Morgunblaðið - 22.07.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ1979

Jarðhiti
Svona liti spegillinn út pegar hann væri
kominn á braut um jörðu. Hitaorkunni er
breytt í örbylgjuorku og geislanum varpað
á spegilinn, sem aftur sendir hann til
jarðar par sem örbylgjunum er breytt í
venjulega raforku. Grumman-verk-
smiðjurnar fást nú við smíöi svona spegils.
— svarió
við orku-
kreppu
I nýjasta hefti ritsins
Science & Mechanics, sem
gefid er út í Bandaríkjunum,
er mjög forvitnileg grein um
íslensk náttúruaudæfi —
hitann í idrum jardar — og
bollaleggingar vísinda-
manna um þad, hvernig
virkja megi þessa orku og
flytja langan veg til orku-
þyrstra kaupenda.
Greinin fer hér á eftir
örlítid stytt.
framtíðar
innar?
eftir Jorma Hyypia
Rúmur tíundi hluti íslands er
þakinn jöklum og því kann mörg-
um að virðast það ósennilegt að
þeir dagar komi að íslendingar
flytji út orku til Bandaríkjanna,
Suður-Ameríku og Afríku, orku
sem á upphaf sitt í hita. Þessi litla
þjóð við heimskautsbauginn gæti
orðið eins konar „olíufurstar"
norðursins, ekki síst vegna þess,
að grynnra er á náttúruauðæfin,
hitann, en á olíuna undir eyði-
mörkum Arabíu. En hvernig er þá
unnt að flytja hitaorkuna yfir
hafið til þriggja fjarlægra heims-
álfa? Með gervihnetti!
Hugmyndin virðist kannski
fjarstæðukennd en íslensk stjórn-
völd eru þó staðráðin í að koma
einmitt á þess konar orkuútflutn-
ingi á næstu tuttugu árum, svo
það er allt eins líklegt að um
næstu aldamót muni lesendur
þessarar greinar rista brauðið sitt
og kynda upp húsið með raforku
sem á rætur sínar að rekja til
hitans í iðrum jarðar á íslandi.
Enginn þarf að fara í grafgötur
um hinn gríðarmikla jarðhita sem
finna má á íslandi. Landið er á
öðrum enda Atlantshafssprung-
unnar, geysilangrar eldfjalla-
sprungu, sem nær eftir endilöngu
Atlantshafi. Sumir telja, að þriðj-
ungur alls hrauns, sem runnið
hefur á jörðinni síðustu fjórar
aldir, hafi komið úr íslenskum
eldfjöllum.
Tæknilegum aðferðum við að
nýta hitaorkuna fleygir mjög
fram víða um lönd og einnig hér í
Bandaríkjunum. Þó að enn sé
margur vandinn óleystur er eng-
inn vafi á, að orka jarðhitans mun
verða nýtt til að vinna bug á
vaxandi orkukreppu.
Þau tæknilegu vandamál, sem
við hafa blasað, eru þau, hvernig
flytja skuli þessa miklu orku frá
íslandi, en nú virðist hilla undir
svör í þeim efnum.
Fyrir tíu árum fékk vísinda-
maðurinn ■ Krafft A. Ehricke þá
hugmynd, að unnt væri að flytja
orku frá einum stað til annars
með því að breyta raforku í ör-
bylgjuorku sem mætti síðan beina
til gervihnattar, eða mikils speg-
ils, sem hefði alltaf sömu afstöðu
til jarðar. Spegillinn endurvarpaði
síðan örbylgjugeislum til mót-
tökustöðvar á jörðu niðri þar sem
þeim yrði aftur breytt í raforku.
íslensk stjórnvöld báðu nýlega
Ehricke að endurmeta hugmynd
sína og dæma um það hvort unnt
væri að hrinda henni í fram-
kvæmd. Niðurstaða hans var sú,
að skotið yrði á braut orkuflutn-
ingagervihnetti, sem yrði ávallt
yfir miðju Atlantshafi við mið-
baug.
„ísland getur náð yfir hafið,
sem liggur að þremur stærstu
efnahagsheiidunum. Þrjú megin-
lönd eru innan seilingar, 50 þjóð-
lönd þar sem rúmlega 1,3 milljarð-
ar manna búa við gríðarmikla og
vaxandi þörf fyrir raforku."
Það sem fyrst yrði fyrir höndum
er að koma upp aflflutningakerfi
pg ætti sendirinn, sem yrði á
íslandi, að geta sent örbylgju-
geisla sem að styrkleika svaraði
til 3 gigawatta af raforku, þ.e. 3
milljarðar watta eða 3 milljón
kílówött. Nokkurt orkutap yrði
þessu samfara, þannig að gera
mætti ráð fyrir, að raunverulegt
afl væri um 2 gigawött í móttöku-
landi. Með frekari þróun ætti að
vera mögulegt að flytja 7 gigawött
sem jafngiltu þá 4 í móttökulandi.
Ein aðferð við að auka orkuflutn-
inginn væri að bæta raforku frá
vatnsaflstöðvum við raforkuna frá
jarðhitastöðvunum en einnig
mætti auka nýtanlegan jarðhita
með kjarnorkusprengingum neð-
anjarðar.
Raforkuvinnslan
Ef gufan frá jarðhitasvæðunum
er nýtt í miklum mæli er hætt við
að gufustreymið minnki smám
saman, ekki vegna þess að úr
jarðhitanum dragi heldur vegna
þess, að vatnsstreymið í berglög-
unum minnkar. Af þessum sökum
væri nauðsynlegt að auka að-
streymi vatns í berginu svo að
gufukrafturinn yrði áfram nægur
til að framleiða þá gríðarmiklu
raforku sem að er stefnt. Ein
aðferðin væri sú að bora margar
djúpar holur ofan í berglögin, en
það er kostnaðarsöm og ekki
sérlega árangursrík aðferð.
Ehricke er þeirrar skoðunar að
besti kosturinn væri að gera lá-
rétta „strompa" eða holrúm neð-
anjarðar með kjarnorkuspreng-
ingu. Vatni yrði síðan dælt í þetta
holrúm og við það yrðu hitaskipti
bergs og vatns miklu örari en
þegar venjulegar borholur væru
annars vegar.
Kostnaðurinn við litla kjarn-
orkusprengju til þessara nota er
um hálf millj. dollara. Gufuafl-
stöð, sem framleiddi eitt gigawatt,
þyrfti að nota tvær 10 kílótonna
sprengjur og 16 sprengjur sú stöð,
sem höfð er í huga. Við gufuafl-
stöð af venjulegri gerð, sem fram-
leiddi eitt gigawatt, þyrfti aftur á
móti að bora 110 holur, sem hver
kostaði um hálfa millj. dollara eða
55 millj. alls — meira en tvöfaldur
kostnaðurinn við kjarnorku-
sprengingarnar. Kostnaðunnn við
að reisa sjálft orkuverið yrði í
báðum tilfellum miklu meiri en
sparnaðurinn væri umtalsverður.
Risastór
orkuflutningastöð
Raforkunni frá gufuaflstöðvun-
um, og e.t.v. að nokkru frá vatns-
aflsstöðvum og vindmyllum, yrði
með flóknum, tæknilegum aðferð-
um breytt í örbylgjugeisla sem
síðan yrði beint rétta leið með
hjálp margra milljóna einstakra
loftnetsstanga. Hver loftnetsstöng
getur aðeins sent frá sér 7,5—10
wött svo að jafnvel lítil stöð þyrfti
á að halda nokkrum tugum millj-
óna slíkra stanga.
Næsta viðfangsefnið væri að
senda örbylgjugeislann gegnum
lofthjúp jarðar til gervihnattarins
með sem minnstum afföllum.
Vegna norðlægrar legu íslands
yrði horn geislans miðað við sjón-
deildarhring aðeins 16,5 gráður og
vegalengdin, innan lofthjúpsins,
því 104 mílur í stað 31 ef leið hans
lægi beint upp. Truflandi áhrif
andrúmsloftsins verða því miklu
meiri en ella.
Veðurfari á íslandi er þannig
háttað að þar eru miklar skýja-
myndanir algengar. Loftraki í
mynd fastra kristalla hefur nei-
kvæð áhrif á feril örbylgjugeisla
en að öðru leyti getur truflunin
orðið með fernum hætti: Með
geislabroti; rýrnun; endurspeglun
og skautun.
J