Morgunblaðið - 12.06.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ1979
15
„Hann leitaði sann-
leikans að fomu og nýju ”
Vinur og félagi frá Morgun-
blaðsárum er horfinn. Ung stúlka
hér úti sagði við mig, er hún frétti
lát hans: Eg var 9 ára gömul þegar
ég byrjaði að lesa greinar hans. Ég
hefi lesið þær ávallt síðan.
Þannig fer vonandi mörgum
ungum Islendingum. Árni Óla
náði í ritum sínum til ungra sem
eldri. Hann var fyrsti blaðamaður
íslands. Áður voru ritstjórarnir
allt í senn, blaðamenn og blað-
stjórar. Þeir Vilhjálmur Finsen og
Ólafur Björnsson réðu hann að
Morgunblaðinu á fæðingarári
blaðsins, 1913. Þar var hann
lengstum síðan. Valtýr frændi
minn, sá fjölhæfi ritstjóri, fékk
honum Lesbókina þegar hún varð
til. Þar ritaði hann í áratugi
þjóðlegan fróðleik um menn og
málefni, sem öll þjóðin minnist
nieð þakklæti. Hefur nokkur ís-
lenskur blaðamaður unnið slik
afrek fram á tíræðisaldur? Allt
fram á síðustu ár skrifaði hann
lifandi sögu, sem náði til lands-
manna allra.
S.l. sumar hitti ég hann hressan
og reifan í Austurstræti. Skyldi ég
hitta hann aftur, flaug mér í hug,
er við kvöddumst. Nú er hann
allur. En blaðaskrif og bækur
hans munu lifa.
Bóndasonurinn úr Þingeyjar-
sýslu, biaðamaðurinn og rithöf-
undurinn verður öllum ógleyman-
legur, sem kynntust honum og
unnu með honum. Ég mun ávallt
minnast Árna Óla sem vinar og
samstarfsmanns. Hann var hóg-
værastur allra, leitaði ávallt sann-
leikans að fornu og nýju.
Þannig eiga blaðamenn að vera,
ef mér skjátlast ekki á nýjum
tíma.
Farðu heill og sæll, gamli
fræðasjór og félagi.
Við Ölöf vottum Önnu Mjöll og
Atla Má innilega samúð.
Lundúnum, 11. júní 1979
Sigurður Bjarnason
frá Vigur.
Kveðja írá
Blaðamannafélagi íslands
I dag er kvaddur merkur braut-
ryðjandi á sviði blaðamennsku á
íslandi — Árni Óla. Hann var
fyrsti maðurinn, sem hér var
ráðinn til starfs sem almennur
blaðamaður. Með því voru mörkuð
tímamót í blaðaútgáfu hérlendis,
því fram að þeim tíma höfðu ekki
aðrir blaðamennsku að aðalstarfi
en ritstjórar, sem gjarnan voru
einnig útgefendur.
Ráðning Árna Óla til Morgun-
blaðsins 1913 var því fyrsti vísir-
inn að þeirri þróun, sem síðar
varð.
Árni Óla lagði mikla rækt við
íslenzk fræði og þá ekki sízt að
grafast fyrir um uppruna gamalla
minja. íslenzkir blaðamenn þurfa
á hinn bóginn ekki að leita lengi
eða fara langt til þess að finna
hornsteininn að stétt sinni eins og
hún er nú byggð upp.
Mikill erill og önn er fylgifiskur
blaðamennskunnar. Reynslan
hefur líka orðið sú að fáir hafa
enzt þar lengi. Þeim mun
aðdáunarverðari verður Árni Óla
okkur. Á honum var aldrei neinn
bilbug að finna þrátt fyrir háan
aldur. Hann stóð eins og klettur úr
hafi til síðasta dags.
Það er íslenzkri blaðamanna-
stétt mikill fengur að hafa átt
slíkan frumherja. Blaðamenn
sýndu honum hvern hug þeir báru
til hans með því að kjósa hann
heiðursfélaga Blaðamannafélags
íslands.
Nú að leiðarlokum vottum við
börnum Árna Óla. og öðrum að-
standendum dýpstu samúð — og
kveðjum hann með virðingu og
þakklæti.
Þakkarkveðja frá
stúkunni Framtíðin
Okkar látni bróðir, Árni Óla,
vann svo sannarlega, meðan hans
langi lífsdagur entist.
Enginn sem ekki vissi, mundi
hafa látið sér detta í hug, að sá
væri á tíunda tugnum, er Árni var
með okkur Framtíðarfélögum með
kvöldvökustund á Elli og hj.h.
Grund fimmtud. 10. maí s.l.
Líklega mundi einhverjum hafa
fundist eðlilegra og búist frekar
við, að rétt tvítug blómarós flytti
gamanmál, en öldungurinn ein-
hver fræðimál, jafnvel dulfræði,
en þetta sneri nú samt alveg öfugt.
Unga stúlkan sló á tilfinninga-
strengina.
Að vísu var okkar aldna systir
Emilía Jónasdóttir og Gréta
dótturdóttir Árna með bækur í
höndum, en er tilkynntur hafði
verið sjötti og síðasti liður dag-
skrárinnar: stráklingurinn, sem
ekki væri nema rétt rúmlega
níræður, var þar hvorki bók né
blað að sjá, rétt eins og hann væri
í einhverjum góðvinahópi við eld-
húsborð sagði hann okkur hverja
gamansöguna af annarri, og það
svo, að hvert einasta atkvæði
hlaut að koma vel til skila, og
vakti líka óskipta kátínu. Af reynd
síðustu mánaða vissi ég, að þótt
þar hefði þurft að greina nöfn og
ártöl, hefði hann ekki þurft neina
minnispunkta þar til. Einnig
skýrði hann siðakerfi og bygging
Reglunnar á fundi í stúkunni 2.
apríl s.l.
Fyrir nokkrum árum fór stúkan
einn sunnudag út í Viðey og hélt
fund þar í skála Hafsteins Sveins-
sonar. Bæði þar og á rölti um
eyna, er okkur mörgum ógleyman-
legur allur sá fróðleikur er hann
flutti, enda málið allt honum svo
nauðkunnugt, að aldrei leit hann á
blað eftir ættfærslum, ártölum né
mánaðardögum.
Árni var ekki aðeins náma
fróðleiks og skemmtiatriða til að
grípa, heldur mér frá fyrstu tíð, er
ég reynslulítill tók við Æt.em-
bætti af honum í stúkunni, sá
öryggisbakhjall, er ég gat ávallt
snúið mér til, til ráðlegginga og
svo laus var hugur hans, við
ellimörk, að aldrei dró hann úr um
neinar framkvæmdir og ávallt fór
ég öruggari og glaðari frá honum
en ég kom, í þeim erindum sem
öllum öðrum.
Vitanlega bjó hann að sterkum
hæfileika og reynsluskilyrðum,
hann gekk í Regluna 1937 og í
Framtíðina 1940.
Um langt skeið er hann búinn
að vera heiðursfélagi stúkunnar.
Fylgi Árna við hvert mál var því
mikill styrkur og heilshugar var
hann henni unnandi sem fagurri
bræðralagshugsjón til mannlífs-
ins heilla um alla jörð.
Ætt Árna, uppruna, ritstörf og
fjölþætt æviatriði utan Reglunnar
veit ég að margir mér til færari
munu rekja, en um látleysi og
hlédrægni ummæla um sín eigin
verk er okkur stúkusystkinum
hans fullvel kunnugt, t.d. þó hann
bannaði okkur ekki að helga 90
ára afmæli hans einn fund, kaus
hann ekki að vera þar viðstaddur
sjálfur, og með tilliti til hans óska
um hinstu kveðjur, verður því
engin viðhöfn viðhöfð, sem hann
hefði þó margfaldlega til unnið.
Hér mun því aðeins tjáð sam-
huga þökk okkar allra. I trú, von
og kærleika.
Stórtemplar hefur einng beðið
um að láta hér með fylgja virðingu
sína og þakkir Stórstúkunnar.
Ingþór Sigurbjs.
Æt.
í hug mínum og hjarta hafði
hann numið land sem lengi ber
hans góðu minjar. Við hittumst
oft. Seinustu árin oftar. Ég eign-
aðist íbúð í sömu blokkinni og
hann og því komum við oftar
saman. Um hver jól ritaði hann á
nýútkomna bók til mín. Þetta er
orðið mikið safn. Oft tek ég fram
bækurnar hans og alltaf sé ég
betur það mannval sem hér er á
ferð. Þrátt fyrir háan aldur var,
andlegt atgervi og reisn í fullum
mæli. Við hittumst eftir landsfund
og snæddum saman á Elliheim-
ilinu. Fylgdumst niður í bæ.
Kvöddumst á torginu. Ég hringdi
til hans stuttu síðar og hugmynd-
in var að fá hann til Stykkishólms
í sumar. Við athugum málið, sagði
hann og ég hafði von. Nú er ég um
stund góðum vin fátækari.
Við Árni mættumst í Reglunni.
Eftir að hann gekk henni á hönd,
kynnti hann sér viðhorf hennar til
alls mannlífs, alla þætti hennar og
alltaf varð hann hrifnari og hrifn-
ari af hugsión hennar og þeim sem
í upphafi byggðu grunninn.
Trú, von og kærleikur. Hvað er
dýrmætara í misvindasamri
veröld. Hann var enginn hálf-
velgjumaður. Þess vegna gátu allir
treyst orðum hans. Minni hans
var mikið og hafsjór var hann af
fróðleik. Enginn þekkti Reykjavík,
húsin og byggjendur þeirra betur
en hann og því var oft tii hans
leitað. Bækur hans bera vott um
vandvirkni og alúð Ég kom oft til
hans þegar hann var með bók í
smíðum. Það var gaman og hollt
að líta þar yfir.
Ungu fólki unni hann. Benti
þeim á hætturnar og ég man að
hann var viss um þá hættu sem lá
í að gefa eiturefnum litla fingur-
inn. Maður er aldrei öruggur nema
að hafna algerlega,
Siðakerfi reglunnar og mann-
bætandi kynnti hann sér náið og
ritaði um það bækling — handbók
til þeirra er að málum Reglunnar
vinna. Það var gott að hafa það í
höndum. Árni átti mörg áhuga-
mál. Náttúrulækningastefnan átti
í honum mikil ítök. Hann sýndi
það í verki. Oft dvaldi hann í
Hveragerði. Ferðafélagið, leiðsaga
var honum svo töm og létt. Á
Búðum hitti ég hann oft meðan
Lóa stjórnaði þar af skörungsskap
sínum. Oft leitaði ég til hans um
ættir og annað og þar stóð ekki á
svörum. Hann var alltaf boðinn og
búinn til hjálpar þeim sem hann
vissi að þurftu liðsinnis. Og ekki
var af dregið. Svona var Árni.
Elliheimilið Grund var honum
kært og störf þess og afkomu bar
hann fyrir brjósti. Hann dáðist að
Gísla og dugnaði hans, framfara-
hug og víðsýni.
Mikið er misst og ég vil með
þessum fáu orðum þakka góðum
vini og kærum samfylgd sem ekki
bar skugga á og ég vona að við
endurnýjum hana þegar ég svo
stíg það spor á land lifenda sem
hann hefir nú stigið.
Guð blessi minningu góðs vinar.
Árni Ilelgason.
s
við fortíðina enn auðsæ við hvert
fótmál, byggðin að mestu leyti í
kvosinni en þó tekin að teygja sig
til austurs og vesturs. Fátt hafði
verið rifið gamalla húsa — nema
það sem hafði orðið eldi að bráð.
Bæjarlífið var í senn tilbreyt-
ingarríkt og friðsælt og enginn
hörgull á efni fyrir blaðamann
sem hafði augun opin. Hin víð-
tæka þekking, sem Arni Óla aflaði
sér smám saman um sögu Reykja-
víkur, mun því í upphafi af tvenns
konar rót sprottin: í fyrsta lagi
áhuga hans á sögulegum fróðleik; í
öðru lagi nauðsyn þeirri sem
blaðamanninum var á að þekkja
nánasta umhverfi sitt — auk þess
sem Reykjavík var orðin höfuð-
staður þar sem þenkt var og
ályktað fyrir landið allt. Snemma
féll í hlut blaðamannsins að segja
fréttir af bæjarstjórnarfundum:'
»Ég átti að segja frá því sem þar
gerðist. Þetta var í fyrsta skipti á
ævinni að ég átti að rekja ræður
manna á fundi. Ég sýndi Finsen
handritið og hann lét allvel yfir
því hvernig mér hefði tekizt, og
svo kom frásögnin í Morgunblað-
inu. En ekki voru allir ánægðir.
Daginn eftir sendi Jón Þorláksson
ritstjórum blaðsins stutt bréf. Bað
hann þá um að senda ekki oftar
þennan sveinsstaula á bæjar-
stjórnarfund, því að hann hefði
sýnilega ekki hið minnsta vit á
bæjarmálefnum Reykjavíkur ...
ég fann sjálfur, að aðfinnslan var
réttmæt. Þess vegna varð hún mér
að gagni, því að ég fór að kynna
mér bæjarmálefni Reykjavíkur.«
Erill og ferill blaðamanns (sem
hér var vitnað til) er mikið rit og
greinagott um litríkasta skeið
íslenskrar blaðamennsku, þau ár
er dagblöðin voru ein um fjölmiðl-
unina — fyrir daga útvarps, að
ekki sé talað um sjónvarp. Fyrir
kom að fólk beið í ofvæni á götum
úti eftir nýjustu fréttum meðan
blaðamaðurinn sat innan dyra að
skrifa þær. Nærri má geta hvort
slíkur almennur áhugi hefur ekki
verið ungum manni hvatning í
starfi. Árni Óla gerði sér snemma
ljóst að sá, sem skrifar fyrir blað,
hefur áhrif, að fólk tekur mark á
orðum hans, ábyrgð fylgir starfi
hans. Þegar eitthvað stórt var að
gerast, hérlendis eða erlendis,
þyrsti fólkið í fréttir.
í Erli og ferli blaðamanns segir
Árni Óla svo um fyrstu ár sín á
Morgunblaðinu:
»Þegar ég Iít yfir starfsferil
minn hjá Morgunblaðinu fyrstu
árin, er mér ljóst, að hann var
óslitinn þrældómur. En ég fann
ekki svo mjög til þess þá. Ég var
Bókmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
ungur og hraustur og þoldi vel
langan vinnutíma. Og þó skipti
hitt ef til vill meira máli, að ég
hafði gaman að starfinu.« Áður en
Árni Öla réðst til Morgunblaðsins
hafði hann verið afgreiðslumaður
í verslun og leiðst starfið. »En
blaðamennska er allt annað. Þar
er sífelld tilbreyting og varla unnt
að segja að hver dagur sé öðrum
líkur.«
Nú er mjög tekið að fyrnast yfir
fréttamannsferil Árna Óla enda
langt um Iiðið síðan fréttirnar á
síðum Morgunblaðsins voru færð-
ar í letur af honum. En ritstjórn
hans á Lesbók Morgunblaðsins er
mörgum enn í fersku minni. »Les-
bók hóf göngu sína 4. október
1925. Var það þó með hálfum
huga, að ritstjórar blaðsins réðust
í þessa nýbreytni, því að allt var á
huldu um hvort blaðið gæti risið
undir þeim aukna kostnaði, sem af
þessu leiddi.« »En fljótt kom í ljós,
að kaupendur Morgunblaðsins
fögnuðu þessari nýbreytni, og
Lesbókin varð þegar til þess, að
kaupendum tók að fjölga örar en
verið hafði áður,« segir Árni Óla í
Erli og ferli blaðamanns.
Enginn vafi leikur á að Lesbók
Morgunblaðsins undir ritstjórn
Árna Óla hafði víðtæk áhrif og að
þau áhrif eiga eftir að vara lengi.
Þegar Árni Óla tók við umsjón
Lesbókar öðru sinni (1945) einsetti
hann sér að gera hana að þjóðlegu
tímariti. Og það varð. Er ekki
fjarri lagi að segja að þjóðfræði-
athuganir hans taki við þar sem
hinni eldri þjóðsagnasöfnun
sleppti. Árni Óla gerðist öðrum
fremur upphafsmaður þeirrar
bókmenntagreinar sem kölluð er
»þjóðlegur fróðleikur« og mjög
hefur borið á í íslenskri bókaút-
gáfu síðustu áratugina. Spor-
göngumenn hans á þeim vettvangi
eru orðnir margir — fleiri en tölu
veröi á komið.
I söguritun sinni studdist Árni
Óla við munnlegar og skriflegar
heimildir, auk eigin athugunar, og
má telja víst að hann hafi bjargað
frá glötun mörgum fróðleik sem
ella hefði lent í glatkistu
gleymskunnar, t.d. varðandi sögu
Reykjavikur. Þó aðrir yrðu að vísu
til að skrifa sögu höfuðstaðarins á
undan honum hygg ég engin hafi
verið fundvísari á merkileg smá-
atriði úr sögu sjálfs bæjarlifsins.
Til að mynda gerðist hann manna
fróðstur um gömul hús og vissi
hverjir höfðu átt heima í hverju
húsi á hverjum tíma — löngu áður
en »húsfriðun« komst á dagskrá.
Og Árni Óla hafði þaö fram yfir
marga aöra áhugamenn um sögu
Reykjavíkur að hann var blaða-
maður og hafði því næmara sam-
tímaskyn gagnvart hinu liðna, ef
svo má að orði komast, lagði
fréttamat á atburði horfinnar
tíðar. Nú er farið að kalla það
blaðamannasagnfræði. Hinsvegar
munu fá dæmi þess að Árni Óla
reyndi að ná til lesenda með því aö
grafa upp úr fortíðinni æsilega
atburði og rekja kitlandi frásagnir
af lífi liðinna kynslóða. Hann var
fyrst og fremst annálaritari í þá
veru að hann skrásetti það sem
frásagnarverðast mátti teljast frá
hverri tíð, tíndi til margt smátt
sem síðan varð að stórri heild —
varð að sogu!
Erlendur Jónsson.