Morgunblaðið - 21.10.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1979
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1979
17
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og skrifstofur
Auglýsingar
Afgreiósla
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guómundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aöalstræti 6, sími 22480.
Sími83033
Áskriftargjald 4000.00 kr. á mánuói innanlands.
í lausasölu 200 kr. eintakið.
Einræðisherrar leggja
sig jafnan mjög fram
um að bæta ásjónu sína út
á við. Augljóst er, að
Kremlverjar hafa í hyggju
að nota Olympíuleikana í
Moskvu á næsta ári í þessu
skyni. En ráðstafanirnar,
sem grípa hefur orðið til í
þessu kúgunarríki komm-
únismans, til að leikarnir
geti farið fram eru væglega
til orða tekið ógeðfelldar.
Hermönnum hefur verið
skipað að leggja hönd á
plóginn við smíði íþrótta-
mannvirkja gegn þeirri
einu þóknun að fá aðgöngu-
miða á leikana með skipun
um að hrópa hvatningarorð
til eigin manna. Fangar eru
látnir vinna að gerð minja-
gripa. Hundruðum ef ekki
þúsundum saman eru
Moskvubúar fluttir frá
heimilum sínum til þess, að
þeir geti ekki komist í
kynni við þá útlendinga,
sem leikana sækja. Fang-
elsisdvöl manna er lengd og
þannig mætti áfram telja
þær hliðaraðgerðir, sem
ráðstjórnin grípur til, þeg-
ar hún á von fjölda gesta í
heimsókn.
Meðal annars af þessu
tilefni hafa samtökin Amn-
esty International sent
Leonid Brezhnev forseta
Sovétríkjanna opið bréf,
þar sem þeim tilmælum er
beint til ríkisstjórnar Sov-
étríkjanna, að hún láti skil-
yrðislaust lausa alla sam-
viskufanga og bindi enda á
misnotkun geðlæknisfræð-
innar í pólitískum tilgangi.
í bréfinu, sem birtist hér í
blaðinu í heild 11. október
s.l. segir m.a.: „Fólk, sem
fangelsað hefur verið fyrir
að skrifa um mannrétt-
indabrot, hefur verið kallað
glæpamenn, liðhlaupar,
svikarar, njósnarar, vand-
ræðagemlingar, nöldrarar,
óróaseggir eða sníkjudýr.
Fólk, sem fangelsað hefur
verið fyrir að hvetja til
aukinnar sjálfsstjórnar eða
tækifæra fyrir þjóðir sínar
og þjóðarbrot, hefur stjórn
yðar kallað borgaralega
þjóðernissinna, aftur-
haldssinna og sáðmenn
fjandskapar meðal þjóða
Sovétríkjanna. Fólk, sem
fangelsað hefur verið fyrir
að kenna börnum sínum
trúarbrögð eða prenta
biblíuna hefur verið kallað
frumstæðir og fanatískir
sálarspillar. Fólk fangelsað
fyrir allar þessar sakir
hefur verið sagt geðsjúkt.
Samkvæmt alþjóðlegum
skilningi er þetta fólk sam-
viskufangar. Við biðjum
um, að því verði skilyrðis-
laust veitt frelsi. Við mæl-
umst til þess að hætt verði
að misnota geðlækningar í
pólitískum tilgangi...“
Um leið og Morgunblaðið
tekur undir með Amnesty
International og tilmæli
samtakanna til valdhafa
Sovétríkjanna, er vakin
athygli á frásögn Vladi-
mirs Bukovskys á fundi í
Reykjavík fyrir skömmu,
sem birtist hér í blaðinu í
dag og næsta sunnudag.
Þar geta menn kynnst af
eigin raun vitnisburði
manns, sem lifði af ógnar-
vist í Gúlaginu, fangabúð-
um kommúnismans, sem
fjölgar í vegna Olympíu-
leikanna í Moskvu. En í
Morgunblaðinu fagnaði
Bukovsky einnig framtaki
Amnesty International og
taldi það „stórkostlegt", svo
að vitnað sé til hans eigin
orða.
Á sama tíma ' og þessi
barátta fer fram gegn því,
að Olympíuleikarnir verði
tilefni fangelsana og nauð-
ungarflutninga má einnig
lesa hér í blaðinu auglýs-
ingu, sem ber yfirskriftina
„Nú geta allir tekið þátt í
Olympíuleikunum. — Ein-
stakar hópferðir til Moskvu
— ævintýraferðir sem aldr-
ei gleymast." Auglýsandinn
er sá aðili, sem hefur
„einkaumboð á íslandi
fyrir Olympíuleikana í
Moskvu", eins og þar segir,
Samvinnuferðir — Land-
sýn, ferðaskrifstofusam-
steypa samvinnuhreyf-
ingarinnar og alþýðusam-
takanna hér á landi. Og
ekki nóg með það. Auglýst
er: „Sparivelta Samvinnu-
bankans getur síðan gert
Olympíuferðina enn auð-
veldari."
Þess er skemmst að
minnast, að íslendingur,
sem sótti alþjóðlega kvik-
myndahátíð í Moskvu,
mátti dúsa næturlangt í
vist hjá KGB, sovésku
leynilögreglunni, vegna
smávægilegrar misfellu í
vegabréfsáritun frá sov-
éska sendiráðinu í
Reykjavík. Og ekki eru
mörg ár síðan íslenskir
júdó-menn lentu í vand-
ræðum vegna ofríkis sov-
éskra embættismanna og
landamæravarða. Auðvitað
má segja, að slíkar ferðir
séu „ævintýraferðir sem
aldrei gleymast".
Úr því að sú ákvörðun
var tekin að efna til 01-
ympíuleikanna í Moskvu á
að nota það tækifæri, sem
þá gefst, til að þjarma að
Kremlverjum og knýja þá
til að slaka á einræðinu.
Hvað sem segja má um
lokasamþykktina frá Hels-
inki 1975, hefur hún þó
orðið vopn í höndum and-
ófsmanna gegn ofbeldinu í
löndum Austur-Evrópu.
Þannig á einnig að verða
með Olympíuleikana í
Moskvu.
Olympíuleikarnir
í Moskvu
Hákon Bjarnason, Reidar Bathen og Valtýr Steíánsson við Staðará hjá Hallormsstað 30. júní 1948. Bathen var íylkisskógastjóri í Troms í Noregi
og var gestur á aðalíundi Skógræktarfélags íslands, sem haldinn var á Hallormsstað. mm: ói.k.m.
! Reykiavíkurbréf
Laugardagur 20. október
ÁRTRÉSINS
Prýóum Iandió—plöntum tijám!
Ar trésins —
skáldskapur
og veruleiki
Margar eftirminnilegustu
líkingar Krists fjalla um tré og sú,
sem einna þekktust hefur orðið og
gegnir miðþyngdarhlutverki í
boðskap hans, er um mustarðs-
kornið sem verður að tré, „svo
fuglar himinsins koma og hreiðra
um sig í greinum þess“. Himna-
ríki, segir hann, er líkt þessu tré.
Þó að Island sé nánast skóglaust
land, eigum við mörg minnisstæð
örnefni, sem eiga uppruna sinn í
trjám og skógum og benda ásamt
öðru ótvírætt til þess, að landið
hafi verið vaxið viði á stórum
svæðum á landnámsöld og birki-
breiðurnar hafa haft meiri áhrif á
víkingana en við getum nú gert
okkur grein fyrir. Þeir komu líka
frá einu skógfegursta landi norð-
urálfu og í skáldskap þeirra er
einatt skírskotað til trjáa og þá
líklega fremur til þeirra stórvöxnu
hlyna, sem þeir voru vanir úr
æsku sinni og uppvexti en héðan
af ísa köldu .landi. En þess ber þá
líka að gæta, að á landnámsöld
ríkti hér hlýviðrisskeið og enginn
vafi á því, að landið var mun
grónara en síðar varð. Land-
námsmenn og niðjar þeirra kunnu
því miður ekki fótum sínum forráð
og eyddu skógum að mestu með
vanrækslu og ofbeit, enda kólnaði
mjög í veðri þegar á 13. og 14. öld
og þeir áttu undir högg að sækja
eins og landið sjálft. Af þeim
sökum höfum við ekki orðið þeirr-
ar gæfu aðnjótandi að erfa skógi-
vaxið land, en verðum að öllum
líkindum að fara á nokkra sér-
stæða staði í Skotlandi til að gera
okkur í hugarlund, hvernig að-
koman var hér áður fyrr.
En Skotland er einna fegurst
landa í norðurálfu og satt bezt að
segja með ólíkindum, hvað Islend-
ingar hafa vanrækt að heimsækja
þennan nágranna okkar, sem hef-
ur uppá að bjóða slíka náttúrufeg-
urð og fjölbreytni, að unun er á að
líta.
A þetta er minnzt hér vegna
þess að í hönd fer ár trésins og er
það vel. Þetta ár mun ekki fara
fram hjá okkur frekar en barnaár-
ið, enda eru miklar hugsjónir við
það tengdar og engum ætti að vera
meira fagnaðarefni en Morgun-
blaðinu, að trésins skuli minnzt
með þessum hætti, svo mjög sem
Valtýr Stefánsson ritstjóri barðist
fyrir skógrækt og helgaðí blað sitt
þeirri fögru hugsjón. Hann var
einn af forystumönnum nýrrar
vakningar og þó að skóga sjái ekki
víða stað í landinu, þá er það starf
ómetanlegt, sem unnið hefur verið
til að græða upp landið og minna
okkur á, að hugsjónir geta rætzt,
þó að þungt sé undir fæti, og það
var engin tilviljun, þegar Jónas
tengdi í ljóði sínu frjálsa menn við
fagran dal, sem fyllist skógi. Það
var þessi arfur, sem Valtýr og
aðrir frumherjar skógræktar á
íslandi tóku fegins hendi og rækt-
uðu með þeim hætti, að nú þykir
öllum skógræktarstarf sjálfsagt,
þótt við erfiðar aðstæður sé að
etja, og víða má sjá ný skógar-
belti, sem gefa hrjóstrugum mel-
um hlýtt og vinalegt yfirbragð. En
hitt er ekki síður mikilvægt, að
með skógræktarstarfinu hefur
verið haldið vel í horfinu í þeim
örfáu skógarblettum, sem lifðu
fram á þessa öld, þeir hafa verið
ræktaðir, hirtir vel og við þá
aukið.
Sem lítið dæmi um mikilvægt og
markvert skógræktarstarf er skóg-
urinn á Stálpastöðum í Skorradal,
sem gaf í fyrra af sér 24 millj. kr.
með sölu jólatrjáa og Heiðmörk,
sem óhikað á eftir að verða íbúum
höfuðborgarsvæðisins til yndis og
unaðar í miklu ríkara mæli en
verið hefur. I raun og veru hefur
hún gróið upp og gjörbreytzt frá
því skógræktarstarf þar hófst og
hún var friðuð fyrir kvikfé, en það
er meginatriði í öllu ræktunar-
starfi.
Forfeður okkar ofbeittu skóg-
ana og reyndu svo á þolrifin í
þeim, að þeir týndust smám sam-
an í holt og mela og síðan hefur
uppblástur herjað á landið með
þeim hætti, að óvíst er, hvort við
fáum þar rönd við reist. Talið er,
að gróðurlendið og jarðvegurinn,
sem fæðir það, sé nú aðeins
helmingur þess, sem var, þegar
landið var numið. Ilmbjörkin þek-
ur nú aðeins 1/30 hluta þess lands,
sem hún hlífði á Iandnámsöld. Við
eigum því mikið ógert í skógrækt
og umhverfisvernd. En reynslan
er fengin. Og hún er dýrmæt. Nú
má rækta upp nytjaskóga á rétt-
um stöðum á hálfum öðrum eða
tveimur áratugum. Til þess þurf-
um við að beita allri þeirri orku og
fjármagni, sem við höfum yfir að
ráða, og ef það er gert, getum við
verið hófsamlega bjartsýn. Við
skulum minnast þess, að við höf-
um ekki efni á að skera við nögl
fjárframlög til skógræktar og
annarra ræktunarstarfa, svo mik-
ið er í húfi, að vel takist til. Ar
trésins ætti því að vera okkur góð
og tímabær áminning um þá
skuld, sem við stöndum í við land
okkar og sögu. Við getum ekki
fundið okkur neina afsökun til að
komast hjá að greiða þá skuld. -
Undirstaðan hefur verið lögð af
þekkingu og framsýni og nú er að
halda áfram þeirri stefnu, sem
Jónas markaði í þeirri einu stjórn-
arskrá lýðveldisins, sem búið hef-
ur um sig í hvers manns hjarta-
ljóði hans.
Landgræðslu-
sjóðurinn —
skuldin við
landið
Við höfðum sem betur fer vit á
því að minnast 1100 ára afmælis
Islandsbyggðar með því að gera
Alþingissamþykkt þar um, að við
hygðumst gjalda landinu það, sem
þess er, og stofnuðum til þess
landgræðslusjóð, sem hefur haft
miklu og göfugu hlutverki að
gegna. Hann hefur stóreflt allt
landgræðslustarf og fer ekki milli
mála, að hlutverk hans er bæði
mikið og gott. Ráðamenn verða að
byggja ofan á þann grundvöll, sem
lagður hefur verið og stórefla sjóð
þennan, svo að hann megi gegna
hlutverki sínu. Að öðrum kosti er
voðinn vís. Við skulum nota ár
trésins til að stíga enn á stokk og
strengja þess heit að veita nú ekki
minna fé í sjóðinn en gert var í
upphafi af stórhug og er þá engum
vafa undirorpið, að við eignumst
betra land og hlýrra, fjölbreyttara
og líkara því, sem landnáms-
mönnum féll í skaut. Enn getur
smjör dropið af hverju strái á
íslandi, en það mun þó ekki verða,
ef ofbeit og uppblástur eiga að
stjórna ferðinni. Vörn hefur verið
snúið í sókn. Höldum þeirri sókn
markvisst áfram.
Margar minningar eru bundnar
við tré. Þeir, sem eru vanir að
umgangast tré og skóga, geta ekki
án þeirra verið. Þeir taka ástfóstri
jafnvel við einstaka tré. Og mörg
tré hafa orðið heimskunn bæði af
verkum mikilla rithöfunda og eins
af hinu, að ýmsir merkir menn
hafa unað sér hvað bezt í návist
einstakra trjáa, sem hafa orðið
vinir þeirra. Þannig tala Bretar
um tré, sem veittu skáldum þeirra
athvarf og innblástur. Og öll
þekkjum við linditréð hjá Garði í
Kaupmannahöfn. Það er engu
líkara en það sé hluti af íslenzkri
sögu. Og þó að við Islendingar
séum ekki ýkja vanir trjám og
kunnum vel við landið okkar, eins
og það blasir við í allri sinni nekt,
þá fer ekki hjá því, að í brjósti
hvers manns er dálítill Yggdrasill.
Mikilvægi
skóga
Skógar gegna mikilvægu hlut-
verki á jörðinni. Þeir eiga ekki
lítinn þátt í því að gera hana
byggilega, en nú hafa ýmsir um-
hverfissérfræðingar af því miklar
áhyggjur, hve mjög er farið að
saxast á skóglendi jarðar, og ef
fram heldur, sem horfir, er ástæða
til að hafa miklar áhyggjur af
víðlendasta skóglendi heims í
Suður-Ameríku, en þar eru þvílík
flæmi felld á ári hverju, að
sérfræðingar telja, að sá tími geti
komið, að þetta skógarhögg geti
breytt veðurfari á jörðinni, jafn-
vel gjörbreytt því. Það er því full
ástæða til að staldra við og huga
að þeim verðmætum, sem við
eigum. Umhverfisverndarmenn
hafa sem betur fer gert sér grein
fyrir þessu og vilja nú beina
athyglinni þangað, sem brýnast
er, áður en það er um seinan.
Enginn veit, hvað átt hefur, fyrr
en misst hefur. Það væri kannski
tilvalið að bjóða skógarhöggs-
mönnum í Suður-Ameríku og
víðar að skreppa hingað norður og
sjá, hvernig fer fyrir þeim, sem
kunna sér ekki hóf í umgengni við
tré og skóga.
Fátt vekur okkur meiri unað en
ganga í fallegum skógi á fögrum
degi. En skógurinn þarf ekki að
vera stór. Víða í stórborgum setja
dálitlir skógar svip sinn á um-
hverfið og börn hafa ekki sízt yndi
af því að skoða trén, virða fyrir
sér fugla og íkorna og gefa
íkornunum hnetur úr lófa. Þessi
sinfónía náttúrunnar verður öll-
um ógleymanleg. Þær þjóðir, sem
eiga því láni að fagna að hýsa
skóga í löndum sínum, telja sér
það ómetanlegt og á það má
minna, að Frakklandsforseti sagði
fyrir skömmu, að það hefði verið
þjóðarógæfa, þegar kviknaði í
stóru skógarbelti í Suður-
Frakklandi. En við felldum ekki
alls fyrir löngu eitt elzta og
fegursta tréð í Reykjavík, eins og
ekkert væri sjálfsagðara og engu
líkara en við ættum í tonnatali
þau mustarðskorn, sem Kristur
talaði um, að yrðu himnaríki
líkust. En við skulum ekki láta það
henda okkur aftur. Við skulum
horfa til framtíðarinnar í fylgd
með þresti og fallegri birkihríslu.
Heilsa og
umhverfi
í forystugrein hér í blaðinu var
nýlega fjallað um skólabókaflóðið
og dregið í efa, að þar væri allt
með þeim ágætum, sem vera
þyrfti. Höfundi þessa bréfs barst
nýlega harla merkilegt rit, sem
bæði er ætlað til kennslu við
framhaldsskóla og háskóla og til
almennra nota, enda fjallar það
um margvísleg efni, sem menn
þurfa að kunna skil á, offitu,
áfengi og sjúkdóma, sem standa í
einhverju sambandi við mataræði
okkar, svo að dæmi séu tekin. Rit
þetta heitir Næring og heilsa og er
eftir dr. Jón Óttar Ragnarsson,
ungan Reykvíking með próf í
fræðigrein, sem nú ryður sér til
rúms og á raunar erindi við hvern
mann, matvæla- og næringarefna-
fræði. Dr. Jón er kennari í nýlegri
kennslugrein í matvælafræði við
Háskóla íslands. Hann hefur beitt
sér fyrir umræðum um megrun og
hollar lífsvenjur, t.d. í sjónvarp-
inu, og vakti það athygli á sínum
tíma. I bók dr. Jóns er fjallað um
allt milli flúors og vítamína,
áfengissýki til æðahnúta og má af
því einu sjá, að hún á erindi við
marga. Flúor er jafnnauðsynlegur
og flúoreitrun getur verið skaðleg.
Fyrst við höfum verið að ræða
skógrækt, má geta þess, að þrjár
álverksmiðjur eru í einum feg-
ursta dal Sviss, Valais og er hin
elzta frá 1912.
Verksmiðjur þessar eru langt frá
því jafnvel búnar tækjum og
álverið hér og þeir umhverfis-
menn, sem hafa haft mestar
áhyggjur af flúormengun í Sviss,
hafa bent á, að í íslenzka álverinu
verði kerin lokuð og þá muni lítil
sem engin hætta stafa af flúor-
mengun þaðan. Hafa þeir notað
mengunarvarnir í íslenzka álver-
inu í baráttu sinni fyrir bættum
útbúnaði og upp á síðkastið hefur
þeim orðið vel ágengt. Það er ljótt
að sjá tré og skógarbletti veslast
upp í Valais-dalnum af flúoreitrun
og apríkósur verða illa úti, svo og
skepnur. Verða bændur stundum
fyrir stórtjóni vegna flúormeng-
unar í apríkósum. Þá hafa starfs-
menn álvera einnig fengið flúor-
eitrun og er lífsnauðsynlegt, að við
fylgjumst vel og rækilega með því,
að sá sjúkdómur geri ekki vart vjð
sig hér á landi. Svissneskir sér-
fræðingar segja, að það muni ekki
verða, þegar kerjum hefur verið
lokað. Að öðrum kosti fullyrða
umhverfisverndarmenn þar í
landi, að flúoreitrun geti gert vart
við sig í starfsmönnum álvera
eftir tveggja áratuga starf í verk-
smiðjunni.
Þessar athugasemdir spunnust
út af nýútkominni bók dr. Jóns
Óttars Ragnarssonar, en þar
kennir margra grasa, eins og fyrr
segir. Hér verður ekki reynt að
gera grein fyrir bókinni, en því
einungis fagnað, að slíkt rit hefur
séð dagsins ljós á íslandi, svo
mjög sem næringar og matvæla-
fræði og sjúkdómar í sambandi
við lífsvenjur fólks eru í brenni-
depli.
Við þurfum líka að huga vel
að þessum málum í framtíðinni,
því að við erum matvælafram-
leiðendur og hljótum að bera
þunga ábyrgð sem slíkir, auk þess
sem við höfum lifað á heldur
einhæfu fæði; offita, áfengissýki,
hjartasjúkdómar og krabbamein
eru mannskæðir sjúkdómar hér á
landi og magakrabbi hefur verið
hvað tíðastur hér og í Japan, en
talið er, að það hafi stafað af
matarvenjum,; þ.e. reyktum og
söltum fiski. En magakrabbi er
sem betur fer á undanhaldi hér á
landi vegna nýrra geymsluað-
ferða, en brjósta- og blöðruháls-
krabbamein verða aftur á móti æ
tíðari. Um allt þetta fjallar dr.
Jón, svo og fólksfjölgun, fæðu-
kreppu og kenningar brezka
prestsins og hagfræðingsins
Malthusar, sem spáði því 1978, að
innan tíðar yrði hungursneyð í
Evrópu.
Um þetta segir dr. Jón Óttar
Ragnarsson m.a.. „Jarðarbúar eru
nú rúmlega fjórir milljarðar, en
þar af er einn milljarður í iðnað-
arlöndunum og þrír í þróunar-
löndunum. Ýmsir telja, að mesti
mannfjöldi, sem jörðin geti alið, sé
10—15 milljarðar. Eins og er
nemur fólksfjölgunin 60—70
milljónum manna á ári hverju og
fer vaxandi. Ef svo heldur áfram
hefur mannkynið aðeins 50—100
ár til þess að afstýra fæðu-
kreppu.“
Ekki er það langur tími í
mannkynssögunni.