Morgunblaðið - 04.03.1979, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MARZ 1979
fjárveitinganefnd vildi fyrst
og fremst láta orðuna standa
undir sér, þannig að þeir sem
fengju greiddu kostnaðinn.
Nefndi Tryggvi að kostnaður-
inn við teikningu orðunnar
1920 hefði numið 783.50 krón-
um, orðukostnaðurinn 1921
hefði numið 16.551.50 krónum
og 1922 var kostnaðurinn 6.745
krónur. Asgeir Asgeirsson
þingmaður V-ísfirðinga bar
fram tillögu um að fálkaorð-
una skyldi aðeins veita útlend-
ingum.
Nú var Jón Magnússon aftur
orðinn forsætisráðherra og
sagði hann slíkt orðugjald í
sjálfu sér enga nýjung, því
hann vissi dæmi þess hjá
öðrum þjóðum. Upplýsti Jón
nú, að á einkafundinum 1919
hefðu aðeins tveir þingmenn
verið á móti fálkaorðunni og
nafngreindi hann þá Pétur
Ottesen og Kristin Daníelsson.
Sagði Jón einnig, að tveir aðrir
hefðu ekki greitt atkvæði, en
hinir allir verið með orðunni.
Einhverjir kunna þó að hafa
verið fjarverandi. Björn Lín-
dal, þingmaður Akureyringa,
mælti gegn orðuskattinum á
þeim forsendum að hann ótt-
aðist að skatturinn mismunaði
mönnum þannig að aðeins þeir
efnameiri gætu tekið við orð-
unni.
Neðri deild samþykkti svo 1.
maí 1924 þingsályktun um
áskorun á ríkisstjórnina um
að undirbúa löggjöf um skatt
af heiðursmerkjum, sem stæði
undir kostnaðinum af orðunni.
Frumvarp þessa efnis hefur þó
ekki enn litið dagsins ljós.
Á Alþingi 1933 var einnig
rætt um orðuskatt eða
„skemmtanaskatt af orðum“.
Skúli Ijóðar á orðuna
Eftir þessar umræður fer
fáum sögum af fálkaorðunni í
þingsölum, þar til Skúli Guð-
mundsson, þingmaður Norður-
landakjördæmis vestra, flytur
tillögu um afnám fálkaorð-
unnar 1966,“ heldur Birgir
Thorlacius áfram frásögn
sinni. „Það sem var sérkenni-
legt við þessa þingsályktunar-
tillögu Skúla var það, að
greinargerðin var í ljóðum, en
Skúli var snjall hagyrðingur.
Greinargerðin er svona:
„Hér er farið fram á það
að fella niður
orðuveitingar og spara
útgjöidin sem til þess fara.
Orðan barst frá okkar grönn-
um eins og fleira
þarflaust tildur. Þeir eru vanir
þessu, t.a.m. Danir.
Og sagt er að Rússar sæmi
ýmsa svona skrauti.
Það er hengt á vildarvini
valdhafanna í heiðursskyni.
Þó að sumir þrái krossa
þá munu fleiri mæla,
að enginn Islendingur
ætti að dýrka þannig glingur".
Þrátt fyrir hagmælsku
Skúia dagaði tillöguna uppi og
sömu örlög fengu tillaga
Bjarna Guðnasonar þing-
manns Reykvíkinga um afnám
orðunnar og tillaga Þórarins
Þórarinssonar þingmanns
Reykvíkinga um að orðuna
skyldi aðeins veita erlendum
mönnum, en þessar tillögur
komu báðar fram 1971.“
.........fyrir vel unnin störf
í þágu íslenzku þjóðarinnar
eða á alþjóðavettvangi”
Konungur íslands var fyrsti stórmeistari fálkaorðunnar, en með
stofnun lýðveldisins 1944 varð forseti íslands stórmeistari.
Um fálkaorðuna gilda ákvæði forsetabréfs nr. 42 frá 11. júlí 1944
með áorðnum breytingum. í upphaflegu 1. grein forsetabréfsins
sagði, að fálkaorðunni mætti sæma þá menn, innlenda og erlenda,
og þær konur, sem öðrum fremur hafa eflt hag og heiður
fósturjarðarinnar eða unnið afrek í þágu mannkynsins. Þessari
málsgrein var breytt með forsetabréfi 28. júní 1978 og hljóðar hún
nú þannig: „Orðunni má sæma innlenda menn eða erlenda fyrir vei
unnin störf í þágu íslenzku þjóðarinnar eða á alþjóðavettvangi.“
í forsetabréfinu segir ennfremur:
3. gr. — Nefnd 5 manna ræður málefnum orðunnar. — Eftir tillögu
forsætisráðherra kveður forseti íslands 4 menn, sem sæmdir eru og
bera heiðursmerki orðunnar, til setu í nefndinni til 6 ára í senn, og
tilnefnir formann nefndarinnar svo og einn mann til vara til þriggja
á ra í senn. Úr nefndinni ganga 3. hvert ár 2 aðalmanna, en í fyrsta
sinn eftir hlutkesti. Þá, er úr ganga, má kveðja til setu í nefndinni á
ný. Ráðherra má ekki eiga sæti í nefndinni. Ritari forseta íslands er
orðuritari og skipar fimmta sætið í nefndinni. Nefndarstarfið er
heiðursstarf án launa, og setur nefndin sér sjálf starfsreglur, sem
hún leggur fyrir forseta til staðfestingar.
4. gr. — Orðunefndin gerir tillögur til stórmeistarans um veiting
orðunnar. — Við hátíðleg tækifæri getur stórmeistari þó, er honum
þykir hlýða, veitt orðuna án tillagna orðunefndar. — Þegar íslenzkur
ríkisborgari er sæmdur orðunni, skal ávallt skýrt opinberlega frá því,
hverjir sérstakir verðleikar hafi gert hann verðan sæmdarinnar.
í elleftu grein forsetabréfsins segir, að stórmeistari geti, að ráði
orðunefndar, svipt mann, sem hloti hefur orðuna, en síðar gerist
sekur um misferli, rétti til að bera hana. Mbl. spurði Birgi Möller
orðuritara, hvort til slíks hefði komið, en hann kvaðst ekki þekkja
nein dæmi þar um.
í tólftu grein forsetabréfsins segir að við andlát þess, er
fálkaorðunni hefur verið sæmdur, beri tafarlaust að skila aftur til
orðuritara orðunni eða orðunum. Stórkrossriddara ber við útnefningu
að skila stórriddarastjörnu, hafi hann verið sæmdur henni áður, og
stórriddara ber að skila riddarakrossinum, hafi hann haft hann áður.
Áður voru í gildi reglur um hámarksfjölda orðuveitinga til
íslendinga og var kvótinn 25 riddarakrossar og 15 stighækkanir á ári.
Þessar takmarkanir voru felldar úr gildi á síðasta ári.
4.220
orðuveitingar
Stórmeistarar fálkaorðunnar, forsetar íslands, hafa einir
íslendinga borið stórkrosskeðju fálkaorðunnar og nokkrir erlendir
þjóðhöfðingjar hafa verið sæmdir henni.
Frá stofnun orðunnar 1921 hafa eftirtaldar orðuveitingar farið
fram:
Stórkrosskeðja ............................................... 13
Stórkross ................................................... 339
Stórriddarakross m. stjörnu ................................. 511
Stórriddarakross ........................................... 1060
Riddararkoss ............................................... 2297
Samtals 4220
Orðuveitingar skiptast þannig milli innlendra og erlendra manna:
Stórkrosskeðja
Islendingar 3
útlendingar 10
Stórkross Islendingar útlendingar 13 44 295
339
Stórriddarakross m. stjörnu
Islendingar 101
útlendingar 410
Stórriddarakross
Islendingar
útlendingar
511
327
733
Riddarakross
íslendingar
útlendingar
1172
1172
1125
2297
íslendingar samtals 1.647
Útlendingar samtals 2.573
4.220
Orðustig þeirra 515 núlifandi íslenskra ríkisborgara, sem hafa
verið sæmdir orðunni, skiptast þannig:
Stórkrosskeðja 1
Stórkross 8
Stórriddarakross m. stjörnu 30
Riddarakross 375
Kostnaður við gerð heiðursmerkjanna er nú þannig:
Stórkross
Stjarna stórriddara
Stórriddarakross
Riddarakross
515
kr. 60.120.-
kr. 38.940,-
kr. 25.260,-
kr. 15.600.-
Óskar Kjartansson
gullsmiður með orður
og orðuhluta á ýmsum
framleiðslustigum.
Efnið í orðunum er
925 sterlingsilfur, sem
er emailerað og gyllt
með 24 karata
gyllingu.
Ljósm. Mbl: Rax
„ÞAÐ má segja, að það sé fyrst og
fremst faglegt stolt sem heldur
manni við smíði orðunnar, en
ekki arðsemissjónarmið,“ sagði
Óskar Kjartansson orðusmiður
Geri ekkert af því að
halda orðusmiöstitlm-
um á loft hér heima
— segir Óskar Kjartansson gullsmiður
íslenska ríkisins í samtali við
Mbl. „Fálkaorðan var áður
smíðuð í Danmörku, en faðir
minn, Kjartan Ásmundsson
gullsmiður, tók við smfði hinnar
fslensku fálkaorðu 1935. Ég geri
ekkert af því að halda orðusmiðs-
titlinum á loft hér heima, og faðir
minn hafnaði þvi að kalla sig
konunglegan hirðorðusmið“.
Mbl. spurði Óskar, hvaða álit
hann hefði á orðuveitingum. „Það
er einkennilegur andi í viðhorfum
íslendinga til orðuveitinga,"
svaraði hann. „Margir telja fálka-
orðuna hégóma og hafa allt henni
tengt í flimtingum. En ég tel að
orðuveiting sé viðurkenning fyrir
stórkostlegt starf á viðkomandi
sviði. Og ég er sannfærður um að
erlendis kemur orðan okkur að
miklu gagni og sjálfur hef ég orðið
þess var, að erlendis spillir það
ekki fyrir að vera orðusmiður
íslenska ríkisins.
Annars má segja, að í viðhorfum
margra íslendinga til fálka-
orðunnar sé talsverður tví-
skinningur. Þeir eru margir, sem
þrá hana, hvað sem öðrum orðum
þeirra líður. Menn hafa haft á orði
við mig, að þeir væru nú svo sem
ekkert fyrir þennan hégóma en
síðan spurt, hvort ég gæti nú ekki
stungið nafni þeirra að Birgi
Möller orðuritara. Að sjálfsögðu
læt ég það ógert, en þetta segir
sína sögu.“
Auk þess sem Óskar annast
smíði fálkaorðunnar sér hann um
að gera við þær, bæði fyrir orðu-
hafa og svo orður, sem skilað er, en
þær eru notaðar aftur. „Algengasti
kvillinn á orðunum er að
emaileringin hefur sprungið,"
sagði Óskar. „Af krossum eru um
65% í ágætu lagi, þegar þeir kóma
hingað, og um 95% af stjörnu-
merkjunum.
Ég þarf alltaf að hafa tilbúinn
lager af orðum, þannig að þessi
framleiðsla er nokkuð stöðugt á
borðinu hajá mér þótt ekki sé hún
stór hluti af starfseminni. Ætli
orðureikningurinn fyrir síðasta ár
hafi ekki verið um ein milljón
króna“.
— Hefur ekki komið til tals að
merkja orðurnar, þannig að unnt
yrði að rekja þær til viðtakanda?
„Á sínum tíma kom það til tals,
en það er slíkum erfiðleikum
bundið og reyndar skemmandi að
frá því var fallið."
Dásamlegt að
fá fálkaorðuna
— segir Páll Michelsen, garðyrkjumaður
„ÞAÐ var alveg dásamlegt að
fá fálkaorðuna. Ég lít á hana
sem góða viðurkenningu, sem
Páll Michelsen
ég hafi átt skilið fyrir mitt
starf og er bæði þakklátur og
stoltur,“ sagði Páll Michelsen
garðyrkjumaður í Hveragerði,
er Mbl. spurði hann, hvernig
það væri að fá fálkaorðuna, en
Páll var sæmdur henni á
nýjársdag.
„Ég get ekki sagt að mér
finnist ég í sjálfu sér meiri
maður eftir orðuveitinguna, en
óneitanlega finnst mér fálka-
orðan hafa gefið starfi mínu
aukið gildi,“ sagði Páll.
Hann kvaðst hafa hálfkviðið
viðbrögðum Hvergerðinga, en
reynslan hefði sýnt, að það var
ástæðulaust. „Ég átti svona
hálft í hvoru von á skensi,"
sagði Páll. „En fólk hefur al-
mennt samfagnað mér og ég get
ekki fundið annað en að það sé
af heilum hug gert.“