Morgunblaðið - 31.10.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBER 1978
13
Þórður Jónsson:
Samrunakiarnorka
í ágústmánuöi síðastliðnum
barst sú frétt um heimsbyggðina,
að líklega vaeri hagnýting sam-
runakjarnorku á næstu grösum,
þar eð vísindamönnum við
Princetonháskóla hefði tekizt að
yfirstíga ýmsar tæknilegar hindr-
anir. Hljótt hefur verið um þetta
afrek síðan í ágúst, sem ekki er að
furða, því að í ljós hefur komið, að
fréttin um mikilvægi Princetontil-
raunanna á við lítil rök að
styðjast, og var að mestu tilbún-
ingur bandarískra blaðamanna.
Hvað er samrunakjarnorka, og
hver er mismunur hennar og
venjulegrar kjarnorku? Unnt er að
nýta kjarnorku á tvo vegu. I fyrsta
lagi má kljúfa atómkjarna þannig,
að tveir léttari myndist og saman-
lagður massi léttu kjarnanna sé
minni en massi upprunalega
kjarnans. Massamunurinn breyt-
ist í orku. Þessari aðferð er beitt í
öllum starfandi kjarnorkuverum,
því að tiltölulega auðvelt er að
hafa hemil á hraða kjarnaklofn-
inganna. I öðru lagi geta tveir
léttir atómkjarnar runnið saman
og myndað einn þyngri kjarna,
sem þó er léttari en hiniar tveir
upprunalegu til samans. I vetnis-
sprengjum renna saman tveir
þungir vetniskjarnar og mynda
helíumkjarna. Sams konar ferli er
meginaflgjafi sólarinnar.
Helzti örðugleikinn við beizlun
samrunakjarnorku er, að vetnis-
kjarnar hrinda hverjir öðrum frá
sér og eru ákaflega ófpsir að renna
saman. Það gerist ekki fyrr en við
tugmilljón gráða hita. Venjuleg
kjarnorkusprengja er notuð í
vetnissprengjur til að koma vetn-
issamrunanum af stað. Má því
ljóst vera, að erfitt er að hafa
vetnissamruma í gangi í tilrauna-
stofu eða raforkuveri, því að hvaða
ílát megnar að geyma tugmilljón
gráða heitt efni? Þetta vandaniál
hafa vísindamenn þó glímt við
með nokkrum árangri undanfarna
áratugi, þótt enn sé langt í land.
Kostir samrunakjarnorku eru hins
vegar ótvíræðir. Vetnisbirgðir
jarðar eru því sem næst ótak-
markaðar, og enginn geislavirkur
úrgangur myndast við vetnissam-
runa.
Eðlisfræðingar hafa hannað
áhafd, er þeir nefna tokamak, til
að lata vetnissamruna fara fram í.
Tokamakinn er í laginu eins og
kleinuhringur. Holrúm kleinu-
hringsins er lofttæmt, og þar er
framkallað sterkt segulsvið. I
þessu segulsviði er vetni, eða
réttara sagt vetnisplasma, komið
fyrir. Plasma nefnist ástand efnis
við mjög hátt hitastig. I venjulegu
atómi hafa hinar neikvætt raf-
hlöðnu elektrónur ekki nægilega
orku til að losna úr rafsviði
kjarnans, sem hefur jákvæða
rafhleðslu. Sé efni hitað mjög
mikið, verða elektrónurnar svo
orkumiklar að þær losna úr
áhrifasviði atómkjarnanna og
efnið breytist í hrærigraut raf-
hlaðinna agna. Þetta ástand nefn-
ist plasma. gegulsvið hefur áhrif á
hreyfingu rafhlaðinna agna, og
sviðið í holrúmi tokamaksins
kemur í veg fyrir, að plasmið
snerti veggi kleinuhringsins og
bræði þá. Að sjálfsögðu er sú
aðferð, sem lýst hefur verið, ekki
fullkomin, og hafa innveggir
tokamaka reynzt fremur ending-
arlitlir. Utan við kleinuhringinn er
komið fyrir kælikerfi, sem flytur á
brott þann varma, er myndast við
vetnissamrunanna.
Eins og geta má nærri um, þarf
mikla orku til að hita vetni svo
mikið, að samruni komist af stað. í
öllum þeim tilraunum, er gerðar
hafa verið til þessa, hefur þurft
meiri orku til að koma vetnissam-
runanum af stað og halda honum
gangandi, en losnað hefur úr
læðingi. Samrunakjarnorka er því
vægast sagt ákaflega óhagkvæm
með núverandi tækjabúnaði.
Tokamakar voru fundnir upp í
Sovétríkjunum árið 1968. Um
þessar mundir halda bandarískir
samrunasérfræðingar því hins
vegar fram, að þeir standi mun
framar sovézkum starfsbræðrum
sínum. Sá tokamak, sem næst
■•hefur komizt að framleiða jafn
■mikla orku og hann notar, er á
Massachusetts Institute of
Technology. Princetonmönnum
tókst síðastliðið sumar að fá
hærra hitastig við vetnissamruna
en áður hefur þekkzt, eða u.þ.b. 50
milljón gráður, og þetta kom öllum
blaðafréttum af stað. A hinn
bóginn er nýtni tokamaksins í
Princeton mjög slæm. Það er ekki
hitastigið eitt, sem ákvarðar
nýtnina, heldur jafnframt þétt-
leiki plasmans og sá tími, sem
unnt er að hafa samrunann
gangandi í einu.
Ekki er ástæða til að ætla, að
samrunakjarnorka verði hagkvæm
á næstu áratugum. Um það eru
flestir sérfræðingar samdóma. Til
dæmis má nefna, að í spám
orkuráðuneytis Bandaríkjanna, er
ekki gert ráð fyrir nýtingu sam-
runakjarnorku fyrr en eftir 50 ár.
Þrátt fyrir orkukreppu hafa fjár-
veitingar til rannsókna á þessu
sviði heldur farið lækkandi þar í
landi undanfarið, þótt enn séu þær
að vísu verulegar.
Stærsta yísindaafrek
mannkyns í burðarlið?
Princeton, Washington,
14. ágúst. AP. Reuter. I
-t>AÐ ERU ekki þittaskil heldur
aöeins mikilvsegt skref. sem staö- I
festir fyrri spár“ var haft eftir
talsmanni handaríska orkumála-
ráöuneytisins. er spuröist aö handa
rískum visindamönnum við Prince- i
ton hiskóia heföi nýlega tekizt aö
hita vetni f 26 milljón stig á
rannsóknastofu.
Að sOgn fréttastofu Reuters tókst
vísindamónnunum að framleiða 60
milljón stiga hita, fjórfaldan þann
hita; .sem talinn er vera í kjarna
sólar, en þetta hefur talsmaöur
rannsóknastofunnar ekki viljað staö-
festa.
Vísindamenn hafa nú um áratuga
bil reynt aö finna leiö til að stjórna
kjarasamruna og leysa þannig úr
læöingi orku líkt og gerist í kjarna
sólar eða þegar sprengd er vetnis-
sprengja Hefur longum verið vitað
að meö þessum hætti má framleiða
eða svo .vissulega við lok aídarinn-
ar“. E.t.v. sagði hann „yrði þaö
mesta visindaafrek mannkyns. þar
sem þaö myndi opna okkur ótæman-
lega orkulind".
Efni breytt í orku
Við kjarnasamruna tengjast
kjarnar tveggja atóma og mynda
þriðja þyngra atóm. Atómin tvo eru
hituð við gifurlegt hitastig. þar til
árekstrar verða sem á endanum leiða
til l>«*ss að þau falla sundur la>snar
við það hin mikla orka, sem áður hélt
atómunum saman við það ítð atóm-
efnið leysist upp í orku, Er það
9 DAGARTILSTEFIMU.
KRAKKAR: Stundaskrárkeppninni
hjá olivetti lýkur 10. nóv. n.k.
Verið með. 3 VEROLAUN I BOÐI:
1. verðlaun kr. 60.000
2. verðlaun kr. 45.000
3. verðlaun kr. 30.000
„MR. TOUGH" blður eftir því að verða sklrður
íslenzku nafni.
| Keppnin er fyrir „börn á öllum aldri."
Skrifstofutækni hf.
(v. hliöina á pylsuvagninum)
Tryggvagötu - Reykjavfk.
Vestur-þýzk bókagjöf til Vestmannaeyja
Nýlega var Bókasafni Vest-
mannaeyja afhent mjög vegleg
bókagjöf frá v-þýska félaginu
Martin Behaim Gesellschaft, sam-
tals 110 bindi. Er hér um að ræða
mjög gott úrval þýskra bók-
mennta, auk rita um hin margvís-
legustu efni. Allar eru bækurnar í
afar fallegu bandi og góðu, og bera
þýskum bókagerðarmönnum fag-
urt vitni. Fyrir Bókasafn Vest-
mannaeyja kemur þessi bókagjöf
sér mjög vel því að þýskar bækur í
safninu voru fremur fáar fyrir og
svöruðu engan veginn eftirspurn. I
fjarveru Kurts Schleuchers, for-
seta Martin Behaim Gesellschaft,
afhenti Karlheinz Krug sendiráðs-
ritari gjöfina við stutta athöfn í
safninu. Á meðfylgjandi mynd,
sem þá var tekin, eru (t.v.): Ilse
Guðnason bókavörður, Haraldur
Guðnason fyrrv. bókavörður, Áki
Haraldsson, frá safnanefnd, Guð-
rún Sveinbjörnsdóttir, Gísli Gísla-
son ræðismaður, Gerður Guð-
mundsdóttir, Karlheinz Krug
sendiráðsritari, Sigurgeir Krist-
jánsson forseti bæjarstjórnar,
Helgi Bernódusson bókavörður og
frú Krug. (Ljósm. -Guðm. Sigfús-
son).
Það er eins með osta og ástir - það tekur langan tíma að kynnast
þeim í öllum sínu fínu þlæþrigðum. Nægur tími og rétta
umhverfið hefur líka sitt að segja.
Komið á ostavikuna í Blómasalnum á Hótel Loftleiðum. Þar eru
næg tækifæri til osta. Ostar, salöt og Ijúfar veigar. Auk þess
þýður hótelið uþþ á sérstakan matseðil af tilefninu.
Eigið ostaævintýri á Hótel Loftleiðum, því lýkur 2. nóvemþer.
Borðpantanir í síma 22321
HOTEL
LOFTLEIÐIR

AlT.LVSIMiA-
SIMINN KR:
22480