Morgunblaðið - 04.03.1979, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MARZ 1979
25
Alveg er ég búin aö fá nóg af
barnaári. Þessi ummæli ýttu af
stað gárum. Ættu börnin í dag
sem eru foreldrar næstu kynslóð-
ar, þá að fá minni umfjöllun en
atvinnutæki og efnahagsmál, sem
eru til umræðu öll ár?
Allir vita hvað aldamótakyn-
slóðin er á íslandi. Það var þetta
haröduglega fólk, sem með ótrú-
legri bjartsýni og ódrepandi seiglu
lagöi grunninn aö því lífi í landinu,
sem við njótum. Sú kynslóð skil-
aði miklum arfi. En komin er ný
aldamótakynslóð. Hún er fædd
og í mótun. Börnin, sem nú eru aö
fæðast, verða orðin liölega tvítug
um næstu aldamót, um það bil að
taka við arfinum. Og forskóla-
börnin verða liðlega sjötug um
miðja næstu öld. Þau verða alda-
mótakynslóðin að skila af sér.
Hvað skyldi hún þá hafa afrekað?
Ætli það fari ekki eftir því
hvernig til tekst með mótun og
undirbúning barnanna í dag undir
lífshlaupið. Þaö skiptir þessa þjóö
því æði miklu máli hvernig þessi
börn eru að heiman búin og í
hvaða átt þau þroskast. Það sem
ógert er, ranggert eða vangert í
aðbúö þeirra verður aldrei endur-
tekið í þágu aldamótakynslóöar
hinnar nýju. Ekki fremur en að
foreldrarnir, sem nú eru önnum
kafnir við að stækka við sig
húsnæði eða safna fyrir betri bíl,
geta geymt samverustundirnar
með börnum sínum til síðari tíma.
í Ijósi þessa er barnaáriö ekkert
þjatt.
En hvað er rétt eða rangt? Fyrst
verður að sjálfsögðu að finna
markmiðið, til að geta sett kúrs-
inn. í þeim tilgangi eru umræður
og áþreifingar í eitt ár engin
ofrausn. Með dágóðum skammti
af bjartsýni ætti að vera óhætt að
trúa á mannskepnuna. Ef hún
skilur ástandiö, ætti hún að vera
nógu skynsöm til að finna lausn
og taka krókinn framhjá keldunni.
Ef fokið er í slóðina eöa kúrsinn
óviss, látum okkur þá ræða málið,
látum það gerjast og finnum
markmiðið. Leggjum svo aftur í
hann. Maðurinn er ekki fram-
leiðsla sköpunarinnar á lokastigi,
heldur sköpun í þróun, sem er að
læra að finna þróun sinni stefnu.
Maðurinn er að finna upp framtíð-
armanninn, sagöi einhver spek-
ingur.
Sú staðreynd, að íslendingar
verða allra karla og kerlinga elstir
og ungbarnadauði hér einna
lægstur í heiminum, sýnir að
líkamlega eru íslensk börn vel á
vegi stödd og eiga góðar framtíð-
arhorfur. En öll þessi græðgi,
taugaveiklun og æsingur í þjóðfé-
laginu gæti bent til þess aö viö
þyrftum að huga ögn að því
hvernig börnunum líður í sálinni.
Ef við, sem fullorðin erum, lítum
til baka, fer ekki á milli mála aö
barn lifir allt öðru vísi lífi en við
gerðum í æsku. Ekki endilega
verra, en umhverfið kemur á allt
annan hátt að þeim í daglegu lífi.
Á mínum æskuárum var móðir
mín önnum kafin heima við að
elda mat, þrífa hús og sauma fat.
Á haustin var allt heimilið í að
taka slátur og taka upp kartöflur
og á hverjum morgni þurfti að
fara í búð, kaupa fisk, mjólk og
nýlenduvörur. Krakkarnir fóru í
sendiferðir og lærðu að það skipti
máli hvað hlutirnir kostuðu og
hvernig glænýr fiskur leit út.
Slysagat á flík gat kostað Ijóta
bót. Krakkarnir voru með í að
undirbúa sunnudagsgöngur með
viðkomu hjá vinafólki foreldranna
eða undirbúningi að kvöldboði,
þekktu alla vini fjölskyldunnar. Á
hverju vori þurfti að sauma og
stoppa og kaupa stígvél eða
samfesting — þeirra tíma galla-
buxur — í sveitina. Þar var líka
reynt að taka þátt í öllum störfum.
Borgarstelpa í dag býr líklegast
í góöu sérherbergi með dótið sitt,
ekki trufluð af mörgum systkin-
um. Foreldrarnir vinna vísast úti.
Hún hefur verið á gæsluvelli, í
heimafóstri eða barnaheimili og
síðan í skólanum. Pabbi og
mamma þurrka af og ryksuga í
snarheitum. Fullorðna fólkið fer
einu sinni í viku í bíl í stórmarkað-
inn og kemur við í búðinni á leið
heim úr vinnu. Föt eru keypt
tilbúin. Telpan veit ekki hvernig
föt verða til. Hún er heldur ekki
með í að taka slátur eða kaupa
inn. Miklu líklegra að hún bíði eftir
því að pabbi og mamma megi
vera að því frá vinnunni og
heimilisstörfunum að gera eitt-
hvað skemmtilegt með henni. Allir
vinna ekki verkin sín saman á
heimilinu, heldur er sambandið
miklu líklegar bundið frístundun-
um — það er stundum og auka.
Krökkunum þykir það sjálfsagt
ekkert verra. En það er líf af
annarri gerð, annars konar sam-
band.
Þá vakna spurningarnar. Er
sambandið nægilega mikið? Það
er ekki eins samfellt og áður. Er
þá hægt að ná traustu tilfinninga-
sambandi á sparistundunum ein-
um? Er líklegt að varanlegt og
innilegt trúnaðartraust myndist, ef
alltaf kemur ný manneskja —
hversu góð sem hún er — í hverri
deild á barnaheimilinu, í sex ára
bekknum og áfram í skólanum. Ef
ekki kemur ást og umhyggja frá
neinni einni manneskju eða fáum,
heldur mörgum í vaktaskiptum?
Að því má hyggja á barnaári.
Nú segir kannski einhver: Ætlar
hún nú að fara að segja að
konurnar eigi að fara inn á heimil-
in? Ekki aldeilis! Þjóðfélagið er
breytt. Konurnar hafa þar heldur
ekki lengur viðfangsefni við að
framleiða fatnað, matvæli o.fl., í
samfélagi við stóran hóp heimilis-
fólks. Og þegar meðalævi konu
eru orðin 78 ár, þá getur hún ekki
leyst af hendi heila starfsævi inni
á heimilinu, þótt þar sé kannski
verkefni um nokkurt árabil. Þjóð-
félagið er líka öðru vísi fyrir hana.
Við erum búin að breyta þessu
öllu. Og ekki verður snúið við. Við
þurfum að endurmeta stöðuna.
Hér hjá okkur virðist því við-
fangsefni barnaársins vera endur-
mat á tengslum barnsins, foreldr-
anna og starfsvettvangsins, sem
ekki er lengur inni á heimilunum.
Þaö beinist að því að finna þau
úrræði og þá fleti á lífsstílnum,
sem ekki láta barnið detta niður á
milli og týnast. Búnar eru til
ágætar kenningar: Gefið börnun-
um foreldrana aftur! En hvernig?
Á stóru kvennaþingi í haust
reyndu sjálfstæðiskonur hér í
Reykjavík og úti á landi að kryfja
þetta mál. Þar var m.a. sérstak-
lega kynnt og skoðað mál, sem
gæti orðið þarna að nokkru liði,
sveigjanlegur vinnutími, sem
nokkur fyrirtæki hér hafa þegar
prufukeyrt. Þar getur starfsfólk
nokkuö valið vinnutímann, eftir
því sem hentar. Annað foreldri
getur þá byrjað snemma að
morgni og komið snemma heim,
hitt byrjað seint og hætt seint á
degi. Sums staðar er hægt að
koma því við að vinna af sér dag,
þegar illa stendur á. Meðan börn
eru á heimilinu, er hægt að haga
vinnutíma á þann veg, að einhver
sé heima mestan hluta þess tíma,
sem barnið er þar. En skólar og
dagheimili brúað bilrð og eru
orðln góðar hjálparstofnanir við
uppeldið og undirbúning undir
lífið. En festuna og trygga skjólið
og samfelldu tilfinningatengslin
geta haldið áfram að vera heima,
þar sem einhver er til að tengjast
við. Og báðir foreldrar geta af-
hent án samviskubits eða óþæg-
inda þær vinnustundir, sem þeir
eru að selja. Þetta er ekki eina
lausnin, en gæti verið eitt tækið til
að lagfæra það sem hefur farið
misvísandi á breytingatímum.
Einhver fjölskyldumeðlimur á ekki
að vera víkjandi, vera fórnandi.
Það gefst aldrei vel. Við hljótum
að geta fundið lífsstíl, þar sem
allir geta átt heima. Eitt ár var
notað til að skoða stöðu konunn-
ar, annað til að skoða stöðu
barnsins í breyttum heimi. Ein-
hver gárungi sagði að næst gæti
orðið ár heimilishundsins. Sumir
jafnvel látið sér detta í hug að
hann gæti komið í staðinn fyrir
foreldrana á tilfinningasviðinu.
Svo illa er ekki enn komið. Eða
eins og bóndinn íslenzki sagði,
sem heyrði slíkt tal: — Ekki
minnist ég þess nú að í minni
sveit hafi hundarnir alið upp
börnin!
Ætli við þurfum ekki fyrst að
skoða stöðu gamla fólksins í nýju
þjóðfélagi, og rétta þar líka kúrs-
inn. Svo vitnað sé í orð spaks
manns: Það þjóðfélag, sem ýtir
börnunum frá sér í geymslu og
setur gamla fólkiö til hliðar á hillu,
er illa farið!
Til hvers var beðið um þjóðar-
atkvæðagreiðslu um frumvarp for-
sætisráðherra? spyr einn maður
annan. Varla kom til greina, að
slík tillaga yrði samþykkt? Eða
var verið að vekja athygli á því, að
ríkisstjórnin ætti að segja af sér?
Þannig er talað, þegar tveir
hittast á götu. Menn finna að
ríkisstjórnin er í raun búin að
gefast upp enda hefur hún enga
ákvörðun tekið sem máli skiptir,
frá áramótum. Forsætisráðherra
skýtur sér á bak við það, að hann
hafi lagt fram frumvarp í ríkis-
stjórninni, sem hann treystir sér
ekki til að leggja fram á Alþingi,
af því að það hefur ekki stuðning.
Lúðvík er brugðið, svo að óþolið
leyndi sér ekki í sjónvarpsþætti
fyrir skömmu.
Púkarnir á fjósbitunum halda
áfram að fitna, af því að sjónar-
spilið heldur áfram og þjóðinni er
ekki sagt satt. Verðbólgan er í
fullum gangi, þótt hún sé lokuð
inni eins og í gufukatli, þar sem
allir aðvörunarventlar hafa
opnazt: Annars vegar hlaðast upp
óafgreiddar hækkanir á vörum og
þjónustu. Hins vegar eykst út-
streymið frá ríkissjóði með meiri
niðurgreiðslum en fjárlög gerðu
ráð fyrir ásamt rekstrarhalla hjá
opinberum stofnunum. Jafnframt
hrannast skuldir opinberra aðila
upp hjá bankakerfinu og lánsfjár-
áætlun gerir ráð fyrir meiri
skuldaaukningu erlendis, en segir í
fjárlögum. Undirstöðuatvinnu-
vegirnir standa ekki undir sér og
fyrirheitin um bættan rekstr-
argrundvöll fyrir sjávarútveginn
og fiskiðnaðinn hafa verið svikin.
Samt sem áður eru forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar, þeir
sem líta á sig sem sérlega fulltrúa
Alþýðuflokks eða Alþýðubanda-
lags, að þrátta um það, hver þeirra
sé mestur vinur þessarar ríkis-
stjórnar, sem þeir segja, að sé
rósrauð í framan. Ekki hvarflar að
þeim, að fólkið í landinu, þegar
atvinnan minnkar, noti öðru vísi
gleraugu en þeir, — algjörlega
óflokkspólitísk —, eða jafnvel
engin gleraugu, þegar það horfir
framan í ríkisstjórnina og sér að
hún er sótsvört.
Tvígervi
Alþýðu-
flokksins
Sighvatur Björgvinsson hefur
gaman af því að tala um, að
Sjálfstæðisflokkurinn sé í orlofi.
Kratarnir finna til sín, þó þeir
megi muna sinn fífil fegri.
Ekki'er þó að vita, nema þetta sé
rétt hjá Sighvati í þeim skilningi,
að Sjálfstæðisflokkurinn tapaði
síðustu kosningum og kann að
draga lærdóm af því. Vinstri
stjórn kafnar ekki undir nafni, —
og þjóðin þarf víst að rifja það upp
annað slagið, hvernig hún lítur út!
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
gefið ríkisstjórninni hálft ár til
þess að sýna sig. Það var líka
nauðsynlegt, að kratarnir fengju
að leika sitt stjórnarandstöðuhlut-
verk til enda, þannig að tvígervi
þeirra kæmi nógu vel í ljós til þess
að andlitið, sem veit að fjölmiðlum
blekki engan lengur. Nú horfa
menn á upprétta höndina í sölum
Alþingis, þegar hún staðfestir
skattana, skuldaaukninguna
erlendis og fjárframlögin í Bessa-
staðaárvirkjun.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir tek-
ið vel við sér í efnahags- og
atvinnumálum. Stefna hans byggir
á því, að við verðum að brjótast út
úr vítahring verðbólgunnar í
krafti frjálshyggju og jákvæðrar
uppbyggingar atvinnurekstrarins í
landinu, jafnframt því sem aðilar
vinnumarkaðarins komi sér saman
um það, hvernig þeir vilji færa
verðbótaákvæði kjarasamninga í
raunhæfara horf. Þetta er í sam-
ræmi við yfirlýsta stefnu Alþýðu-
sambandsins og vinnuveitenda-
sambandsins. Fari svo, að reynsl-
an leiði í ljós, að þessir aðilar hafi
ekkert lært af afleiðingum sól-
stöðusamninganna, verður að
snúast við því á sínum tíma. En þá
er sú viðbára heldur ekki lengur
gild, að þeir hafi ekki fengið
tækifæri til þess að skipa sínum
málum sjálfir, nú eftir að
satnningar eru lausir.
Óhjákvæmilegt er að árétta það,
að frjáls verkfalls- og samnings-
réttur gefur ekki einungis vald,
heldur fylgir honum ábyrgð. Og í
þeim efnum eru mörg álitamálin,
þegar á verkfallsréttinn er látið
reyna, svo að engin ákvörðun getur
verið einhlít. Þeim mun fáránlegra
er þess vegna, þegar handhafar
þessa réttar berja sér á -brjóst og
þykjast upp yfir alla gagnrýni
hafnir. Það sýnir einungis smæð
þeirra sjálfra, sem þannig láta.
Þess vegna ber allt að þeim sama
brunni, að brýn nauðsyn sé á að
rétta hlut „minnihlutans" innan
stéttarfélaganna og beina heil-
brigðri innri gagnrýni þannig í
sinn rétta farveg.
Á fundi sínum á Hellu sl. haust
tók Verkalýðsmálaráð Sjálfstæðis-
flokksins einmitt af skarið í þessu
efni og hvatti til þess, að réttur
„minnihlutans" innan stéttar-
félaganna yrði tryggður með lög-
gjöf, þar sem kveðið yrði á um
hlutfallskosningar í trúnaðar-
stöður verkalýðsfélaganna.
Þingrof
og nýjar
kosningar
Tvímenningarnir sem settu ráð-
herrana í stólana s.l. haust, Karl
Steinar Guðnason og Guðmundur
J. Guðmundsson, eru nú komnir í
hár saman. Samt segja þeir, að
þeim þyki vænt um ríkisstjórnina,
um leið og þeir skamma hana.
Sjálf minnir ríkisstjónin á hund,
eftir að hann hefur verið
skammaður.
Af því að ríkisstjórnin er búin
að gefast upp, verður henni lítið úr
Verki. Hún lætur hlutina danka
frá degi til dags, nema reynir að
gera það, sem embættismennirnir
ákveða og þannig getur þetta
ugglaust gengið eitthvað , þangað
tii allt er komið í hnút. Þó hafa
einstakir ráðherrar gaman af því
að tala við fjölmiðla og segja þá,
að allt milli himins og jarðar sé
einkar athyglisvert og biðja fólkið
í landinu að senda sér línu ef því
dettur eitthvað í hug, þótt það sé
tóm vitleysa, eins og iðnaðarráð-
herra segir.
En þjóðin var ekki að biðja um
þvílíka ríkisstjórn í síðustu
kosningum. Frambjóðendur og
verkalýðsleiðtogar Aiþýðuflokks
og Alþýðubandalags höfðu náð
eyrum hennar af því að mál-
flutningur þeirra var einfaldur og
þeir þóttust hafa tök á að ráða
niðurlögum verðbólgunnar án þess
að skerða hár á höfði eins einasta
launamanns í landinu — og raunar
að leysa öll vandamál þjóðarinnar
með einu pennastriki. Nú hefur
þetta reynzt skrum og skraf. Hið
opinbera fer lengra ofan í vasa
skattborgaranna en nokkru sinni
fyrr og öll laun í landinu hafa
verið skert meir en hjá fyrri
ríkisstjórn. Þó bullar og sýður á
verðbólgunni. Og þessir tveir
flokkar, Alþýðuflokkurinn og
Alþýðubandalagið, eru orðnir eins
og Arabi og ísraelsmaður í miðri
Jerúsalem eftir að skyggja tekur
og eru nauðbeygðir að vera í
félagsskap hvor annars.
Undir slíkum kringumstæðum
er ekki nema eitt ráð til. Það er að
leysa upp þennan félagsskap og
leyfa þeim að fara sitt í hvora
áttina, — og gefa þjóðinni um leið
kost á að kjósa fulltrúa sína á
löggjafarsamkunduna að nýju.