Morgunblaðið - 12.06.1979, Blaðsíða 37

Morgunblaðið - 12.06.1979, Blaðsíða 37
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 1979 37 Jón Júl. Þorsteinsson kennari—Minning Fæddur 3. júlí 1898. Dáinn 4. júní 1979. Jón Júl. Þorsteinsson kennari andaðist á heimili sínu, Byggða- vegi 94, Akureyri, aðfaranótt ann- ars hvítasunnudags, á miðri stofn- unarhátíð kristinnar kirkju, sem hann unni mjög og vann svo margt fyrir um dagana. Að liðinni langri ævi gekk hann þá vamm- laus inn í fögnuð herra síns. Hann fæddist 3. júlí 1897 í Hringverskoti í Ólafsfirði, en ólst annars að mestu upp í Ósbrekku, þar sem foreldrar hans, hjónin Guðrún Jónsdóttir og Þorsteinn Þorkelsson hreppstjóri, bjuggu lengst. Jón vandist ungur allri almennri vinnu til lands og sjávar og gerðist snemma mikill íþrótta- maður, enda vaskur og ötull frá fyrstu dögum. Hann tók mikinn þátt í félagslífi í heimabyggð sinni þegar á ungum aldri og var þar snemma til forystu valinn. Auk þess starfaði hann mikið í góð- templarareglunni, var t.a.m. æðstitemplar stúkunnar Norður- ljóssins, og vann einnig að söng- málum, enda var hann organisti Ólafsfjarðarkirkju í aldarfjórð- ung. Enn má nefna, að hann var ungur kosinn til ýmissa opinberra trúnaðarstarfa, svo sem í hafnar- nefnd, vegamálanefnd og sóknar- nefnd. Liðlega tvítugur hóf hann svo kennslustörf, og þau áttu siðan eftir að verða aðalviðfangsefni hans ævilangt, verða til blessunar og uppbyggingar óteljandi ein- staklingum, og bera hróður hans víða. Jón gerðist farkennari í Ólafsfjarðarhreppi árið 1920 og gegndi því starfi nokkur ár, þar til hann fór í Kennaraskóla Islands. Þegar hann var kominn að loka- prófi þar, barst honum sú þung- bæra freng að heiman, að eigin- kona hans hefði andast. Þetta var mikil raun, og þá lá honum við að fallast hendur og hverfa heim frá náminu, en fyrir eggjan kennara sinna, sr. Magnúsar Helgasonar, skólastjóra, og Asgeirs Asgeirs- sonar, fræðslumálastjóra, ákvað hann að vera um kyrrt og ljúka prófi. Hafa verður í huga, að þá var ekki auðvelt eða ódýrt að komast milli landsfjórðunga að vetrarlagi, en þetta var örðug ákvörðun. Þegar heim kom til Ólafsfjarð- ar, tók Jón til óspilltra málanna við uppfræðslu ungmenna. Hann gerðist kennari við Barnaskóla Ölafsfjarðar og stofnaði þar jafn- framt unglingaskóla, sem hann veitti forstöðu til 1942. Einnig reri hann til fiskjar á sumrum og minntist síðan oft þeirri björtu daga og nátta á sjónum úti fyrir Norðurlandi með hlýjum huga. Honum þótti afar vænt um æsku- stöðvar sínar í Ólafsfirði, og þangað hvarflaði hugur hans oft og þangað beindist tal hans oft, þegar hann rifjaði upp minningar frá árdögum ævinnar. Þó átti það fyrir honum að liggja að flytjast þaðan. Veturinn 1943—1944 fór Jón til náms í íslenskri hljóðfræði í heimspekis- deiid Háskóla Islands, þar sem kennari hans var dr. Björn Guð- finnsson. Jón varð þegar mjög handgenginn dr. Birni, og oft tóku þeir saman langar göngur á sunnudögum og ræddu um hugð- arefni sín, málfræði og einkum hljóðfræði og tengdar greinar, svo sem lestrarkennslu. Þar gat hvor um sig mikið af hinum lært, því að Jón var þá þegar orðinn annálaður snillingur við að kenna byrjendum lestur og hafði öðlast í því mikla reynslu. Vináttusamband þeirra hélst, meðan báðir lifðu, og báðir mátu þeir hvor annan mikils. Þegar Jón hóf kennslustörf aft- ur, tók hann hljóðfræðina í sína þjónustu og beitti nú í þágu kennslulistar sinnar þeirri þekk- ingu, sem hann hafði hlotið hjá dr. Birni og drukkið í sig með áfergju. Hann kom sér upp nýju kerfi eða nýrri aðferð við lestrarkennsluna, byggða á myndunarlögmálum málhljóða, og beitti henni upp frá því. Hann samdi og gaf út lesefni fyrir yngstu börnin, Byrjandinn, og einnig kom hann upp mynd- spjaldkerfi til notkunar við kennsluna, sem sýndi myndunar- staði og myndunarhætti einstakra málhljóða, í sama skyni. Eg þykist vita, að þetta verk hans eigi eftir að auðvelda mjög lestrarkennslu framvegis, þessa grundvallar- kennslugrein, sem yfirleitt hefir verið alltof lítill sómi sýndur að undanförnu, e.t.v. af því að við eigum sorglega fá góða lestrar- kennara, þó að ekki séu nefndir snillingar í listinni á borð við Jón Júl. Þorsteinsson. Margir skóla- menn gerðu sér ljóst, meðan tími var til, að rétt og skylt var að nýta kennara á borð við Jón til leið- beiningarstarfa við aðra kennara, enda var hann oft fenginn til að heimsækja skóla, fylgjast með lestrarkennslunni og gefa góð ráð, einnig að leiðbeina á námskeiðum. Jón gerði sér einnig sérstakt far um að vanda málfar sitt og fram- burð, enda í samræmi við eðli þessa vandaða manns. Að vonum var hann fenginn ásamt öðrum til að lesa á lingvaphone-plötur ís- lenskan texta með samræmdum framburði, ætlaðar til kennslu í íslensku við erlenda skóla. Fram til síðasta dags var málfræði, einkum hljóðfræði sífellt tilefni heilabrota og umræðu. Hann tal- aði líka af fræðilegri þekkingu og starfsreynslu í senn, svo að alltaf var uppbyggilegt og lærdómsríkt að hlýða á hann og eiga við hann tal. Nokkru áður en hann lét af störfum fyrir aldurs sakir, tók hann sér ferð á hendur í orlofi frá kennslu og heimsótti skóla á Norðurlöndum, einkum í Noregi, og kynnti sér þar kennslu í lestri, ekki síst þeirra barna, sem áttu í einhvers konar erfiðleikum vegna líkamlegra eða andlegra ágalla. I þessari för fór hann hamförum í fræðaleit sinni, stofnaði til kynna við afar marga kennara og fræði- menn og heimsótti skóla og stofn- anir af brennandi áhuga hins síunga manns. Hér var einmitt það sérsvið lestrarkennslu á ferð- inni, sem lengi hafði heillað Jón og hann hafði lengi fengist við, þ.e. að lagfæra málgalla og ágalla talfæranna hjá börnum, sem áttu við slíkt að stríða. Til hans hafði lengi verið leitað víða að um land um aðstoð af þessu tagi við börn og unglinga og oftast með góðum árangri, svo að stundum gat minnt á kraftaverk. Árið 1944 gerðist Jón kennari við Barnaskóla Akureyrar og kenndi þar við mikinn orðstír, þar til hann lét af störfum fyrir aldurs sakir. Eftir það kom hann oft í skólann til að leiðbeina um lestr- arkennslu fyrir atbeina skóla- stjórans, og einnig tók hann nokk- ur börn heim til sín til kennslu, vegna þess að hann hafði af því yndi og afþreyingu að umgangast börn. Þau, sem urðu fyrir því happi að njóta þessarar tilsagnar hans, búa að því alla ævi. Hann var kennari af lífi og sál. Hann stundaði kennslustarf af hugsjón og köllun, en ekki í ábata- eða ávinningsskyni um laun greidd í peningum, því að hann var lítill fjármálamaður þegar sleppti þeirra grundvallarreglu að skulda engum neitt og standa ævinlega í skilum við aðra. Jóni þótti vænt um börn, var þeim ekki aðeins kennari og fræðari, heldur einnig vinur, ráðgjafi og félagi, stundum leikbróðir. Þess vegna þótti þeim öllum væntum um hann. Jón var mikill áhugamaður um félagsmál. Hann starfaði frá æskudögum til æviloka í Reglunni og unni hugsjónum hennar. Hann vann mikið að söngmálum og tónlist, lék vel á orgel og söng í Krikjukór Akureyrar, meðan hann hafði heilsu til. Þá söng hann í Kantötukór Akureyrar og var formaður hans árum saman, m.a. á þeim vandasama og anna- sama tíma, þegar kórinn fór hina sigursælu för sína til Danmerkur, Svíþjóöar og Noregs 1951 og kom heim með silfurverðlaun frá norr- ænu söngkeppninni í Stokkhólmi. Enn má nefna, að Jón var árum saman formaður sóknarnefndar Akureyrarkirkju, enda mikill kirkjumaður og trúmaður alla ævi. Þá var hann í áratug stjórn- armaður í Barnaverndarfélagi Akureyrar. Jón var fríður maður og knáleg- ur á velli, bjartur á svip og yfirbragð. Hann var alltaf bjart- sýnn og allra manna kátastur, þó að hann léti aldrei inn fyrir varir sínar nein aðfengin efni i því skyni. Hann hvorki vildi það né þurfti þess, eðli hans var að vera glaður og góður. Hann mátti í engu vamm sitt vita, var hreinn í lund og hreinn í hjarta, treysti alltaf á guðlega forsjón og hand- leiðslu og trúði á hið góða og göfuga í mannheimi og manneðli. Gott var að eiga Jón að vini og viðmælanda. Hann var síungur í anda, þó að líkamleg heilsa stæði völtum fótum undir lokin, og hélt sér ungum með ýmsu móti, t.a.m. því að rifja upp árlega og halda við kennsluefni frá fyrri dögum. Jón var tvikvæntur. Fyrri kona hans, sem hann gekk að eiga 15. desember 1923, en lést 2. mars 1929, var Dýrleif Marteinsdóttir frá Burstarbrekku í Ólafsfirði. Síðari kona Jóns, sem hann kvæntist 14. júlí 1949, er Margrét Elíasdóttir frá Vestmannaeyjum, og lifir hún mann sinn. Börnum hennar af fyrra hjónabandi reyndist Jón jafnan sem besti faðir, en sjálfur átti hann ekki afkomendur. Við Ellen og börn okkar sendum Margréti og öðrum vandamönnum Jóns einlægar samúðarkveðjur á saknaðarstund og þökkum Jóni órofa vináttu og margar velgerðir þá áratugi, sem liðnir eru, síðan kynni okkar hófust. Við biðjum Margréti blessunar og styrks og sendum Jóni þakklátan hug með fyrirbæn og góðum oskum inn á ókunn landið. Við vitum, að hann á þar góða heimavon, því að guð skapaði í honum hreint hjarta. Sverrir Pálsson. Um árabil hefur vinur minn og frændi sem nú er til moldar borinn átt við nokkurn heilsubrest að stríða, en allt um það vildi hann, er við hittumst eða töluð- umst við í síma, sem minnst um það ræða. Hann var ætíð hress og glaður og bar aldur sinn svo vel, að fæstum datt í hug, að Jón væri kominn á níræðisaldur. En enginn má sköpum renna, og ég veit að Jonni eins og við í Ólafsfirði kölluðum hann, beið rólegur síns aldurtila, þess eina, sem við mennirnir vitum með fullri vissu að hlýtur að koma yfir okkur. Jón Júlíus Þorsteinsson var fæddur hinn 3. júlí 1897 í Hring- verskoti í Ólafsfirði, sonur hjón- anna Þorsteins Þorkelssonar hreppstjóra og Guðrúnar Jóns- dóttur en þau hjón bjuggu lengst af í Ósbrekku í Ölafsfirði. Þótt Jón hefði ekki hlotið aðra menntun en nám í barnaskóla og nokkurt kvöldskólanám í ólafs- firði um eins vetrar skeið, þá hóf hann að kenna börnum í Ólafsfirði sem farkennari um 1920. En brátt fann hann til menntunarskortsins og löngunin til að verða fullnuma í þeirri starfsgrein, sem hann strax fylltist áhuga fyrir, knúði hann áfram til náms í Kennaraskólan- um þrátt fyrir mjög lítil efni. Eftir skamman tima lauk hann þaðan kennaraprófi vorið 1929. En vormánuðirnir þetta ár urðu Jón ákaflega erfiðir, því í byrjun marz 1929 andaðist fyrri kona Jóns og föðursystir mín, Dýrleif Marteins- dóttir, af barnsförum. Heimkom- an í Ólafsfjörð var þvi önnur en þessi ungi og áhugasami barna- kennari hafði hugsað sér. Jón var skipaður kennari við barnaskólann í Ólafsfirði um haustið 1929 og þar starfaði hann til hautsins 1943, að hann var skipaður kennari við barnaskól- ann á Akureyri. Jón var með eindæmum góður og áhugasamur kennari, og ég er sannfærður um að ég mæli fyrir munn okkar allra, skólabarnanna hans Jóns, að betri og samvisku- samari kennara hefðum við ekki getað hugsað okkur. Hann var okkur hvort tveggja í senn læri- faðir og félagi, og hver kennslu- stund hjá Jóni var í senn skemmtun og fræðsla sem við hlökkuðum til. Hann átti þetta einstaka lag, að gera jafnvel skriftarkennslu skemmtilega, enda leynir árangurinn sér ekki ef maður sér rithönd þeirra, sem lærðu að skrifa hjá Jóni. Hugleiknast var þó Jóni að kenna börnum að lesa. Á kennara- skólaárunum kynntist hann nýrri aðferð til lestrarkennslu, hljóð- lestraraðferðinni, sem var þá að ryðja sér til rúms fyrir, forgöngu ísaks Jónssonar og fleiri. Jón tók þessa aðferð þegar upp við sína lestararkennslu í Ólafs- firði, og lagði ríka áherzlu á sem réttastan framburð. Mun hann með kennslu sinni hafa átt drjúgan þátt í að uppræta á skömmum tíma flámæli sem nokkuð bar á í Ólafsfirði á þessum árum. En Jón rak sig bráðlega á það, að ekki var vandalaust að segja ákveðið til um, að hver framburður var réttastur. Hann sótti því um leyfi til að stunda nám í íslenzkri nútíma hljóðfræði í Háskóla íslands hjá dr. Birni Guðfinnssyni. Það leyfi fékkst og lauk Jón háskólaprófi í hljóðfræði vorið 1944. Veturinn 1948—49 stundaði Jón aftur nám hjá dr. Birni Guðfinnssyni í samræmdum íslenskum framburði. I framhaldi af því las Jón sjálfur og sá um lestur íslenskra leskafla eftir dr. Stefán Einarsson inn á plötur hjá Lingnaphon-fyrirtækinu í London. Áhugi Jóns á hljóðfræði og framburði íslenszkrar tungu staf- aði umfram allt af lögum hans til að geta kennt börnum að lesa á sem beztan hátt. Og honum þótti ekki síst áhugavert að kenna þeim börnum, sem áttu við einhverja erfiðleika að etja við lestrarnámið eins og t.d. málhelti. Þeir munu líka ekki fáir nemendur Jóns, sem eiga honum að þakka, að þeir tala skýrar og bera betur fram íslenzkt mál einmitt vegna kennslu hans. Til þess að auðvelda sjálfum sér kennsluna og börnunum námið bjó Jón til sérstaka leskafla, sem hann nefndi „Byrjandinn", og gefnir hafa verið út á almennan markað af Ríkisútgáfu námsbóka. Hins vegar hafa þeir aðilar, sem mestu ráða um útgáfu kennslu- gagna og hjálpartækja við lestrar- kennslu, ekki talið sér fært fram til þessa að gefa út aðalverk Jóns, sem liggur í handriti, en það eru skýringarmyndir ásamt leið- beiningum um hvernig hljóð allra hinna einstöku bókstafa eru mynduð. Lét Jón teikna þessar myndir á eigin kostnað eftir rönhenmyndum, sem sýna hvernig einstök hljóð myndast. Þe'ssar myndir notaði hann sjálfur við kennsluna með svo frábærum árangri að löngu eftir að Jón var hættur fastri kennslu vegna aldurs, leituðu foreldrar og forráðamenn fjölda barna, sem erfiðlega gekk við lestarnám, til Jóns um að kenna þeim. Og fram á síðustu ár var Jón að kenna, því að kennarastarfið var Jóni lífið sjálft. Raunar átti Jón sér mörg hugðarefni utan skólans. Hann var organisti Ólafsfjarðarkirkju í 25 ár og mikill unnandi sönglistar. Hann var í stjórn kirkjukórs og kantötukórs á Akureyri um árabil og virkur þátttakandi í þeim kórum um langt skeið. í Ólafsfirði starfaði Jón af miklum áhuga á ungmennafélag- inu þar og var lengi í stjórn þess. Hann stofnaði ungliðadeild innan felagsins, sem síðan varð svo upphafið að ungliðadeild í íþrótta- félaginu Sameining í Ólafsfirði og var formaður þessara deilda um langt skeið. A Akureyri tók Jón mikinn þátt i starfi góðtemplarareglunnar og gegndi þar ýmsum trúnaðarstörf- um. Einnig vann hann mikið að málefnum Akureyrarkirkju og starfaði í Barnaverndarfélagi Akureyrar um árabil. Eins og fyrr segir missti Jón fyrri konu sína 1929, en tuttugu árum síðar gekk hann að eiga eftirlifandi konu sína, Margréti Elíasdóttur. Voru þau hjón mjög samrýnd og var Margrét Jóni einatt stoð hans og stytta þrátt fyrir erfið veikindij sem hrjáð hafa Margréti um langt skeið. Jón var kennari af guðs náð, sem helgaði allt sitt líf því háleita starfi að kenna börnum, og með fullri vissu er óhætt að segja um Jón að öllum þeim börnum, sem hann kenndi, kom hann til nokkurs þroska. Eg og systir mín Dýrleif Jónína, sem heitir eftir fyrri konu Jóns og Jóni sjálfum, áttum því láni að fagna fyrir sakir frændsemi og mágsemda að eiga hann nánast sem heimiliskennara og sem náinn vin alla ævi. Að því höfum við búið og fáum víst ekki héðan af full- þakkað. Við flytjum eftirlifandi konu Jóns, systkinum hans og öðrum nánum ættingjum innilegar sam- úðarkveðjur, minnug þess að minningin um góðan dreng deyr ekki. Baldvin Tryggvason. + Bróðir minn, HARALDUR W. HALLGRÍMSSON, fyrrverandi bakari, andaöist aö Elliheimilinu Grund 10. þ.m. Fyrir mína hönd og annarra vandamanna, Guöbjörg Hallgrímsdóttir. t Konan mín, KRISTRÚN KRISTJANSDOTTIR, andaðist í Landspitalanum 10. júní. Jarðsett verður frá Mosfells- kirkju föstudaginn 15. júní kl. 2. Ingvar Þorkelsson, Þórisstööum Grímsnesi.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.