Morgunblaðið - 09.11.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1978
19
Úr Hvalíjarðar-
botni að Hítará
Borjílirzk hlanda II.
Sa>;nir ok Iróðleikur úr Mýra —
OK Borjíarfjarðarsý.slum.
Safnað hefur BraKÍ Þórðarson.
IIörpuútKáfan. — Prentverk
Akraness 1978.
I fyrrahaust kom út á kostnað
Hörpuútfjáfunnar bók með sama
heiti ofí þessi, og mun safnandi
efnisins og eigandi útgáfunnar,
Bragi prentsmiðjustjóri Þórðar-
son, hafa hugsað sér að halda
áfram að gefa út safn af ýmsu
þjóðiegu efni úr byggðum Mýra-og
Borgarfjarðarsýslu. Bindið, sem út
kom í fyrra, var fimmtán arkir í
stóru broti, pappír hvítur og letrið
það stórt, að auðsætt var að bókin
væri ekki sérstaklega vænleg til
gróða gleraugnasölum. Sama er að
segja um þetta bindi, sem er hálfri
örk lengra en hitt, og þessu fylgir
rækileg nafnaskrá eins og því
fyrra.
Efninu er skipt í átta flokka —
og svo er bókarauki, frásögn, sem
safnanda hefur borizt svo seint, að
bókin hefur þá verið fullprentuð,
að undanskildri nafnaskrá. Allt er
efni bókarinnar á góðu og hreinu
íslenzku máli, og prófarkalestur er
að mestu lýtalaus.
Það er alkunna, að bækur, sem
flytja þjóðsögur, sagnir, ferðasög-
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
ur og frásagnir úr atvinnulífinu —
sem og sögur um dulræn fyrir-
brigði — eiga yfirleitt tryggan
lesendahóp, jafnvel þær bækur
þjóðlegs efnis, sem eru að miklum
meirihluta ættartölur. Skáldsögur,
hvað þá ljóð, eiga ekki meðal
roskins fólks jafntryggan lesenda-
hóp. Það er svo, að í bókum þess
efnis, sem að ofan getur, mun
ávallt eitthvað að finna, sem er í
virkum tengslum við þann veru-
leika, en þetta fólk hefur hrærzt í
og hefur áhuga á, én því er ekki
alltaf til að dreifa um þann
nútíðarskáldskap, sem er mjög
annarlegur, tilraunakenndur og
jafnvel tilgerðarlegur að formi og
stundum þannig, að það sem
höfundurinn vildi sagt hafa virðist
vandlega falið og torrætt, að fáum
er gefið að koma auga á það. I
þessu sambandi minnist ég þess,
sem hinn víðlesni og fluggáfaði
Vilmundur Jónsson sagði eitt sinn
við mig vestur á ísafirði, þegar við
vorum að ræða skáldskap. Hann
kvaðst vera hættur að lesa til enda
aðrar skáldsögur en þær, sem
væru þannig skrifaðar og hefðu að
geyma slíkar mann — og lífslýs-
ingar, að hann gæti gleymt því við
lesturinn, að hann væri að lesa,
skáldskap-bækurnar yrðu honum
sem sé veruleiki.
... Efnisflokkar þessarar „borg-
firzku blöndu“ heita sem hér segir:
Þjóðlífsþættir, Persónuþættir,.
Slysfarir, Draumar og dulrænar
sagnir, Sagnaþættir, Gamanmál,
Vísnaþáttur, Ferðaþættir og loks
Bókarauki.
Sumt af efninu hefur Bragi
tekið upp úr tímaritum, sem fjalla
um borgfirzk efni, sumt úr óprent-
uðum æviþáttum; sitthvað tínt
saman úr fleiri en einu heimildar-
riti og síðan fellt í heild- og loks
hefur sumt verið ritað af Borgfirð-
ingum, sem Bragi hefur beðið að
ljá sér lið.
Er margt af efni bókarinnar
forvitnilegt og þá ekki sízt „þjóð-
lífsþættirnir." Þar er fyrst
Vertíðarlíf á Akranesi, úr óprent-
uðum æviþáttum Jóns frá Heima-
skaga, þá Ferðalög og farartálmar,
eftir Andrés í Síðumúla, Daglegt
líf á Kolsstöðum í Hvítársíðu,
langt mál ritað af Sigurði bónda
Guðmundssyni á Kolsstöðum, Um
árferði, húsakost og manndauða í
Borgarfjarðarhéraði á 19. öld, ærið
athyglisverður þáttur eftir Magn-
ús kennara Sveinsson - og síðast
en ekki sízt Uppskurðurinn í
baðstofunni, eftir Guðlaugu Ólafs-
dóttur á Akranesi, en þar segir
sjónarvottur allrækilega frá þeim
merkisatburði að Jón Blón-
dallæknir í Stafholtsey, gerði
holskurð í baðstofunni á Hofsstöð-
um á afa hennar, Olafi Olafssyni,
og tókst lækninum þetta svo vel,
að gamli maurinn lifði i mörg ár
eftir aðgerðina. Af persónuþáttun-
um er sá merkastur og raunar
ærið fróðlegur, sem þórður Krist-
leifsson ritar um hinn sérstæða og
um flest frábæra menntamann og
búnaðarfrömuð, Guðmund Ólafs-
son seinast bónda á Fitjum í
Skorradal og um skeið alþingis-
mann Borgfirðinga. Þá dregur Jón
rithöfundur og ritstjóri Helgason
upp skýra og að sama skapi
furðulega mynd af einu af oln-
bogabörnum tilverunnar í þættin-
um af Kristínu Tómasdóttur. I
öllum hinum efnisþáttum bókar-
innar er sitthvað athyglisvert, svo
sem í slysfaraþættinum og vísna-
þætti Sigurðar frá Haukagili, sem
er þó ekki eins forvitnilegur og
mátt hefði ætla, svo mikið sem enn
er um ágæta hagyrðinga í byggð;
um Borgfirðinga og Mýramanna. I
gamanþættinum er hlálegust
sagan af tiltæki Davíðs á Arn-
bjargarlæk, þegar hann skyldi
velja tvo menn í áfengisvarnar-
nefnd í Þverárhlíð. Loks er svo
bókaraukinn, sem mun koma
mörgum á óvart, en þar skýrir
Þorsteinn eldri á Skálparstöðum
frá afdrifum mávsins, sem frægt
er að dr. Charcot sleppti, þá er
auðsætt var um afdrif áhafnarinn-
ar á Pourquoi pas?
Er frásögn Þorsteins ágætlega
rituð og um leið sannfærandi, þótt
ótrúlegt mætti virðast.
Eg læt loks þannig um mælt, að
Braga Þórðarsyni muni óhætt að
gefa út þriðja bindi af „borgfirzkri
blöndu", ef ekki tekst lakar til um
söfnun efnisins en í þessari bók.
Weissauer við tvö af verkum sínum.
Weissauer hjá Guðmundi
Það er orðinn árviss viðburður
að Rudolf Weissauer haldi sýn-
ingu á verkum sínum á vinnu-
stofu Guðmundar Arnasonar við
Bergstaðastræti. Rauða húsið á
horninu er mestan hluta ársins
einn skemmtilegasti staður
þarna í nágrenninu. Þar er alltaf
eitthvað að gerast, fréttir fljúga
þar millum manna og miklu
meiri skáldskapur verður til þar
innan veggja en ramma. Löng vill
stundum biðin verða hjá við-
skiptavinum, því að meistari
Guðmundur hefur mörgum
hnöppum að hneppa, og eins og
allir vita, sem hann þekkja, er
hann af guðs náð lífskúnstner og
frásögumeistari. Allt þetta hefur
skapað visst andrúmsloft í rauða
húsinu, sem að sumra dómi er svo
einstætt, að þeir leggja á sig
stórhættuleg ferðalög til að geta
notið samvista við staðinn og þá,
er þar eiga leið um. Einn þeirra
er'þýski grafíkerinn Rudolf
Weissauer, sem heldur þá oftast
sýningar á verkum sínum þarna á
staðnum, svona í leiðinni. Vinnu-
stofa Guðmundar Árnasonar
verður því að Galleríi svona
tvisvar á ári. Þegar líður að
hausti kemur Weissauer, og svo
kemur sýning á vissum hópi, sem
heldur mikilli tryggð við
Guðmund, rétt fyrir jólin. Allt er
þetta í mannlegum stíl, sem er
nokkuð fjarlægur tuttugustu öld-
inni, en gefur Reykjavík vissa
reisn, sem flottari og fínni staðir
geta ekki boðið fólki.
Weissauer er orðinn svo þekkt-
ur hér á landi, að það er alger
óþarfi að eyða mörgum orðum á
að kynna hann eða verk hans.
Það er nú samt ástæða til að
minnast aðeins á þá sýningu, sem
nú stendur. Þar eru vatnslita-
myndir, pastell og grafík um 30
talsins. Það er meiri fjölbreytni í
þessum verkum en áður hefur
verið, því að þær eru sumar frá
fyrri árum og aðrar eru nýjar af
nálinni. Sumar hafa orðið til á
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
ferðalögum listamannsins með
strandferðaskipinu Esju, en
Weissauer hefur gert hringferð
með Esju að föstum lið í heim-
sóknum sínum til Islands. Það er
sérdeilis Austurlandið, sem hefur
komist á blað hjá honum, og það
er skemmtilegt að sjá, hvernig
hann hefur orðið fyrir áhrifum,
sem þróast síðan í abstraktar
myndir, sem augljóslega eru
dregnar úr því umhverfi, sem
fyrir augun ber. Þessi sýning er
að mínum dómi betri en margar
aðrar, sem listamaðurinn hefur
haldið hér áður. Hún lætur ekki
mikið yfir sér, en það bregður
fyrir einstaklega aðlaðandi hlut-
um, þegar að er gáð. Enda er hér
ekki um neinn byrjanda að ræða,
heldur mann, sem hefur þroskast
jafnt og þétt undanfarin ár. Þetta
get ég sagt hér, því að við höfum
fengið tækifæri til að fylgjast vel
með myndgerð Weissauers á
undanförnum árum, hve mörgum
man ég ekki, sannast að segja er
hann orðinn íslenskur að nokkru
leyti. Hann hefúr einnig stundað
kennslu hér í nokkur ár, og nú er
hann leiðbeinandi hjá þeim á
Seltjarnarnesinu. Var í eina tíð
við Handíða- og Myndlistarskól-
ann, ef ég veit rétt. Weissauer
getur enda miðlað okkur mörgu,
þvi að tækni hans er sannarlega í
góðu lagi. Og ekki þarf að rífast
um, hvort hér sé um frujjimyndir
eða eftirprentanir að ræða. Það
eru ekki nema stóru bomburnar,
sem vekja slíkar umræður.
Það er ætíð gaman að koma í
rauða húsið og hlýða á Guðmund
Árnason segja frá. Hvort heldur
um er að ræða seinustu fréttir
eða góða sögu af Snæfellsnesi. Og
það er ekki verra að geta horft á
myndir Weissauers um leið. Því
er óhætt að segja að lokum, að
það sé ódýr skemmtun að líta inn
til þeirra vinanna í rauða húsinu
við Bergstaðastrætí. Það er ef til
vill einasta ókeypis skemmtan, er
fólk getur veitt sér í óðaverð-
bólgu, sem ekki hefur verið
stöðvuð enn, þrátt fyrir góð orð í
þá átt.
Rakin heimspekistef na
Gunnar Dal. EXISTENSIAL-
ISMI. 61 bls.. Víkurútgáfan. 1978.
Þegar heimsstyrjöldinni síðari
var lokið kom í ljós að fleira hafði
splundrast en mannvirki af efni
ger. Hugarheimur fortíðarinnar lá
einnig í rústum. Æskulýð Evrópu
þyrsti eftir nýjum sannleika.
Jean-Paul Sartre og existensíal-
ismi hans varð hvort tveggja
tískufyrirbæri — ótrúlegt en sa'tt
að heimspekikerfi *skuli getað
valdið múgsefjun. Æskan leitar
jafnan að einhverju krassandi.
Stórbrotin bölsýni Sartres (því
þannig töldu margir sér henta að
túlka heimspeki hans) þótti við
hæfi þá stundina. Að vísu munu
fæstir hafa brotist í gegnum
heimspekirit hans hið mikla,
L’Etre et le néant, að minnsta
kosti með árangri. Þess þurfti ekki
heldur. Sartre reyndist snjall
rithöfundur en — ennþá snjallari
auglýsingamaður. Hann hafði lag
á að vera þar sem eitthvað gerðist.
Honum tókst að æsa á móti sér
jafnt vinstri sem hægri öfl í
stjórnmálum. Með framkomu
sinni og lífsstíl sló hann á þá
fölsku gyllingu sem viðtekin hafði
verið í evrópsku menningarlífi allt
að seinna stríði. Hirðuleysi í
klæðaburði og útliti, sem margt
menntafólk temur sér nú á dögum,
dregur slóða til þeirra daga er
existensíalisminn var að festa
rætur í París fyrir meir en þrjátíu
árum. Ekki aðeins bókmenntarit
um víða veröld kynntu Sartre
heidur einnig vikurit í léttum dúr.
Þá var enn litið hornauga ef karl
og kona bjuggu saman í óvígðri
sambúð. En Sartre var bæði
frægur og dáður og því fyrirgafst
honum að eiga vinkonu sem fylgdi
honum eins og eiginkona. Hún var
nú ekki neitt smánúmer, sjálf
Simone de Beauvoir! Og meir en
svo að þeim fyrirgæfist þetta því
þess könar sambýlisform hefur
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
síðan orðið mörgum fyrirmynd,
Sartre er með öðrum orðum einn
þeirra sem hafa ekki aðeins mótað
skoðanir nútímans heldur líka
lífsstílinn.
Það er því vonum síðar að
Gunnar Dal tekur saman og sendir
frá sér þetta rit um existensíal-
ismann. Raunar er það að minnstu
leyti um Sartre sjálfan heldur er
sex öðrum heimspekingum út-
deildur hverjum sinn hluturinn í
nefndri stefnu. Þeir eru (auk
Sartres): Sören Kierkegaard,
Martin Buber, Karl Jasper, Gabri-
el Marcel, Martin Heidegger og
Albert Camus. Hinn síðast nefndi
var eins konar tvístirni við Sartre,
þeir voru oft nefndir í sömu
andránni og stefnan kennd að
jöfnu við þá báða — þó svo að
Camus væri fyrst og fremst
skáldsagnahöfundur og hlyti síðar
Nóbelsverðlaun sem slíkur.
Eins og að líkum lætur er farið
fljótt yfir sögu í ekki stærra riti en
þessu; Gunnar Dal leitast við að
gera í sem stystu máli grein fyrir
skoðunum hvers um sig auk þess
sem hann útskýrir hvað sé líkt og
hvað ólíkt með kenningum nefndra
sjö heimspekinga. Þannig tengjast
þættirnir saman og verða að
samfelldri sögu stefnunnar.
Er vitaskuld þakkarvert að
svona alþýðlegt rit skuli teltið
saman og gefið út um tiltölulega
nýja heimspekistefnu sem haft
hefur jafn víðtæk áhrif á viðhorf
aldarinnar og raun ber vitni. Sú
var tíðin að heimspekisaga Ágústs
H. Bjarnasonar var lesin vítt og
breitt um landið, jafnt af ungum
og gömlum. Heimspekin er síður
en svo alþýðleg fræðigrein, hugtök
hennar eru fáum töm. Því fremur
er vandi að koma henni til hins
almenna lesanda svo hver maður
skilji. Þó ég hefði kosið þetta rit
Gunnars Dal nokkru fyllra viður-
kenni ég að kortleiki þess hefur
líka kosti í för með sér — þarna er
semsé komið á framfæri aðalatrið-
unum en smælkinu haldið frá.
Skyldu margir njóta, en jafnframt
vara sig á fáeinum prentvillum, til
að mynda í heitinu á grundvallar-
riti sjálfs stórmeistarans, Sartres,
þar hefur prentast la fyrir le.
Raunar hafa frönsku smáorðin
reynst fleirum skeinuhætt en
höfundi þessa rits og má í því
sambandi minna á Thiers í Heljar-
slóðarorustu sem týndi gleði sinni
þegar hann sá að le hafði prentast
fyrir de í »uppreistarsögu« sinni.
Gunnar Dal