Morgunblaðið - 22.07.1979, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ1979
Nýlega er lokið
leikári Þjóðleik-
hússins. Sjötta árið
í röð fékk leikhúsið
á annað hundrað
þúsund gesta, og
áhorfendur að sýn-
ingum á stóra svið-
inu hafa aðeins
einu sinni verið
fleiri í sögu þess.
En auk þess hefur
opinber umræða
um starfsemi og
stjórn hússins verið
meiri í vetur en oft
áður. Af því tilefni
leitaði blaðið
fregna hjá Þjóð-
leikhússtjóra,
Sveini Einarssyni.
Leikhús er
ekki verksmiðja
Ileldurðu að það feli í sér meiri
ólgu og ágreining meðal starfs-
krafta leikhúss. að það er
bjóðleikhús?
„Nei, það held ég ekki. í kjölfar
leikhúslaganna í fyrravor hefur
komið upp ótvíræð ólga meðal
starfsmanna hússins, sem er fyrst
og fremst vonbrigði yfir því
hversu lítið var gengið til móts við
óskir þeirra um aukið atvinnulýð-
ræði. Bæði fulltrúar starfsfólks og
ég sem þjóðleikhússtjóri höfðum
sett fram sameiginlegar tillögur
um framtíðarskipan mála, en
breytingarnar sem fengust voru
hins vegar mun færri en við
vonuðum.
Ég hef alltaf verið þeirrar skoð-
unar, að á vinnustað af þessu tagi
ættu starfsmenn að taka þátt í að
móta stefnuna. En um leið verða
þeir að taka á sig ábyrgð. Nú
eru þeir á milli tveggja vita,
þörfin og krafan er fyrir hendi en
ábyrgðin ekki, hún er enn öll á
leikhússtjóra og leikhúsráði. — Ég
held að vísu að engin von sé til að
150 manns taki skynsamlega á-
kvörðun í nokkru máli en tel að
velja ætti úr þeim hópi fólk sem
tekur ákvörðun með leikhússtjórn
og ber þá fulla ábyrgð á þeim þann
tíma með leikhússtjórninni.
Sums staðar er þessi lýðræðis-
alda að vísu gengin yfir. Ég talaði
t.d. um daginn við norska leikkonu
sem hafði barizt fyrir stvinnulýð-
ræði á sínum tíma, en nú sagðist
hún vera komin á þá skoðun eftir
reynsluna af því, að fáir ættu að
stjórna. En það þýðir ekkert fyrir
okkur að heyra slíkt, við verðum
að reyna það sjálf.
„Ég held að skoðanamismunur í
Þjóðleikhúsinu hafi verið styrkur
fyrir það og veitt því meira líf.
Olík afstaða til verka og flutnings
þeirra getur auðvitað líka leitt til
upplausnar og niðurrifsanda, en
þá reynir á manndóm og grund-
vallarafstöðu til leiklistarinnar,
og að fólk geri sér grein fyrir því
að þetta er ekki einhver barnaleik-
völlur fyrir okkur. Það má aldrei
gleymast, að leikhúsið er rekið af
fé almennings og í þjónustu hans.“
Uppsögn tveggja leikara húss-
ins á svokölluðum B-samningi
hefur vakið miklar deilur innan
hússins sem virðast síður en svo
fara minnkandi, og þess er kraf-
izt að uppsagnirnar verði aftur
kallaðar. Hvert er þitt
sjónarmið?
eiga nokkurra eigin hagsmuna að
gæta. En stofnunarleikhúsi — í
jákvæðri merkingu þess orðs —, er
stórhættulegt að múra upp í
glugga sína. Það býður óðar heim
stöðnun. Og sem betur fer hefur
Þjóðleikhúsið verið æði framsækið
undanfarin ár,“
M minntist á byrjendasamn-
inga. Ertu sammála leikhús-
stjóra Leikfélags Reykjavík-
urum, að samningar Félags ís-
lenzkra leikara séu baggi á list-
rænum möguleikum
leikhúsanna?
„Það kynni að vera að ég væri
því sammála í ýmsum greinum.
Að mínu viti þarf að stokka upp
þessa samninga. Auðvitað viljum
við að listafólkið hafi sem bezt
kaup fyrir erfitt starf, en leikhús
er öðruvísi en aðrir vinnustaðir og
þarf sveigjanlegri ákvæði.
Alþýðuleikhúsið gæti t.d. ekki
starfað ef það þyrfti að hlíta
samningum F.I.L."
„Stofnanaleikhúsi er
stórhœttulegt að
múra upp íglugga súm ”
„Ég held nú ekki að það sé
leiklistinni til góðs í heild, né þeim
einstaklingum sem hér um ræðir,
að gera slík mál að blaðamáli,
enda hafa þau hingað til verið
leyst innanhúss. En aðrir hafa
ítrekað borið þetta mál í blöð, svo
ég býst við að hjá því verði ekki
komizt lengur að skýra það nokkr-
um orðum.
Þessi B-samningur er gerður við
leikara til eins árs í senn
Listrænt mat á hæfileikum er
auðvitað alltaf huglægt, og þar
geta einungis farið til stuðnings
spár um það, hvernig viðkomandi
starfskraftur kunni að nýtast. Ef
sýnt er, að leikhúsið hefur meiri
þörf fyrir annað fólk en það sem
það hefur, stoðar ekki annað en
horfast í augu við það. Sá hópur er
e.t.v. of stór, sem býr við þetta
atvinnuóöryggi og því mætti
breyta. En leikhús er ekki verk-
smiðja, þörfin er misjöfn. Við
skulum ekki gleyma því, að komin
er fram ný kynslóð leikara, sem
hefur þegar sannað tilverurétt
sinn. Við höfum sótt á um að fá að
ráða þetta fólk á sérstaka lægri
byrjunarsamninga, en ekki notið
til þess fulltingis stjórnar Félags
íslenzkra leikara. Við viljum gefa
þessu fólki tækifæri, ekki bara
vegna þess, heldur og okkar. Og
kjarni þessa máls er auðvitað sá,
hvort þeir sem ábyrgðina axla eða
einhver þrýstihópur á að ráða.
Hér er í raun spurt, hvort
leikhúsið er rekið fyrir okkur sem
þar störfum ákveðinn tíma eða
fyrir almenning. Ég tel t.d. að
hvorki leikhússtjórinn né einhver
leikarinn geti ákveðið upp á eigin
spýtur að vera þar til eilífðarnóns.
Auðvitað skapast alltaf viss til-
finningatengsl fólks sem starfar
saman um einhvern tíma. En
leikhúsi verður ekki stjórnað af
tilfinningasemi."
En nú má ekki gleyma því, að
innan stéttar leikhúsmanna eru
skiptar skoðanir um þetta mál.
Þarna rekast á hagsmunir innan
stéttarinnar, „þeirra sem sitja að
kötlunum og hinna sem eru úti í
kuldanum". Ég leyfi mér að orða
þetta svo, vegna þess að svo virðist
sem allir vilji nú helzt starfa
hérna, þrátt fyrir yfirlýsingar um
ágæti annarra leikhúsa. Auk þess
eru svo ýmsir sem sjá þessi mál í
víðara sjónarhorni, án þess að
Rætt við
Svein Einarsson
þjóðleikhússtjóra um
sL leikár hússins og fleira
„Efilla fer, er það leikhússtjóranum að kenna, en ef það
fer vel, er það hinum að þakka
Þjóðleikhússtjóri —
skrifstofumaðurinn
og listamaðurinn
Svo við snúum okkur að þér
sjálfum, er það rétt að þú hyggist
hætta í þessu starfi um næstu
áramót?
„Nei, ég býst nú ekki við því. En
ég vil bara svara þessu þannig, að
ég hef alla tíð verið þeirrar skoð-
unar, að menn ættu ekki að vera
of lengi í embætti af þessu tagi, og
ég réðst til Þjóðleikhússins með
það í huga. Þetta er mjög krefj-
andi og lýjusamt starf, ég tala nú
ekki um í Þjóðleikhúsinu, þar sem
ekki hefur verið gengið frá grund-
vallarskipulagi.
Ég þekki t.d. ekkert leikhús af
þessari stærðareiningu, þar sem
hvorki er starfandi framkvæmda-
stjóri né leiklistarráðunautur."
Hversu þarfar eru slíkar
stöður?
„Þær eru svo nauðsynlegar, að
t.d. á nýafstöðnu þingi norrænna
leikhússtjóra var ekki einu sinni
rætt, hvort leikhúsin ættu rétt á
slíkum mönnum, heldur hvort
leikhússtjórinn ætti að fá að ráða
vali þeirra sjálfur þegar hann
réðist til starfa.“
Hvernig kemur t.d. skortur á
þeim fyrrnefnda fram?
„Hann lýsir sér svona nokkurn
veginn þannig, að stundum finnst
manni eins og manni sé ætlað að
gegna þremur til fjórum störfum í
einu.“
Og við ræðum stöðu Þjóðleik-
hússtjóra og tengsl hans við
listgreinina.
„Nú er gerð krafa til að Þjóð-
leikhússtjóri sé listamaður,“ segir
Sveinn, „og hann verður þá að
vissu marki að neita sér um
ástundun sinnar listar á meðan
hann gagnir þessu starfi og eiga á
hættu að koma út verri listamaður
eða ekki eins eftirsóttur."
Heldurðu þá að þetta starf,
með allri þessari yfirferð um
leikrit og leiklist, auk þess sem
þú reynir að fylgjast með sköpun
allra leiksýninga hússins, hafi
einhver áhrif á þín eigin viðhorf
og vinnubrögð við leikstjórn?
Leikstjórn er einbeitingarverk,
og mér er mjög erfitt að vera með
heilt leikhús á bakinu jafnhliða
því að einbeita meir að slíkri
vinnu. Það hefur að vísu tekizt, en
ég skal viðurkenna að ég hef notið
þess meira að setja upp sýningar