Morgunblaðið - 25.08.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 1979
Um síðustu aldamót fannst ungri stúlku í San Francisco dansinn
kominn í ógöngur. Hún kastaði frá sér lífstykki og ballettskóm og
dansaði berfætt í grískri skykkju um pvera og endilanga Evrópu —
hundsaði allt sem kallast gat formlegar ballettreglur eóa almennt
siðareglur pess tíma. „Oans er hreyfingar líkamans í samræmi viö
hreyfingar jarðar ..
ísadóra Duncan arfleiddí dansinn ekki aö nýrri tækni né uppgötvaði
hún ný dansspor. Dansinn fyrir henni var, eins og hugtakið dans merkír í
upprunalegri merkingu, móðir listanna, tjéning líkamans til dýrkunar
móöur néttúru. Hún dansaöi í anda grísku goðafræöinnar, einfaidleikinn
var aðalsmerki hennar og hún poldi hvorki prjál né sýndarmennsku,
sem henni fannst vörumerki dans síns tíma.
Framlag ísadóru til dansins var mikilvægara en nokkur ný spor eða
aukin tækni. Hún átti sinnpátt í pví aðddansinn varð metinn að
veröleikum líkt og aörar listgreinar, tónlist og leiklíst. Hún arfleiddi
dansinn að hugsjón, virðingu og ástríöu. Hún færöi dansinum listrænt
gildi og pólitískt inntak. Hún ruddi veginn fyrir aöra dansara og breytti
peirri ímynd aö dansinn væri aöeins við hæfi gleðikvenna og götustráka.
ísadóra Duncan uppgötvaði ekki nýjan dans né endurvakti hún
fornan. Stíll hennar var ekki grískur eins og sumir virðast halda, hún var
eingöngu klædd grískri skikkju og vildi meö pví túlka heiðarleika,
einfaldleika og boðskap pess sígilda í lístinní. Hún dansaði eftir tónlist
meístaranna, Schuberts, Beethovens og Wagners. Dansinn fyrir henni
var tilgangslaus ef hann var ekki sprottinn af innri tilfinningum góðum
eöa slæmum ...
Dansinn var tákn frelsis og hún haföi mikil áhrif á kvenréttindabaráttu
síns tíma og síðari tíma líka.
Hún hafði áhrif á klæðnað kvenna sem pankagang. „Losið ykkur við
lífstykkin, pannig aö piö eigiö auðveldara með að fæða börn, losið ykkur
við háhæluðu skóna, svo pið getið hreyft ykkur, kastiö pessum
fjaðrahöttum og losiö ykkur úr hlekkjum liðinna alda, hugsið um heilsu
ykkar og verið ófeimnar viö aö tjá ykkur.“ Fáum konum hefur tekizt
betur upp í tjáningunni en henni og fáar hafa verið einlægari...
Franski myndhöggvarinn Rodín, sagðist tala fyrir munn margra
samtímamanna, Þegar hann segöi, aö ísadóra Duncan væri einhver
merkasta kona sem heimurinn heföi pekkt. Lífskraftur hennar,
persónuleiki, hispursleysi hennar og gáfur — að frátaldri snilld hennar
og dýpt í danslistinni hafa haft mikilvæg áhrif á siðmenningu okkar
tíma.
Isadora Duncan fæddist viö
sjávarsíðuna í San Francisco 27.
maí 1878 og þar steig hún sín fyrstu
dansspor í takt viö öldurnar.
Hún var yngst fjögurra barna.
Móöir hennar Dóra, fædd Gray, var
af írsku bergi brotin og faöir hennar
Joseph Charles Duncan af skosk-
um og írskum ættum en einn
forfeöra hans var hershöföingi í
bandarísku borgarastyrjöldinni.
Báöir foreldrarnir voru listrænir,
móöirin tónlistarkennari og faðirinn
áhugasamur um bókmenntir.
Joseph Duncan var ævinramaöur,
fékkst stundum viö blaöamennsku,
annaö slagiö cið gróöabrask, orti
Ijóö, seldi listmuni og haföi mikinn
áhuga á konum. Framhjáhöld hans
og hirðuleysi í peningamálum voru
megin orsakir þess aö hjónin skildu
rétt eftir fæöingu ísudóru. Móöir
hennar kastaöi írsk-kaþólskri trú
sinni og sökkti sér niöur í lestur
bóka óvissutrúarmannsins Roberts
Ingersolls. Sjaldnast haföi hún pen-
inga aflögu fyrir húsaleigunni og var
fjölskyldan því á stööugu flakki.
Reyndi hún aö hafa í þau og á meö
píanókennslunni. Börnin léku sér í
fjörunni, sváfu og borðuöu þegar
þeim hentaöi.
Hún brýndi fyrir þeim andtrúar-
legar skoöanir og ógnir kapítalism-
ans, skoöanir sem fylgdu ísadóru
allt lífiö.
Þetta uppeldi ýtti undir sjálfstæöi
ísadóru og sjálf sagöi hún síöar aö
móöir hennar heföi átt mestan þátt
í aö ýta undir sköpunarhæfileika
hennar. Duncan krakkarnir voru
„uppreisnarseggir" löngu áöur en
þau vissu hvaö hugtakið merkti.
Þaö átti illa viö ísadóru litlu aö
sitja á skólabekk. Hún var byrjuð
að kenna krökkunum í hverfinu aö
dansa sex ára gömul og tíu ára
stofnaði hún „dansskóla“. Hún
hætti í skóla þar sem hún sá fram á
aö geta séö fyrir sér meö dans-
kennslu og fljótt fyrir fjölskyldunni
allri, þótt tekjurnar væru ekki háar.
Ellefu ára var hún einnig farin aö
kenna fullorönum samkvæmis-
dansa og hafði Elisabetu systur
sína sér til aöstoöar. Innan fárra ára
var dansskóli þeirra systranna orö-
inn viöurkenndur af heldri þorgur-
um San Francisco. Þá hafði ísadóra
komist í kynni viö Inu Donnu Cool-
brith skáld og var farin aö skrifa
sjálf.
Hún gerði
dansinn
að list
og gaf
honum
Teikning eftir Bakst.
Móöursystir ísadóru, Augusta,
sem var leikkona, haföi mikil áhrif á
hana og vakti meö henni áhuga á
leiksýningum og tólf ára slóst hún í
för meö systkinum sínum í dans-
ferö.
Móöir ísadóru hvatti hana til aö
sækja balletttíma, sem end-
úöu meö þeim hætti aö þegar
ballettmeistarinn baö hana aö
standa á tánum, spuröi hún
hneyksluð: „Af hverju?“ „Vegna
þess aö þaö er fallegt" svaraði
kennarinn. „Nei, það er Ijótt og
óeölilegt", mótmælti ísadóra og
snerist hnarreist á hæli og sótti
aldrei balletttíma framar.
Eftir þaö einbeitti hún sér aö því
aö þjálfa hreyfingar sínar sjálf.
Frama var hún samt staðráöin í að
ná og þegar framkvæmdastjóri
faranddansflokks neitaði henni um
vinnu taldi hún móöur sína á aö
flytjast meö sér til borgar leikhús-
anna Chicago. Þar gekk ísadóra á
milli leikhússtjóra, dansaöi fyrir þá í
grískri skikkju og var alls staöar
nema á einum staö hafnaö. Þar
bauö framkvæmdastjórinn henni
aö dansa fyrst þetta „gríska atriöi"
og síöan skyldi hún smella sér í
blúndukjól og dansa kan kan meö
hópi stúlkna.
Þaö blés ekki byrlega fyrir ísa-
dóru á þessum tímum og frá
Chicago hélt hún til New York, þar
sem hún fékk aö dansa meö dans-
flokki, slóst í hóp meö leik- og
dansflokki Augustine Daly og bæöi
dansaði og lék. Tvítug yfirgaf ísa-
dóra Augustine Daly. Hún haföi
megna óbeit á leiklist en álit hennar
á eigin hæfileikum var nægilegt til
þess aö hún þyröi aö bjóöa heimin-
um byrginn. Hún leigöi sér íbúö í
Carnegie Hall og dansaöi í einka-
samkvæmum ríka fólksins. Hún
eignaðist marga aödáendur sem
bæöi hrifust af útliti hennar, skær-
um bláum augunum, Ijósbrúnu
hárinu og þokkafullum hreyfingum.
Af dansi hennar mátti greina áhrif
frá Francois Delsarte sem var einn
af frumkvöölum hins tjáningarfulla
dans.
ísadóra var vinsæl í New York en
henni fannst Bandaríkjamenn samt
ekki tilbúnir aö meötaka snilld sína,
svo með lánum hér og þar tókst
Teíkning eftir Grandjouan.