynda sér skoðanir og setja sér
markmið, um leið og þeir skilja að
nauðsynlegt er að lifa í lögbundnu
samfélagi, þar'sem hlutskipti náung-
ans og örlög annarra þjóða geta skipt
þá sjálfa sköpum.
Við Islendingar höfum oftar en einu
sinni á stuttum sjálfstæðisferli sýnt,
að við þolum ekki íhlutun annarra í
okkar eigin mál. Við höfum óhikað
boðið stærri þjóðum birginn, þegar um
ósanngjarnar kröfur hefur verið að
ræða, eða nauðsyn hefur knúið okkur
til að verja þverrandi auðlindir sjávar.
Ekki höfum við heldur hlutast til um
málefni annarra þjóða. Við viljum
góða sambúð við allar þjóðir og eiga
við þær gagnkvæm vinsamleg við-
skipti.
En hvorki helst okkur uppi að
einangra okkur, né, getum við leyft
okkur þann munað að sitja aðgerða-
lausir hjá í vályndri veröld. Við
hljótum raunar að vilja vera þátttak-
endur í baráttu þjóða fyrir þeim
stjórnarháttum, sem eru okkur jafn
helgir og sjálfstæðið.
Á 5 ára lýðveldisafmæli orðaði
Tómas Guðmundsson þessa hugsun
svo:
„En vit, að öll þín arfleifð, von og þrá,
er áskorun frá minning, sögu og
ljóðum,
að ganga af heilum hug til liðs við þá,
sem heiminn vilja byggja frjálsum
þjóðum."
Með þessum orðum óska ég öllum
landsmönnum ánægjulegrar þjóðhá-
tíðar.
103
stúdentar
Akureyri, 19. júní.
MENNTASKÓLANUM á Akur
eyri var slitið í 98. sinn hinn 17.
júní. Jafnframt eru nú 50 ár
liðin síðan fyrstu stúdentarnir
brautskráðust frá skólanum.
Athöfnin fór fram í Akureyrar-
kirkju og í upphafi hennar lék
blásarakvintett. Síðan flutti
Tryggvi Gíslason skólaslitaræðu
og brautskráði 103 stúdenta, 33
úr máladeild, 15 úr félagsfræði-
deild, 34 úr náttúrufræðideild og
21 úr eðlisfræðideild. Hæstu
einkunn á stúdentsprófi hlaut
Þórunn Rafnar (N) fyrstu ágæt-
iseinkunn 9,0.
I nýstúdentahópnum var 3 þús-
undasti stúdentinn, sem braut-
skráist frá MA, Bryndís Valgarðs-
dóttir, en hún varð einmitt 20 ára
þennan dag.
Tveir 50 ára stúdentar voru
viðstaddir skólaslitin, Haukur
Þorleifsson og séra Guðmundur
Benediktsson og flutti hinn fyrr-
nefndi ávarp við athöfnina. Af
hálfu 40 ára stúdenta talaði
Ármann Snævarr hæstaréttar-
dómari og afhenti að gjöf bækur
um listasögu. Jóhann Lárus Jónas-
son læknir talaði af hálfu 25 ára
stúdenta, en þeir gáfu stjörnusjón-
auka með myndavél og margs
konar fullkomnum búnaði. Björn
Jósef Arnviðarson lögfræðingur
talaði af hálfu 10 ára stúdenta,
sem gáfu myndarlega fjárhæð í
skíðaskálasjóð, en ákveðið er að
reisa skálann i sumar í nágrenni
Akureyrar.
í tilefni skólaslitanna voru öll
málverk menntaskólans til sýnis
almenningi á Möðruvöllum, raun-
greinahúsi MA.
Myndina tók Eðvarð Sigurgeirs-
son.
- Sv.P.
fráMA