Morgunblaðið - 09.02.1980, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 1980
Albert Thorvaldsen
Miðvikudaginn 16. janúar 1980,
birtist í Morgunblaðinu grein eftir
danskan mann, Johannes Jensen,
áður hafði greinin birst í danska
blaðinu Weekendavisen Berlingske
Aften.
Greinin gengur öll út á að finna
Albert Thorvaldsen nýjan föður,
þannig að vita tilgangslaust er að
vitna í hana, og þá þarf faðirinn
auðvitað að vera danskur, annað
skiptir ekki máli, því Dönum hefur
lengi sviðið sárt að Albert Thor-
valdsen sem Danir hafa gefið gælu-
nafnið Bertel, verður íslenzkari
með hverju ári sem' líður og rökin
fyrir því að hann sé fæddur á
ísiandi aukast að sama skapi vegna
sönnunargagna, em Albert skildi
eftir sig, skírnarsáttmála sinn
meitlaði hann með eigin höndum í
skírnarfont, sem vegna atvika sem
Johannes Jensen ætti að velta fyrir
sér urðu tveir.
Eg held að enginn hafi sent
skýrari boðskap til sinnar kynslóð-
ar, til sinnar þjóðar eða komandi
kynslóða en Albert Thorvaldsen
gerði í þessu tilfelli, er hann
meitlaði með eigin hendi skírnar-
sáttmála sinn í skírnarlaug, sem
hann gaf íslandi, ættjörð sinni, með
skírnarnafni sínu letruðu á máli,
sem hann vissi að íslendingar
skildu betur en dönsku, á tímum
kúgunar, skorts á mannréttindum,
svo sem prentfrelsi og málfrelsi,
sem svo rammt kvað að á íslandi,
að handrit af bókum, skjöl og kaflar
úr bókum hurfu, ef upplýsingarnar
komu ekki heim og saman við það
sem Danir vildu vera láta í sinni
sögu af gangi mála á íslandi. Ég vil
í þessu tilfelli vísa greinarhöfund-
inum Johannesi Jensen í Heilags-
andakirkju í Kaupmannahöfn til að
sjá hvað um er að vera, áður en
hann verður sínum eigin rógburði
að bráð.
Fari hann þangað og gangi til
altaris mun hann komast að einum
leyndardómi skírnarfontsins áður
nefnda, ef hann er þá þar ennþá í
sinni upphaflegu mynd.
En víkjum að upphafinu. íslenzki
tréskurðarmeistarinn og mynd-
hökkvarinn Gottskálk Þorvaldsson,
f. 1741, fór samkvæmt skagfirskum
heimildum ásamt systkinum sínum
til Danmerkur frá íslandi árið 1757,
einnig eftir því sem Sighvatur Gr.
Borgfirðingur telur. Gottskálk, sem
var aðeins 16 ára gamall, fór til
Kaupmannahafnar í framhaldsnám
í tréskurði og ílendist þar og breytti
nafni sínu í Gottskálk Thorvaldsen
á danska vísu.
Hann kvæntist nokkru síðar
jóskri konu, Karen Dagnes, og er
talið samkv. skagfirskum heimild-
um, að hann hafi siglt í brúðkaups-
ferð til Islands vorið 1770 og þar
hafi þau hjónin dvalist í þessari
ættsveit Gottskálks árlangt, og
eignast þar sveinbarn 19. nóvember
1770 og þar hafi drengurinn verið
vatni ausinn og skírður hinu
íslenzka nafni sínU, Albert Thor-
valdsen, áður en hann lagði í ferð
yfir hafið með foreldrum sínum.
Islenzk? nafnið Albert er forn-
germanskt nafn, dregið af aðall,
Aðalbert var upphaflegt, það er
samstofna íslenzku nöfnunum Að-
albergur, Aðalbrandur og Aðalgeir,
það merkir af háum stigum.
Gottskálk Thorvaldsen tréskurð-
armeistari og myndhöggvari var
fjölhæfur og sterkur listamaður á
sínu sviði (eins og Sigurður Þor-
steinsson gullsmiður, frændi hans,
vár, en hann starfaði einnig í
Kaupmannahöfn), svo jafnvel fræg-
ustu tréskurðarmeistarar Dana
þurftu oft að leita í smiðju hans og
ganga í skóla hjá honum ef skapa
átti stór listaverk, svo sem fagur-
lega útskornar Gallionsmyndir á
framstefni skipa og skrautflúr á rár
og þilfðr, myndir í híbýli skip-
stjórnarmanna, á tréstokka og
áhöld, á vönduð skip og vitna
margar samtímasögur um það, og
óskuðu margir kaupendur eftir
myndum svipuðum og Gottskálk
hafði smíðað á þýsk og ensk skip, og
því urðu margir Danir svo sem
Willirup og fl. að leita til Gott-
skálks og Alberts um fyrirkomulag
og skipulag listræns efnis á hús og
skip.
Vegna þessarar erfiðu göngu
danskra skipaskurðarmeistara var
eftir dauða Gottskálks dreift gagn-
stæðum rógi til að eyða áhrifum
hans og yfirburðum, sem hann þó
aldrei hafði flíkað, þó hann liti
stórt á sig sem eðlilegt var.
Gottskálk lést í Kaupmannahöfn
24. október 1806 farinn að heilsu,
nokkru áður varð hann óvinnufær,
enda hafði hann misst rekstursfé
sitt er hann lét það af hendi rakna
til Alberts árið 1897, er Albert fór
til framhaldsnáms til Ítalíu eins og
kunnugt er og settist þar að.
Gottskálk rak þó áfram útskurðar-
verkstæði sitt allt til haustsins
1805. Kona hans, Karen, hafði látist
nokkru áður eða árið 1803. Hæfni
Gottskálks sem tréútskurðarmeist-
ara og myndhöggvara verður ekki
dregin í efa, þó verk hans fínnist
hins vegar hvergi mörkuð svo ég
viti, ekki ber að harma það, þetta
hefur orðið hlutskipti svo margra
frægra meistara á þessum tíma, og
er á flestum sviðum sægur frægra
föðurlausra verka, allt, frá örófi
alda.
En kannski líka finnast verk
Gottskálks ekki í Danmörku vegna
þess að aðrir hafa merkt sér þau í
skjóli þess, að Gottskálk var ekki
eigingjarn, og kannski fékk Gott-
skálk sér einstaka sinnum neðan í
því til að reyna að gleyma að öðrum
var hossað á hans kostnað. Það er
enginn aukvisi, sem yfirgefur ætt-
land sitt og ryður sér braut í öðru
landi og rekur þar tréskurðarverk-
stæði í tugi ára í harðri samkeppni
við danska aðila, sem flotinn og
ríkið hlynnti að á ýmsan hátt fram
yfir útlendinga eins og Gottskálk,
sem aldrei vildi danskan ríkisborg-
ararétt. Danir hafa launað Gott-
skálki Þorvaldssyni líkt og þeir
launuðu Gottskálki Gottskálkssyni,
föðurbróður hans og afabróður Al-
berts, aðeins er stigsmunur á rógi
Dana um Gottskálk Thorvaldsen og
framkomu þeirra við Gottskálk
Gottskálksson. Þeir sem vildu
kynnast þeirri sögu lesi bókina um
Gömlu Reykjavík eftir Árna Óla.
Vel má vera að Gottskálk Thor-
valdsen hafi verið dálítið laus í
rásinni, eins og listamönnum er títt
enn þann dag í dag og kannski
hefur hann tekið þátt í skemmtana-
lífi borgarinnar meira en góðu hófi
gegndi, sérstaklega er aldurinn
færðist yfir hann og hann var
orðinn einmana, eftir að Albert hélt
suður til Rómar. Gottskálk var
glæsilegur yfirlitum, hár og vel
vaxinn og gekk ávallt vel til fara,
hann var músikkalskur eins og
sonurinn og hrókur alls fagnaðar,
þegar það átti við.
Gottskálk var eins og áður segir
mikill verkmaður, og vann mjög
mikið fyrir þýsk útgerðarfyrirtæki,
einnig nokkuð fyrir ensk, þetta voru
yfirleitt kröfuhörð fyrirtæki, sem
keyptu aðéins fyrsta flokks vinnu.
Oft kom það fyrir áður fyrr að
Gottskálk fór með skipum sem
hann var að vinna í til Þýskalands,
ef hann átti einhverjum smámun-
um ólokið, og vann þá meðan skipið
var í heimsiglingunni eða í höfn að
bíða eftir hleðslu.
Síðar er Albert óx upp og starfaði
hjá föður sínum, lét hann Alberti
eftir að fara í þessar ferðir fyrir sig
og lærði Albert þýsku í þessum
ferðum sínum, því var það að J.M.
Thiele, sem síðar skrifaði ævisögu
Alberts, taldi að hann væri að
nokkru alinn upp í Þýskalandi. En
það var ekki nema í sambandi við
þessar ferðir, Albert var alinn upp
á heimili foreldra sinna í Kaup-
mannahöfn og var mjög hændur að
föður sínum og óskaði sér að líkjast
honum sem mest, enda dáði hann
föður sinn mjög.
Eftir að hafa starfað á verkstæði
föður síns meira og minna í 18 ár
yfirgaf hann Kaupmannahöfn og
foreldra sína með vinnulaun sín og
námsstyrk frá föður sínum í vinstri
vasanum og danskan styrk frá
dönsku listakademíunni í hægri
vasanum, sem borgast átti með
listaverkum og fóru mestöll lista-
verk, sem Albert skóp fyrstu árin á
Italíu í að endurgreiða þennan
danska styrk og framhald hans, uns
Albert var búinn að fá nóg af
viðskiptunum og afþakkaði hann.
Albert starfaði á Ítalíu í rúmlega
42 ár, eða í álíka langan tíma og
Gottskálk faðir hans starfaði í
Danmörku. Albert Thorvaldsen
náði fullkominni leikni í starfi og
skapaði mikið af listaverkum, sem
dreifð eru um allan heim, þó að
meginuppistaðan sé í Thorvald-
sens-safninu í Kaupmannahöfn.
Svo kvað Matthías Jochumsson 5.
nóv. 1875 á hátíð Alberts Thor-
valdsens á íslandi:
Danmerkur sonur. fslands mikli arfi.
vors ættlands dýra þúsund ára xjöf.
Svo marxra þinna frænda strlö og starfi
með stlröri höndu féllu I týnda grtií,
en loks komst þú er þjóðum skyldir lýsa
ok þúsund bræðra ynxja sál og von.
Kom heill með kraftinn Ása og yndi dlsa
til fslands fjalla. tigni Þorvaldsson.
Styttan af Albert Thorvaldsen,
sem reist var í Reykjavík og Danir
sendu hingað árið 1874, er fyrsta
styttan sem vitað er um að hafi
verið reist hér á íslandi til fram-
búðar. Áletrunin á henni er samin
af Dönum, því miður er hún ekki
rétt í veigamiklum atriðum, og þarf
að lagfæra það á hlutlausan hátt.
Eftirfarandi er tekið upp úr bók
séra Magnúsar Hákonarsonar um
Albert Thorvaldsen, sem út kom í
Kaupmannahöfn árið 1841:
Árið 1823 er Albert haldin veizla
í Róm, í þessari veizlu er honum
flutt eftirfarandi kvæði:
Það mælti öfund
lil með Grikkjum.
Þú skalt feixur
0* f jörvi týna,
er af myndsmið
allt eins frægur
ert og Fidias,
fslendinKur.
Kappinn Jason
úr köldum steini
reis þá hraustur
ok röddu brýndi.
„Hvorr er svo djarfur
að deyða þori.
þann er mÍK fékk myndað?
svo mun hann æ lifa."
Árið 1830 vóru veizlur til heiðurs
Albert Thorvaldsen haldnar í
Munchen. í einni þeirra var honum
flutt eftirfarandi kvæði, höfundur-
inn sennilega þýskur:
Þá hófust opin heilöK fslands vé.
við h«Kny þrumuKuðsins fram hann sté.
hinn unKÍ Þór með Heklu eld i hendi
frá hömrum fslands Þór hinn rammi
sendi.
Þjóðskáld Dana, Oehlenschláger,
segir svo í kvæði, er hann orti um
ísland:
Thor fra fsland i Rom vækker Kronion til
liv.
Af ofanrituðum þremur höfund-
um er Albert Thorvaldsen ávarp-
aður íslendingur. Þetta kemur heim
og saman við íslenzkar heimildir,
og staðfestir þær.
Séra Helgi Konráðsson segir í
formála fyrir bók sinni árið 1944
um Albert: „Fátt eitt hefur verið
ritað á íslenzku um Thorvaldsen
allt til þessa, að hundrað ár eru
liðin frá dauða hans, og er nú von
bæði höfundar og útgefenda þessar-
ar ævisögu hans, að hún verði til að