Morgunblaðið - 28.02.1980, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGl'R 28. FEBRUAR 1980
>)
O i
Gísli Gunnarsson:
Samtíðarsaga og eitt
prófessorsembætti
Miklar blaðaumræður hafa ný-
lega verið um veitingu prófessors-
embættis í sagnfræði við Háskóla
Islands. Tilefnið var sérkennilegt
bréf fyrrverandi menntamálaráð-
herra, Vilmundar Gylfasonar, sem
birtist í Morgunblaðinu 6. febrúar
sl. Rökrétt framhald þessa bréfs
var grein eftir Anders Hansen í
Mbl. 14. febr. sl.
I þessum skrifum komu fram
harðar og ósanngjarnar árásir á
Björn Þorsteinsson, prófessor, en
hann er sá íslenskur sagnfræðing-
ur sem mikilvirkastur hefur verið
undanfarna áratugi. Einnig er þar
á hæpnum forsendum ráðist á
þann af umsækjendunum um
prófessorsembættið sem ötulastur
hefur verið við að láta frá sér fara
rannsóknarverk, en sá er Svein-
björn Rafnsson.
Ég tel mig knúinn til að svara
skrifum þessum að nokkru leyti.
Um leið tek ég skýrt fram að ég er
hér á engan hátt að taka afstöðu á
móti öðrum umsækjendum um
áðurnefnda prófessorsstöðu, en
meðal þeirra eru Ingi Sigurðsson
og Þór Whitehead.
Tekið skal fram að grein þessi
er samin hér í Lundi án samráðs
við nokkurn aðila á íslandi. Heim-
ildir mínar eru aðeins skjöl og
greinar sem birst hafa í Morgun-
blaðinu og Þjóðviljanum. Nýjasta
heimildin, sem hér er notuð,
birtist í Mbl. 14. febrúar sl.
I
Eins oig kunnugt er af fyrri
skrifum voru fimm umsóknir um
prófessorsembættið teknar til
meðferðar. Þeir umsækjendur,
sem að framan var getið —
Sveinbjörn, Ingi og Þór, voru af
tveim meðlimum dómnefndar úr-
skurðaðir hæfir til að gegna próf-
essorsembættinu. Sá þriðji, Björn
Þorsteinsson, taldi hins vegar
aðeins Sveinbjörn vera hæfan.
Svo virðist mega álykta af
skrifum þeirra Vilmundar og
Anders að Björn Þorsteinsson hafi
ekki haft rétt á því að hafa
áðurnefnda skoðun sína á hæfni
umsækjenda. í túlkun þeirra
Vilmundar og Anders verður
þannig mat Björns á því að aðeins
einn umsækjenadi sé hæfur „um-
búðalaus áróður fyrir einum gegn
öðrum“. Slíkur tilfinningalegur
orðaleikur er við hæfi þeirra
félaga en á ekki skylt við rök.
II
Ég ætla í grein þessari fyrst og
fremst að vitna í álit Vilmundar,
enda er grein Anders mest út-
færsla á því sem Vilmundur hafði
áður skrifað, auk þess sem þar
voru birt ýmis skjöl sem flest voru
í Þjóðviljanum átta dögum fyrr.
(Það sem var nýstárlegt í vanga-
veltum Anders voru hins vegar
hæpnar getgátur og Gróusögur
sem einfaldlega eru ekki svara
verðar).
í bréfi Vilmundar til heimspeki-
deildar taldi hann að ummæli
Björns Þorsteinssonar í dóm-
nefndarálitinu um prófessorsemb-
ættið ætti ekkert „sk.vlt við hlut-
laust álit fræðimanns" og væri því
„umbúðalaus áróður". Eigi að
síður hafði þetta álit samkvæmt
útskýringum Vilmundar mest
áhrif á það „hvernig atkvæði féllu
í deildinni".
Hér lætur Vilmundur óneitan-
lega í ljós all róttæka skoðun á
almennri dómgreind kennara við
heimspekideild Háskóla íslands.
Með afgreiðslu sinni á bréfi Vil-
mundar lætur síðan heimspeki-
deild í Ijós mjög ótvírætt álit á
dómgreind Vilmundar.
III
I bréfi Vilmundar segir m.a.: „..
dómnefndin virðist ekki taka
nægilegt tillit til þess að embætti
það sem um ræðir er kennarastóll
í almennri sagnfræði".
Hér verður Vilmundur að út-
skýra mál sitt betur. Athuga ber í
þessu samhengi að Sveinbjörn og
Ingi námu báðir „almenna" sagn-
fræði við erlenda háskóla, en Þór
við Háskóla íslands með fram-
haldsnámi erlendis, Allir þrír luku
doktorsgráðu við erlenda háskóla í
viðfangsefnum íslenskrar sögu. í
samhljóða áliti dómnefndar kem-
ur fram að bæði Sveinbjörn og
Ingi hafa góða reynslu sem há-
skólakennarar, og sá sem nei-
kvæðastur var í garð Sveinbjarn-
ar, Heimir Þorleifsson, taldi hann
hæfan til að kenna „almenna
sögu".
Mestu máli skiptir hér samt að
gamla og hefðbundna skiptingin á
sagnfræðikennslu við Háskóla
Islands í „almenna sögu“ og
„íslandssögu" er með öllu úrelt og
er hindrun á umbótum í íslenskri
sagnfræði. T.d. var ísland á fyrri
öldum að sjálfsögðu líkara öðrum
löndum á sama tíma en íslandi á
20. öld. Góð sagnfræði er í eðli
sínu ein og óskipt og nauðsynleg
og verkaskipting milli sagnfræð-
inga má ekki skapa múra milli
misrhunandi tímabila sögunnar
eða sögu mismunandi landa eða
mismunandi þátta mannlegs lífs.
IV
Einnig kernur fram í bréfi
Vilmundar að Björn Þorsteinsson
telji „doktorspróf frá háskólunum
í Édinborg og Oxford ekki vera
fullgild doktorspróf". (Ingi hefur
doktorspróf frá Háskólanum í
Edinborg, Þór frá Oxfordháskóla
en Sveinbjörn frá Lundarháskóla í
Svíþjóð).
Mat á doktorsprófum er marg-
þætt atriði. Mér sýnist að í allri
umræðunni um þau hafi menn
bundið sig um of við lítilvæg
formsatriði (eins og t.d. skamm-
stöfun doktorsprófa). Hvert dokt-
orspróf á auðvitað fyrst og fremst
að meta út frá gæðum framlagðr-
ar ritgerðar til doktorsprófs. Þessi
gæði geta verið margs konar án
tillits til þess í hvaða landi prófin
voru þreytt. Meginatriðið er að
doktorsgráða sem slík er engin
sönnun fyrir ágæti heldur aðeins
vísbending um að handhafi gráð-
unnar hafi skrifað eitthvað sem
hafi veitt honum gráðuna. Ágæti
viðkomandi á síðan að dæmast út
frá þessu verki hans, ekki gráð-
unni. Eigi að síður er mismunur á
formi doktorsprófa sem að mati
mínu hefur ótvíræð áhrif á gæði
þeirra. Ég tek það skýrt fram að
hér ræði ég doktorspróf almennt,
ekki einstök doktorspróf.“
V
Á norðurlöndum er væntanleg
doktorsritgerð alltaf gefin út og er
dreift áður en opinber doktors-
vörn fer fram. Þessi opinbera
doktorsvörn er ávallt tilkynnt með
góðum fyrirvara til að allir sem
vilja geti þar komið með athuga-
semdir. Fyrst að vörninni lokinni
kveður dómnefnd upp úrskurð um
hvort doktorsnafnbót sé veitt eða
ekki.
Hvorki í Bretlandi né í Banda-
ríkjunum er útgáfuskylda á dokt-
orsritgerðum og þar fer ekki fram
opinber doktorsvörn. Þetta táknar
auðvitað engan veginn að dokt-
orspróf frá þessum löndum geti
ekki verið prýðileg og „fullgild".
En það er umtalsverður galli að
vita ekki á hvaða grundvelli dokt-
orspróf hvíla. Og það liggur auð-
vitað í augum uppi að skylda um
útgáfu, dreifingu og opinbera vörn
doktorsritgerðar eykur almennt
gildi hennar.
Mismunurinn á uppbyggingu
doktrorsprófa í mismunandi lönd-
um veldur því m.a. að það tekur að
meðaltali um tvölfalt lengri tíma
að ljúka doktorsprófi t.d. i Svíþjóð
en i Englandi. Veldur hér nokkru
tími vegna útgáfu og varnar, en þó
mestu sú aukna varfærni sem
opna vörnin leiðir til. Þessi aukna
varfærni tryggir að öllu öðru
jöfnu betri verk. En hins ber þó að
geta að stundum veldur hún einn-
ig óheppilegu hlutfalli milli vinnu
og árangurs.
Lokaorð
Ég ítreka að engin tilraun hefur
hér verið gerð til að meta vísinda-
leg verk umsækjenda um prófess-
orsstöðu í sagnfræði. Ég hef hér
fyrst og fremst reynt að verja tvo
sagnfræðinga fyrir ómaklegum
árásum sem settar hafa verið
fram um þá í fjölmiðlum og ég hef
reynt að útskýra betur en fram
hefur komið annars staðar mis-
muninn á almenjiu gildi ólíkra
doktorsprófa.
Lundi í Svíþjóð 19. febrúar 1980
Gi.sli Gunnarsson.
Fjölskyldan aðal-
efni æskulýðsdags
þjóðkirkjunnar
ÁRLEGUR Æskulýðsdagur þjóð-
kirkjunnar verður n.k. sunnu-
dag, 2. marz. og hefur Æskulýðs-
starf kirkjunnar undirbúið hann
með það fyrir augum að hann
fjalli um fjölskylduna.
Hefur verið útbúið ýmis konar
efni til notkunar við fundi og
samkomur í söfnuðum landsins
þennan dag svo sem söngblað,
hugleiðingarefni, tillögur að
dagskrá fjölskyldusamkomu,
hjálparefni fyrir umræðuhópa,
helgileikur o.fl. Af öðrum fréttum
af starfi kirkjunnar má nefna að
kirkjuráð kemur saman til fundar
í vikunni, en hlutverk þess er að
fjalla um fjárbeiðnir er koma til
Kristnisjóðs og úthluta þarf. Gert
er ráð fyrir að fundir ráðsins
standi fram í næstu viku, en auk
fjármála er kirkjuráð eins konar
framkvæmdaaðili kirkjuþings. í
kirkjuráði sitja auk biskups, Vil-
hjálmur Hjálmarsson, Gunnlaug-
ur Finnsson, sr. Eiríkur Eiríksson
og sr. Pétur Sigurgeirsson.
Kantlímdar - smíðaplötur
(Hobby-plötur)
fyrir fagmenn og leikmenn.
Spónlagðar
m®ð KOTO-
1 30 cm, so
cmogsocm
“ öreidd. 244
cm á lengd.
Hurdir
á fata-
skápa
me* eikar-
*P®ni, til-
nunar undir
laklc og bæs.
me* teak-,
mahogany-
°9 íuruvid-
•rtílci. 60 cm
■ Preidd og
244 cm é
lengd. fil-
valið í skápa
°8 hillur.
KROSSVIÐUR
SPÓNAPLÖTUR
VIÐARÞILJUR ^
á gömlu lágu verdi j BJORNINN!
Morgunblaðið
óskar eftir
blaðburðarfólki
Uppl. í síma 35408
Vesturbær
Hávallagata

EF ÞAÐERFRÉTT-
NÆMT ÞÁ ER ÞAÐ í
MORGUNBLAÐINU