Morgunblaðið - 06.11.1979, Blaðsíða 28

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. NÓVEMBER 1979
Heimir Steinsson:
Undanfarin ár hefur Skál-
holtsskóli haft „opið hús“ yfir
sumarmánuðina. í þeim orðum
felst það, að skólinn stendur til
boða námskeiðum, fundahaldi og
samvistum um félags- og menn-
ingarmál af svo sundurleitu tagi
sem til vinnst hverju sinni.
Kirkjuleg fræðsla situr í fyrir-
rúmi. En ýmsir aðilar skerast í
leikinn. Öll þessi starfsemi fer
fram í beinni eða óbeinni sam-
vinnu milli skólayfirvalda og
til 8. júní fór fram fyrsta snemm-
sumarnámskeið ársins. Var þar
um að ræða fermingarbarnamót á
vegum presta úr Arnesprófasts-
dæmi. Námskeið af þessu tagi eru
orðin fastur liður á sumardagskrá
Skálholtsskóla. Framkvæmd mála
er algjörlega að þakka frumkvæði
hlutaðeigandi sóknarpresta, en
skólinn leggur til húsnæði og
réttir hjálparhönd eftir þörfum og
getu. Það samstarf milli Skál-
holtsskóla og sunnlenskra presta,
söngfólk úr ýmsum áttum til
samveru í Skálholti. Setið var
daglangt að söng og öðrum tón-
listarflutningi í skóla og kirkju.
Hér var á ferð enn eitt dæmið um
sívaxandi iðkun tónmennta á
Skálholtsstað, en jafnframt um
afburði forystumannsins, Jónasar
Ingimundarsonar, sem söngstjóra
og kennara.
Að kvöldi sunnudagsins 24. júní
bar að garði í Skálholti hóp
,Norðursetumanna (Nordkalott-
inga), og hófst með þeim hætti
öðru sinni íslenskunámskeið og
íslandskynning til handa gestum
úr nyrstu héruðum Skandinavíu.
Námskeið þetta stóð óslitið í
Skálholti til 5. júlí, en var með
ýmsum hætti fram haldið í
Reykjavík næstu daga, og sneru
Sumamámskeið á
Skálholtsskóla 1979
þeirra samtaka eða stofnana, er
hlut eiga að máli.
Snemmsumarnám-
skeið
Á því sumri, sem nú tekur að
halla, hefur athafnasemi innan
veggja Skálholtsskóla einnig borið
framangreind einkenni. Vetrar-
starfi lauk endanlega með skóla-
nefndarfundi 31. mái, en dagana 7.
— raunar einnig margra presta af
Reykjavíkursvæðinu, sem með
þessum hætti hefur eflst um
árabil, er hið mesta fagnaðarefni.
Laugardaginn 9. júní' ar fundur
Æskulýðsnefndar Árnesprófasts-
dæmis haldinn á skólanum, en
dagana 15.—17. júní stóð Kristi-
legt félag heilbrigðisstétta að
námskeiði fyrir eigin meðlimi og
aðra áhugamenn um kirkjulega
þjónustu við sjúkrabeð. Stjórn-
andi námskeiðisins var Sigríður
Magnúsdóttir, hjúkrunarfræðing-
ur, en gestur fundarins og aðalyf-
irlesari var Leonora van Tonder,
stjórnandi Evrópudeildar Al-
þjóðasamtaka kristilegra heil-
brigðisstétta (IHCF). Samvist
þessi var fyrir margra hluta sakir
merkur viðburður, en framan-
greindur félagsskapur leitast sem
kunnugt er við að axla þá byrði
kristins manns, er síst skyldi
vanrækt.
Dagana 22. til 24. júní safnaðist
nemendur heim að morgni mánu-
dagsins 8. júlí. Undirritaður stýrði
námskeiði þessu, en að því stóðu
Menntamálaráðuneytið, Kennara-
háskólinn, Norrænu félögin á
Islandi og í Norðurnotni, Flugleið-
ir og „Framnesfarar," en svo
nefnist hópur íslendinga, er sótt
hafa hliðstæð námskeið í Svíþjóð
undanfarin sumur. Allmargir
fyrirlesarar gistu Skálholtsskóla
þessa daga, en aðalkennarar voru
Aðalsteinn Davíðsson cand. mag.
og Ingrid Westin, fyrrum sendi-
kennari. Ferðir ýmsar voru
farnar, þ.á m. að Skaftafelli í
Öræfum. Þótt í litlu sé, gerir
námskeið sem þetta norræna sam-
vinnu blæbrigðaríkari en ella.
Þeim aðilum, er við sögu þess
komu, er þakkað og árnað heilla.
Samtímis Norðursetunámskeiði
var heimsókn fjölmenns kennara-
hóps frá Osló. Hlýddu gestir
þessir á fyrirlestur um Skál-
holtsskóla og — stað að kvöldi
miðvikudagsins 27. júlí. Fyrirles-
ari var Jörundur Ákason, kennari
við Skálholtsskóla.
Hátíð á miðju sumri
Með brottför Norðursetumanna
lauk snemmsumarnámskeiðum á
Skálhoitsskóla. Varð nú hlé á
námskeiðahaldi um hríð, en að
settust á skólanum kærkomnir
sumargestir, tóniistarmenn undir
forystu þeirra Helgu Ingólfsdótt-
ur og Manuelu Wiesler. Tónleika
þeirra í Skálholtskirkju, er þetta
fólk stóð að, hefur sem löngum
endranær verið vinsamlega getið í
fjölmiðlum. Verður framtak þetta
þó seint of miklu lofi borið.
Meðan á á sumarhléi stóð, fór
fram Skálholtshátíð sunnudaginn
22. júlí, auk heimsóknar Norrænn-
ar Prestastefnu hinn 1. ágúst. Við
þetta tækifæri sem og fjölmörg
önnur áþekk þágu gestir að vanda
beina í matsal Skálholtsskóla
(raunar hátt á þriðja hundrað
manns í síðara tilvikinu). Yfir
sumarmánuðina stendur Svein-
björn Finnsson, Skálholtsráðs-
maður, fyrir þeim mötuneytis-
rekstri. Er þar ætíð unnið gott
starf en á stundum afrek, svo
takmarkaður sem húsakostur
skólans og allur aðbúnaður er.
Sr. Páll Sigurðsson í Gaulverjabæ:
Sú bylting, sem varð í boðskap
og framgöngu íslenzku þjóð-
kirkjunnar í upphafi þessarar
aldar og raunar síðustu áratugi
hinnar 19. var víðtæk og
áhrifarík.
Aldafornum fjötrum æva-
fornra erfikenninga frá kirkju-
þingum löngu liðinna alda, sem
höfðu skyggt á persónu og
frjálsa kenningu Krists um hinn
góða föður á himnum var með
vorstormum vaxandi frelsis
svipt af boðskap kirkjunnar.
Þar voru að verki predikarar
og skáld, sem ættu vissulega
ekki að gleymast, þótt aðrir
vindar aðvífandi lægða hafi vik-
ið þeim vorblæ til hliðar um
stund.
Þeir, sem héldust í hendur
sem vormenn í framlínu þessa
frelsishers andans á íslands
strönd voru sr. Matthías Joch-
umsson, skáld frá Skógum og sr.
Páll Sigurðsson síðast prestur í
Gaulverjabæ í Flóa.
Samherjar voru margir bæði
leynt og ljóst. Og síðar komu
menn undir merki frelsisins sem
ekki munu gleymast. Má þar
nefna Harald Níelsson, prófess-
or og Einar Kvaran rithöfund
fremsta í flokki. En vissulega
höfðu Valdimar Briem og Þor-
steinn Erlingsson, hvor á sinn
hátt sungið þarna sólskin í
bæinn.
En með hliðsjón af því, að nú
eru 140 ár frá fæðingu sr. Páls í
Gaulverjabæ, langar mig til að
horfa um stund á höfðingja
þessara byltingar í boðun kristn-
innar á Islandi.
Og vel mætti minna á það um
leið, að aldrei hefur andi Krists
orðið slíkur í verki sem nú
síðustu 50 ár, síðan fjötrarnir
tóku að falla.
Ekki þarf annað en að benda á
þann mun, sem núverandi lög-
gjöf, tryggingar, sjúkrahús, hæli
og „heimili" samfélagsins skapa
flestum minnimáttar.
Það er varla unnt að finna
fegri gróður á akri kærleiks-
kenninga en þann, sem birtist í
framkvæmdum og sigrum gegn
sjúkdómum, umkomuleysi ekkna
og munaðarleysingja, fatlaðra
og vangefinna, geðsjúkra og
alkohólista, félagsstofnunum
kirkjunnar og kirkjubyggingum
aldrei meiri og fegri en nú.
Þar er sjón sögu ríkari. En allt
ber þetta vott um þann kraft,
sem er vorblær frá anda Krists,
þegar hjúpi fordæmingar og
myrkri helvítisógnanna var
svipt brætt í sólgeislum frá brosi
hins himneska föður, sem Krist-
ur sagði um:
„Hann lætur sína sól renna
uppyfir vonda og góða og rigna
yfir bæði réttláta og rangláta".
Og þá gleymdist ekki heldur
sú virðing og elska fyrir hverri
einustu mannssál, sem blikaði
yfir brám hans er hann sagði:
„Þér eruð ljós heimsins", við
sína fávísu en góðu drengi. En
víkjum nú að frumherja þessar-
ar frjálshyggju sr. Páli Sigurðs-
syni, sem vissulega hefur brotið
þarna braut yfir urð og klungur
andstöðu og skilningsleysis. Og
aðstaðan var ekki annað en lítil
sveitakirkja á flatneskjunni í
Flóanum. Engin blöð, útvarp né
aðrir fjölmiðlar nútímans gátu
létt honum leið.
Eina ráðið var að haldast í
hendur við aðra vormenn kirkj-
unnar eins og getið er um í
upphafi þessara orða. Og það var
helzt með vinarbréfum, sem bár-
ust með hægð lestagangsins um
landið. Þar gnæfði skáldið,
skólabróðir hans Matthías Joch-
umsson hæst.
Mér finnst það ekki út í
bláinn, að sr. Páll var upprunn-
inn á slóðum Ingimundar góða,
fæddur að Bakka í Vatnsdal í
Húnavatnssýslu hinn 16. júlí
1839.
Foreldrar hans voru hjónin
Margrét Stefánsdóttir frá Hofi í
Vatnsdal, sem dó frá honum
fimm ára gömlum, og maður
hennar Sigurður Jónsson frá
Eyjólfsstöðum í Vatnsdal, bóndi
á Bakka.
Hann varð kandidat í guð-
fræði frá prestaskólanum í
Austurstræti í Reykjavík tutt-
ugu og fjögra ára að aldri og
varð svo barnakennari til að
byrja með austur á Litla-
Hrauni, sem þá mun hafa verið
sýslumannssetur og síðar við
fyrsta, elzta og þá eina barna-
skóla á íslandi, barnaskóla Eyr-
arbakka. En þá var Eyrarbakki
höfn og lægi helztu menning-
arstrauma og menntafleyja, sem
bárust á bylgjum úthafsins og á
vængjum vorgyðjunnar til
íslands hvert ár.
Söngur, íþróttir, leiklist og
skáldskapur átti vissulega
vermireit í „Húsinu" á Eyrar-
bakka öðrum stöðum fremur.
Sr. Páll mun hafa verið lið-
tækur vel á öllum þessum svið-
um ágætustu mennta og skrifaði
eina fyrstu skáldsögu nútíma
rithöfunda. Hún heitir Aðal-
steinn og braut honum leið til
umtals eða frægðar sökum þess,
hve hann var skammaður fyrir
hana.
En betra er illt umtal en
algjör þögn. Og sagan braut
honum og lífsskoðun hans braut
að hjörtum fólksins í landinu.
Vissulega mætti skrifa heila
og merkilega bók um sr. Pál
Sigurðsson og áhrif hans á
andlegt líf þjóðarinnar, og það
væri verðugt verkefni guðfræð-
inga í nútíð eða framtíð.
En hér verður aðeins að minna
á nokkrar setningar úr fræðirit-
um hans, sem eru aðallega tvö:
Helgidagapredikanir og
Páskaræða. En það skal gert til
að sýna og sanna lífsskoðun
hans og að heiti þessarar smá-
greinar á 140 ára afmælinu hafi
við rök að styðjast.
Hann er sannarlega stórorður
og ekki myrkur í máli, þegar
hann ræðst að nátt-tröllum
aldafornra kirkjuþinga og
kreddum guðfræðinnar, sem að
skoðun hans skyggja á sjálfan
Krist, Meistarann mikla, boð-
bera kærleikans.
Uppfræðing, frelsi voru kjör-
orð sr. Páls þar og raunar alls
staðar lítur hann á trúarviðhorf
bæði einstaklings og þjóðar sem
vaxtarafl og vermireit til að
móta þá orku, sem sigrar heim-
inn, heimsku, eigingirni, grimmd
og fordæmingu.
Skorti slíkt afl sannfæringar á
sigur hins góða, sem á guðs-
hugsjón Krists þeim góða, himn-
eska föður, sem vinnur með
vorblæ heilags anda elskunnar
og geislum og döggvum jafnt
yfir vonda og góða, dugir að
hans dæmi engin stjórnarbót
pólitískra umsvifa.
Frelsið er honum sem gim-
steinn með marga blikfleti, þar
sem guðdómsgeislinn, sem
Matthías talar um þarf að end-
urspeglast í þeim öllum.
Því verða fordæmingarkenn-
ing kirkjunnar og upprisa holds-
ins og það fræðamoð, sem hann
telur þeim tengt honum mestur
þyrnir í augum.
Þar er ein setning hans líkt og
yfirskrift, er hann skrifar:
„Mig varðar ekkert um dog-
matiskan heilaspuna, heldur um
praktiskan sannleika".
Og hann bætir við:
„Eg hygg, þótt ófagurt sé, að
trúarbragðakennslan í landinu
sé óhæf. Ég er sannfærður um,
að fyrir höndum er andleg bylt-
ing. Og hún mun frelsa Þjóðina.
Það þarf að snúa því upp sem nú
snýr niður í þjóðlífi voru“.
Frumherji frjálshygg ju
í Þjóðkirkju íslands