Morgunblaðið - 10.02.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1979
Árni Grétar Finnsson hœstaréttarlögmaður:
SKIPULAG
RAFORKUMÁLA
Skipulag orkumála hefur um
nokkurn tíma verið ti! umfjöllunar
hjá nefndum, sem sérstaklega
hafa verið skipaðar af viðkomandi
ráðherrum til endurskoðunar á
þessum málum.
í janúar 1977 skipaði þáverandi
iðnaðrráðherra, Gunnar
Thoroddsen, nefnd til að endur-
skoða orkulög og gera tillögur um
heildarskipulag og yfirstjórn
orkumála. Sú nefnd lauk störfum í
október 1978. Skilaði hún tillögum
í formi þriggja lagafrumvarpa,
meðal annars frumvarpi til orku-
laga.
Eftir stjórnarskiptin á síðasta
hausti skipaði síðan núverandi
iðnaðarráðherra, Hjörleifur Gutt-
ormsson, nýja nefnd, sem ætlað er
að gera tiliögur um stofnun eins
landsfyrirtækis, sem annist megin
raforkuvinnslu og raforkuflutning
í landinu.
Það er ofur eðlilegt, að um mál
þessi sé fjallað. Fátt hefur breytt
lífskjörum þjóðarinnar meira, en
hagnýting raforkunar, og afkoma
framtíðarinnar er að verulegu
leyti bundin því, að áfram verði
haldið virkjun innlendra orku-
linda.
Rafmagn
í 75 ár
Um þessar mundir er þess
minnst, að 75 ár eru liðin frá því
ísland fékk sinn fyrsta ráðherra
og stjórnarráð var stofnað. Sjálf-
sagt er það tilviljun, en á þessu ári
verða einnig liðin 75 ár frá því
vatnsaflið var í fyrsta sinn virkjað
til rafmagnsframleiðslu á Islandi.
Hér, eins og svo oft endranær,
þegar stígin eru fyrstu sporin
fram á við, var það einstaklingur,
sem reið á vaðið. Brautryðjandi
var Jóhannes Reykdal trésmíða-
meistari í Hafnarfirði. Hann
virkjaði Hamarskotslæk og í árs-
lok 1904 voru í fyrsta sinn tendruð
hér á landi rafmagnsljós í Hafnar-
firði.
Þetta var upphafið. Síðan komu
rafveitur á Eskifirði 1911, Siglu-
Firði 1912, Seyðisfirði 1913 og svo
áfram víða um landið. Einar Bene-
diktsson stofnaði Fossafélagið
Titan, sem keypti vatnsréttindi í
Þjórsá og undirbjó þar virkjanir á
árunum fyrir 1920. Úr fram-
kvæmdum varð hinsvegar ekki,
þar sem alþingi neitaði um
virkjunarleyfi.
Á 30 árum, frá 1904 til 1934, eru
stofnaðar 38 rafveitur í kaupstöð-
um og kauptúnum landsins.
Stærst var Rafmagnsveita Reykja-
víkur. Hún tók forystu um hagnýt-
ingu vatnsaflsins til raforku með
virkjun Elliðaánna árið 1921 og
síðar Ljósafoss í Soginu 1937.
Þáttur Reykjavíkur í virkjunar- og
rafvæðingarmálum landsins er
mjög merkur og það er ekki fyrr
en árið 1949, sem ríkið gerist
meðeigandi Reykjavíkurborgar að
Sogsvirkjunum og þá að 15% á
móti 85% eignarhluta borgarinn-
ar. Samvinna og sameign ríkis og
Reykjavíkur að Sogsvirkjunum
leiddi síðan til samkomulags þess-
ara aðila um stofnun Lands-
virkjunar árið 1965. Eignarhluti
Reykjavíkur í Landsvirkjun á sér
því all langar sögulegar forsendur.
Hefur frumkvæði og framsýni,
sem ráðamenn borgarinnar hafa
sýnt í þessum málum í fjölda ára,
tryggt Reykvíkingum svo og öðr-
um sem keypt hafa beint raforku
frá Sogs- og Þjórsárvirkjunum,
lægra rafmagnsverð og öruggari
raforku, en kostur hefur verið á
víðast annars staðar á landinu.
Það er athyglisvert, að forystan
í rafvæðingu, er lengstum í hönd-
um rafveitna, sem stofnaðar voru
af sveitarfélögunum á fyrstu ára-
tugum aldarinnar. Lengi vel voru
það líka aðallega sveitarfélögin,
sem réðust í að virkja ár til
raforkuframleiðslu. Þessar
virkjanir hafa reynst vel og skap-
að hinum ýmsu byggðarlögum
ómældan auð og þægindi í langan
tíma. I ljósi þessa alls er fyllsta
ástæða til að taka tillit til sjónar-
miða hinna einstöku sveitarfélaga
og héraða, þegar fjallað er um
endurskipulag raforkumála, ekki
síður en vilja ríkisvaldsins.
14 ár frá
stofnun Lands-
virkjunar
Á þessu ári verða 14 ár liðin frá
því ríkið og Reykjavíkurborg
stofnuðu Landsvirkjun. Þar var
lagður grundvöllur að stórvirkjun-
um í Þjórsá og Tungnaá. Það er
athyglisvert, að lagaheimildir um
virkjun Þjórsár við Búrfell og
Sigiildu og Hrauneyjarfoss í
Tungnaá, eru allar settar af þingi
undir forystu og á dögum Við-
reisnarstjórnarinnar. Síðan hef-
ur alþingi ekki samþykkt heim-
ildarlög um neinar stórvirkjanir
vatnsfaila.
Frá því Búrfellsvirkjun tók til
Árni Grétar Finnsson
starfa hefur orkuveitusvæði
Landsvirkjunar, það er suður- og
suðvesturland, búið við meira
öryggi í raforkuöflun, en aðrir
landshlutar. Víða annars staðar
hefur verið alvarlegur orkuskort-
ur, sem reynt hefur verið að bæta
úr með raforkuframleiðslu
dieselstöðva. Rekstur slíkra stöðva
er sem kunnugt er mjög
kostnaðarsamur og hlýtur að skoð-
ast sem neyðarúrræði til bráða-
birgða.
A sama tíma hafa þær áætlanir,
sem gerðar voru um raforkufram-
leiðslu fyrir norðurland frá
Kröflu, brugðist. Undirbúningur
annarra virkjanna út á landi er
enn það skammt á veg kominn, að
búast má við nokkurri bið, áður en
unnt verður að ráðast í fram-
kvæmdir. Virkjun Bessastaðaár
fyrir austfirði, sem heimiluð var
með lögum á síðasta alþingi, er
háð þeim annmarka, að sökum
vatnsskorts mun hún ekki, geta
framjeitt raforku nema hluta árs-
ins. Óvissa er um virkjun Blöndu,
því þrátt fyrir nokkrar rannsóknir
og undirbúning, virðist ágreining-
ur með heimamönnum um ágæti
þeirrar virkjunar. Raunhæf
ákvörðunartaka um stórvirkjun
utan Landsvirkjunarsvæðisins
virðist því enn eiga töluvert langt í
land.
Úr raforkuskorti stórs hluta
landsbyggðarinnar hefur nú verið
bætt með lagningu háspennulína
frá Landsvirkjunarsvæðinu til
norður- og austurlands, og unnið
er að sömu lausn fyrir vestfirði.
Landsvirkjun hefur lagt sitt af
mörkum til að gera raforku-
flutning til landsbyggðarinnar
mögulegan sem fyrst með því að
flýta byggingu háspennulínu sinn-
arljfyrir Hvalfjörð um eitt ár, frá
því sem upphaflega var áætlað.
Flutningur rafmagns frá orkuver-
um Landsvirkjunar til norður-
lands hófst í nóvember 1977 og til
austurlands í desember 1978. Á
rúmu ári hefur þessi orkusala frá
Landsvirkjun sparað þjóðinni um
1500 milljónir króna í erlendum
gjaldeyri og Rafmagnsveitunum
1000 milljónir króna miðaða við
kostnað af að framleiða þetta
rafmagn í' oli'ukynntum díesel-
stöðvum.
Yfirtaka,
sem leiöir til
rafmagns-
hækkunar
Þegar litið er yfir stöðu raforku-
öflunar í dag og reynt að velja
bestu valkosti fyrir framtíðina, þá

.jffit;

er ekki óeðlilegt að menn beri
saman, annars vegar þær stór-
virkjanir, sem Landsvirkjun hefur
reist frá stofnun sinni, og hinsveg-
ar þá erfiðleika, sem verið hafa á
raforkuöflun utan Lands-
virkjunarsvæðisins á sama tíma. í
fljótu bragði virðist það ekki
fjarstæðukennt, að af þessari
þróun megi draga þá ályktun, að
bezt fari á því að láta Lands-
virkjun eina annast meginraforku
vinnslu fyrir landið allt. Það er
líka verkefni þeirrar nefndar, sem
núverandi iðnaðarráðherra hefur
sett á laggirnar og ég gat um í
upphafi, að gera tillögur um slíka
skipan.
Hér tel ég hinsvegar fyllstu
ástæðu til að staldra við og íhuga
málin betur, áður en ráðist yrði í
svo róttæka ráðstöfun, sem þá að
steypa Landsvirkjun og öðrum
raforkuvinnslufyrirtækjum lands-
ins saman í eina heild. Skal ég nú
víkja að þeim sjónarmiðum, sem
ég tel að hér verði einkum að hafa
í huga og sem flest mæla gegn
slíkri skyndi samsteypu.
1. Landsvirkjun er ekki reist á
einum degi fremur en Róm. í raun
má rekja upphaf fyrirtækisins allt
aftur til stofnunar Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, sem síðan þróaðist
skref fyrir skref, fyrst með virkjun
Elliðaánna, síðan Sogsins og loks
Taru V aljakka
Taru Valjakka, óperusöng-
kona frá Finnlandi, hélt tón-
leika í Norrænahúsinu s.l.
þriðjudag og söng verk eftir
Sibelíu, Palmgren, Wolf,
Granados og Rodrigo. Taru
Valjakka er frábær söngkona,
þar sem saman fer mikil rödd,
glæsileg tækni og mikið list-
fengi. Söngvar Sibelíusar eru
margir hverjir vel kunnir ísl.
hljómleikagestum og má þar
nefna t.d. Sáf, sáf susa og
Flickan kom. Upphafslag tón-
leikanna En slánda er mjög
sérkennilegt sambland af
tónlesi og lagi og eftirtektar-
vert hversu tandurhreint
söngkonan skilaði því til
píanósins að loknum vanda-
sömum strófum sungnum án
undirleiks. Síðasta lag
Sibelíusar Var det en dröm
var stórkostlega flutt. Næst á
efnisskránni voru fimm lög
undir titlinum Den unge piges
viser eftir Selim Palmgren.
Hann er aðallega þekktur hér
á landi fyrir frábærlega falleg
karlakórslög en síðari árin
hafa einsöngslögin unnið á og
eru nú orðið sungin aðallega
af skandinavískum
söngvurum. Palmgren lærði
m.a. hjá Busoni, var þekktur
sem píanisti og var síðustu
starfsár sín kennari í tónsmíði
við Eastman-tónlistarskólann
í Rochester. Hugo Wolf var
næstur á efnisskránni og ekki
brást söngkonunni bogalistin,
en þar gætti þó vandræða í
samspili er rekja má til of
fárra samæfinga. Das
Köhlerweib ist trunken, Dum
milchjunger Knabe, Wie
glánzt der helle Mond, Frúh,
wann die Háhne kráhn og
Begegnung voru öll frábær-
lega sungin. Lögin eftir
Granados voru einnig vel flutt
en ekki spegla þau glæsileik
píanistans mikla. Tónleikun-
um lauk með mjög fallegum
söngvum eftir Joaquin
Rodrigo. Hann var blindur frá
þriggja ára aldri og sem tón-
skáld, talinn feta slóð de Falla
og aðallega þekktur fyrir
gítarkonsert, sem ber nafnið
Concierto de Aranjuez. Lögin,
sem vegna sparsemi í
„prógram-gerð“ voru
áheyrendum efnislega hulin,
eru sérlega falleg og leikandi
og að viðbættu því, sem fyrr
var sagt um flutning söngkon-
unnar, má bæta við, að hún
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
flytur söngva sína af djúpri
gleði, sem ekki verður lærð, en
leikur þeim, sem eru vígðir
gleðinni. Agnes Löve
píanóleikari aðstoðaði söng-
konuna á köflum vel, þrátt
fyrir þá erfiðu aðstöðu, sem
stuttur æfingatími er við
svona erfið viðfangsefni, sem
undirleikur af þessu tagi er.