Morgunblaðið - 29.02.1980, Blaðsíða 18
18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. FEBRÚAR 1980
Rúnar Vilhjálmsson félagsfræðinemi:
Það var hálf óhuggulegt að lesa
í Morgunblaðinu hinn 12. febrúar
síðastliðinn. Þar var kominn fram
á ritvöllinn ungur maður á aldur
við mig, með fullt höfuð af laga-
tilvitnunum. Þessi maður heitir
Kristófer Ingi Svavarsson og er að
læra lögfræði í Háskólanum. Til-
efni greinar Kristófers er grein
mín í Morgunblaðinu 31. janúar
s.l., þar sem ég ræði um fóstureyð-
ingar. Eg tek það fram strax, til
að forðast misskilning, að hvert
orð í grein minni hinn 31. janúar
stendur óhaggað og mun gera
áfram.
í fyrstu fannst mér grein laga-
nemans alls ekki svaraverð, en
vegna þess að manninn má eflaust
skoða sem fulltrúa margra ungra
manna og kvenna á Islandi, taldi
ég mér skylt að svara grein hans.
Það var táknrænt, að á sömu
blaðsíðunni og grein Kristófers
ber upp á, er Dagrún Kristjáns-
dóttir að tala um rétt og rangt í
grein með samnefndri fyrirsögn.
Dagrún hefur m.a. þetta að segja:
„Okkur var gefin tungan til þess
að tjá hugsanir okkar ... okkur
voru gefnar hendur til þess að
vinna með. En voru okkur gefin
þessi tæki til sjálfsbjargar ein-
göngu, þ.e. í eiginhagsmuna-
skyni?“ Hvernig tengjast þessi orð
Dagrúnar umræðunni um fóstur-
eyðingar? Það er von mín að mér
takist að svara því í lok þessarar
greinar.
En snúum okkur að annars
makalausri grein Kristófers.
Hann heldur því blygðunarlaust
fram að konan eigi að ráða yfir
líkama sínum sjálf og það eigi að
vera skýlaus krafa hennar að
ráðstafa því lífi sem hún gengur
með til eða frá. Kristófer leyfir sér
að segja eftirfarandi um fram-
tíðaróskir sínar varðandi fóstur-
eyðingar: „Hver kona á þá þetta
við sig, sínar aðstæður jafnt
siðferðilegar sem félagslegar, sína
samvisku og sinn líkarna." Hér
virðist mér á ferðinni stórlega
varasamur málflutningur. Við
hvað á konan að miða, þegar hún
stendur frammi fyrir því að meta
verðgildi fóstursins í líkama
sínum? Hún á „meðal annars“ að
miða við samvisku sína, segir
Kristófer. En hver er þessi sam-
viska? A hverju byggist hún?
Kristófer ver ekki einu orði í að
svara þessum spurningum. Þetta
eru þó grundvallarforsendur um-
ræðunnar um fóstureyðingar. En
iaganeminn lætur það sér í léttu
rúmi liggja. Hins vegar fer hann
út á þann hála ís, að réttlæta
fóstureyðingar með því að vitna í
lög! Hvaða manni dettur í hug að
réttlæta siðferðilega athöfn með
því að vitna í lög? Veit ekki
laganeminn, að lög eru staðfesting
á samkomulagi á iöggjafarsam-
komu og annað ekki. Lög grund-
vallast á siðferðishugmyndum
þeirra sem lögin setja og umbjóð
enda þeirra. Það er því á siðferð-
isstiginu sem fóstureyðingarum-
ræðan byggist, en ekki lagastig-
inu. Lögin eru afleiðingar hug-
mynda, ekki hugmyndirnar sjálf-
ar. En um siðferðishugmyndir
ræðir Kristófer alls ekkert í grein
sinni. Þetta er meginástæðan fyrir
því að ég taldi grein hans ekki
svara verða.
En laganeminn heldur áfram.
Hann telur 8. grein fóstureyð-
ingalaga fela i sér, að fóstur sé
ekki mannlíf fyrr en eftir að
fóstureyðing er orðin óheimil að
lögum!! Hvergi nokkurs staðar í
íslenskum lögum er talað um það
að fóstur sé eitthvað annað en
mannlíf. Meira að segja hefur
fóstur, strax og við verður vart,
fullan erfðarétt á við fæddan
einstakling, svo tekið sé dæmi úr
erfðalögunum. En Kristófer þvæl-
ir 8. gréin fóstureyðingalaga þar
sem talað er um að fóstureyðing sé
læknisaðgerð sem komi til „...
áður en fóstrið nær lífvænlegum
þroska." En nú verð ég enn að lýsa
undrun minni, því Kristófer held-
ur að lífvænlegur þýði lífrænn,
eða að eitthvað sé af lífrænum
toga. Lífvænlegur þýðir einungis
að eitthvað hafi líkur á að lifa.
Orðið lífvænlegur snertir alls ekki
eðli þess lífs sem um er að ræða.
Hvorki fóstureyðingalög né önn-
ur lög tala nokkurs staðar um
það að fóstur sé eitthvað annað
en mannlíf.
í grein sinni fullyrðir Kristófer
berum orðum að fóstureyðingar
séu ekki morð! Og hvernig í
ósköpunum rökstyður hann það?
Jú, hann segir einfaldlega „...
enda hlyti Hæstiréttur íslands að
hafa ógilt þessi lög (fóstureyð-
ingalögin) ef hann teldi að um
manndráp væri að ræða“!! „Hvað í
ósköpunum er maðurinn að fara?
Heldur maðurinn að Hæstiréttur
hafi náðarvald af himnum til að
úrskurða um eðli mannlegs lífs?
Nei, ó nei. Meginverkefni Hæsta-
réttar er heldur ekki að úrskurða
um rétt og rangt, heldur að túlka
og dæma eftir lögum, sem byggja
á hugmyndunum um rétt og rangt.
Mér virðast lagalegar röksemdir
Kristófers meiriháttar gatasigti
og elti ekki frekar ólar við þær
hér.
í grein sinni kemur Kristófer
með tölulegar upplýsingar um
fóstureyðingar. Þær eru teknar úr
könnun, sem stjórnskipuð nefnd
lét gera í kjölfar endurskoðunar
laga um fóstureyðingar. Könnunin
fór fram 1971 og tók til athugana
á orsökum og afleiðingum fóstur-
eyðinga fyrir árin 1966 og 1967.
Kristófer lætur óútskýrt hvernig
tölurnar eru unnar, hvert svar-
hlutfall er í könnuninni og það
sem verra er: Hann beitir tölu-
legum rangindum, sem er maka-
laus dónaskapur í opinberri um-
ræðu. Kristófer leyfir sér að segja
eftirfarandi um afleiðingar fóst-
ureyðinga: „Aðeins tveimur kon-
um af 76 eða 1,5% spurðra tókst
ekki að eignast barn síðar.“ Hið
rétta er að þessar tvær konur
sem Kristófer nefnir, eru aðein?
úr hópi þeirra kvenna sem
„þráðu“ að eignast barn á tíma-
bilinu innan 4—5 ára frá fóstur-
eyðingu, en þær konur voru
19.7% af heildarfjöldanum. Hins
vegar stendur í fyrstu setningu
kaflans sem Kristófer vitnar í:
„52,6% af konunum (40) hafa
ekki orðið barnshafandi aftur, af
þeim voru 9 gerðar ófrjóar ...“
Hér hefur Kristófer gert sig sekan
(Um fóstur-
eyðingar
að gefnu
tilefni)
um hlut, sem maður á erfitt með
að trúa. Staðreyndin er sú, að
engar upplýsingar liggja fyrir um
það hver raunveruleg ófrjósemis-
hætta er af fóstureyðingum á
íslandi. Ástæðan er sú að fóstur-
eyðingar eru viðkvæmt mál og því
mjög erfitt að afla traustvekjandi
gagna. Auk þess kemur ófrjósem-
in ekki fram beint heldur óbeint
og erfitt að sýna fram á hana.
Hins vegar tala læknar yfirleitt
um að „tiltekinn" fjöldi kvenna
verði ófrjór og fer það mjög eftir
starfsþjálfun læknis og stærð
fósturs, hver ófrjósemishættan er.
í riti Heilbrigðis- og Trygg-
ingamálaráðun. nr. 4, 1973, er að
finna læknaskýrslu með lýsingum '
á því hvernig hinum ólíku fóstur-
eyðingaaðferðum er beitt eftir
stærð fósturs og þroska. Þetta eru
hroðalegar lýsingar sem ég mun
ekki hafa yfir hér. Að lýsingunum
loknum er talað um skort á
upplýsingum um ófrjósemishættu
af fóstureyðingum, eins og ég hef
áður getið. Síðan er greint frá því
að í nýlegum læknaritum sé talað
um „... hve þær konur, sem
fengið hafa fóstureyðingu oftar
fæða fyrirburði eða verða fyrir
endurteknum fósturlátum, sem
venjulega eru ekki fyrr en á
4.-6. mánuði. Skýringin á því er
sú að leghálsinn hefur rifnað við
fóstureyðinguna og þolir þess
vegna ekki það eðliega álag, sem
þarf til þess, að legið geti þanist
fullkomlega og barnið orðið full-
burða (bls. 187).“ Á sömu
blaðsíðu segir ennfremur: ... þeg-
ar gerður er holskurður „lítill
keisaraskurður“ verður ör á leg-
bolnum og ef konan seinna geng-
ur með er hætta á því, að þetta ör
láti undan og rifni, þegar nálgast
fæðinguna, og er þá bæði móðir
og barn komið i lifshættulegt
ástand.“
í könnuninni um orsakir og
afleiðingar fóstureyðinga, sem áð-
ur var greint frá dregur Kristófer
laganemi fram tölur um sálrænar
afleiðingar fóstureyðinga fyrir
konur, sem spurðar voru 1971, 4 og
5 árum eftir fóstureyðingu. Þar
kom í ljós að 9,2% spurðra fundu
fyrir verulegri sektarkennd,
18,4% til samviskubits eða vægra
sjálfsásakana og 72,4% fundu
ekki til sjálfsásakana. Þessar
tölur eru vægast sagt mjög vafa-
samar og nánast út í hött miðað
við núverandi aðstæður. I fyrsta
lagi var um að ræða viðtalskönn-
un, og þess vegna ólíklegt að allar
konurnar drægju öll vandamál sín
í dagsljósið. í öðru lagi var
könnunin gerð, eins og áður sagði,
4 og 5 árum eftir fóstureyðingu og
segir þess vegna lítið um sálar-
ástand konunnar fyrst eftir fóst-
ureyðingu. í þriðja lagi var könn-
unin gerð þegar fóstureyðingalög
voru mun strangari en nú er, og
því má réttilega búast við að
aðstæður kvenna hafi verið hlut-
fallslega erfiðari en nú er og þess
vegna „auðveldara" fyrir konurn-
ar að sættast á fóstureyðinguna
en nú væri. Því má búast við að
sálræn eftirköst séu mun hærra
hlutfall fóstureyðingatilfella nú
en áður.
Ég læt hér staðar numið að
greina frá hættum þeim, sem
móður og barni stafar af fóstur-
eyðingum, en legg áherslu á
þrennt sem nú er staðfest í
þessum efnum: a) Fóstureyðing
stóreykur líkur á fósturláti síðar
meir, og þessi fósturlát eru oft
síðbúin. þ) Ófrjósemislíkur og
síðari tíma fósturlátslíkur eru
mjög háðar því hver færni læknis-
ins er við fóstureyðinguna. Einn-
ig gildir sú regla að því þroskaðra
sem fóstur er, því meiri líkur eru á
að fóstureyðing leiði til ófrjósemi
t .■
12
MORGUNBLAÐID, ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR I
Kristófer Ingi Svavarsson laganemi:
Af #ljr«ni vtrð mér litið yfir
gftim .Rónars Vilhjálmuonar fé-
Ugsfraeðinema í Morjronblaðinu
þínn 31. janúar siðastliðinn.
Líkaði mér sú lesning ékki sem
skyldi Ber þar margt til enda af
nægu að taka. Orökstuddar og að
þvi er virðist heldur betur vara-
sagtar fullyrðingar hellast yfir
lesandann eins og-eldur og brenni-
ateinn yfir íbáa Sódómu hér áður
ug fyrr, girðast alþr undir sömu
sðkiiut seldir, morðingjar skulu
.þeir vera, læknar, alþingismenn, ,
koiwr er íátjð hafa eyða fóstri og
því a*m nmst allir aem á einhvern
hátt hafa stuðlað að framgangi 9.
gr. 1425/1975.
Ágæti lesandi, þannig hljóðar
uotraedd lagagrein
„9. grein. Fóstureyðing er heim-
il:
1. Félagslegar ástrður:
Þegar stla má að þungun og
tilkoma barns verði konunni og
hennar nánustu of erfið vegna
óviðráðanlegra félagslegra
ástæðna Við slikar aðstæður skal
tekið tillit til eftirfarandi: a) Hafi.
kohan alið mörg bOrn með stuttu
millibili og skammt er liðið frá
síðasta barnsburði. b) Eigi konan
við að búa bágar heimilisástæður
vegna ómegðar eða alvarlegs
heilsuleysis annarra á heimilinu.
c) Þegar konan getur ekki vegna
æsku og þroskaleysis annast barn-
mati þeirra sérfræðinga er stóðu
að samningu laganna ekki mann-
vera í eiginlegri merkingu heldur
aðeins og einvörðungu fóetur, þ.e
frumusamband sem verður að
mannveru er líða tekur á með-
göngutímann. 8. gr laganna und
irstrikar þetta en hún hijóðar
þannig: „Fóstureyðing samkvæmt
lögum þessum er lcknisaðgerð
sem kona gengst undir í því skyni
að binda endi á þungun, áður en
fóutrið hefur náð lifvænlegum
þruttka.“ (undirstr. mín). Enda
hlyti hæstiréttur íslands að hafa
ógilt þessi log ef hann teldi að um
manndráp væri að ræða. Eins og
Rúnár veit brýtur slikt nefnilega I
bága við okkar ágætu stjórn-
arskrá.
Rúnar vill ekkl að fóstureyð-
Kristófer Ingi Svavars.son
legum áatæðum sé alltof rúm.
Ekki eigi að leyfa fóstureyöingu
þó álit Imkna og sérfræðinga liggi
fyrir utn að sennilega sé eitthvað
alvarlegt að fóstri. Bæði er það að
Rúnar telur sig þess umkominn að
vega og meta hvort sérfræð
ingarnir séu nú í raun og veru
nokkrir sérfrteðingar, þeir séu
uósaramála hver öðrum*, „meira
að Ssgja sérfræðingarnir eru ekki
vissir um það í mörgum tilvikum,
iivort eitthvað sem þeir telja
aíbrigðilegt, t.d. hjá ófrískri konu,
sé hægt að lækna, eða hvort það er
að öllu leyti háð erfðum“, og að
þeir séu „ónákvæmir“ (en þessar
fullyrðtngar eru að sjálfsögðu ekki
studdar neinum rOkum). Og þótt
sannað sé að fóstrið sé afbrigði-
legt þá eigi konan ef gengur með
það engan rétt á að „myrða" það.
Tja, þvilikir fordómar! Það að
Fóstureyðingar
eru mannréttindi
ingar af félagslegum ástæðum
séu leyfðar. Um það efni segir
hann: „Það á ekki að leysa félags-
leg vandamál með fóstureyðing-
um, heldur á samfélagið að bera
ábyrgðina og leysa þessi félags-
legu vandamál, t.d. með aukinni
legu aðgerðum, síðan verði ákvæð-
ið fellt niður enda sé það þá
óþarft.
En því miður virðist sú ekki
vera raunin. í greinargerðinm fer
Þorvaldur aðeins almennum orð-
almennt kunna staðreynd,
ím tillOgum
kona fengi ekki fóstureyðingu sem
■annanlega gengi með skert fóstur
og treysti sér ekki til að annast og
ala upp hið afbrigðilega bam í
framtíðinni væri slík níðsla á
öllum grundvallarreglum mann-
réttinda að vart ætti sinn Uka. Tal
um fatlað fólk í þjóðlífinu á alls
ekki við í slíku samhengi og kemur
fóstureyðingu
Landspítalans áriðfl
bls. 119 á töflu 2
þær upplýsinga^
er þátt tóku í kf
fundið fyrir
eða 9
tíma t
18,4%l
til nein
tveimul
spurðral
síðar
þrátt fyflj
huga að I
hátt á ferJ
118). En f
væri u
fylgdi
vægast s .
„(það að
sumum „nútímS
léttvæg mótrok, fl
verða æ algengarfl
úrulega samtima.1
sig ófrjóar á jafn sjfl
og menn fara til l
Það versta sem kæmi ?
„nútimakonur*
skildu við manninn si|
hreinlega misstu hann,
síðan Oðrum manr.i
langaði að eignast
Ýmisleg önnur óga-fg
ófrjóseminni gæti auð^
þessar „nútímakonuj^
bull, þrungið kva
furðulegri grerf
úrulegt, hvað þ
Kúnar vlll A
heimil f.Þstuf
,3á er tekur upp
hanskann..
og skaðlegra aukaverkana. c)
Verulega hátt hlutfall kvenna
verður fyrir skaðlegum sálrænum
áhrifum af fóstureyðingu, sumar
varanlegum.
Þau atriði sem ég hef hingað til
fjallað um eru á engan hátt
aðalatriði málsins heldur miklu
fremur aukaatriði. Það sem
skiptir sköpum í umræðunni um
fóstureyðingar er sjálfur grund-
völlurinn; siðgæðishugmyndirnar,
inntak þeirra og forsendur. Þessar
hugmyndir hljóta athafnir
mannsins, og þar með lögin, að
endurspegla. í þessu sambandi er
rétt að leita svara við eftirtöldum
fimm grundvallarspurningum: 1)
Hver er siðferðisgrundvöllur fóst-
ureyðingastefnunnar? 2) Hverjar
eru ástæður hans? 3) Stenst þessi
siðferðisgrundvöllur aðrar sið-
gæðishugmyndir í samfélaginu? 4)
Túlka landslög þennan siðferðis-
grundvöll? 5) Er þessi siðferðis-
grundvöllur varanlegur og hverjar
eru forsendur varanlegs siðferðis-
grundvallar.
1. spurning: Hver er siðferðis-
grundvöllur fóstureyðingastefn-
unnar? Fljótt á litið virðist þrennt
einkenna fóstureyðingastefnuna.
a) Álitið er að fóstur í móðurkviði
sé ekki líf. Samkvæmt þessu
sjónarmiði hefst lífsferillinn við
fæðingu einstaklingsins. Einhver
ófullkomin útgáfa þessarar hug-
myndar kemur fram hjá áður-
nefndum laganema. Hann heldur
fram þeirri makalausu, hugmynd
að mannlíf hefjist ekki fyrr en í
fyrsta lagi eftir 3 mánuði frá
meðgöngutíma fósturs, af þeirri
einföldu ástæðu að lögin heimili
fóstureyðingu þangað til!! Hug-
myndin um upphaf lífsferils við
fæðingu er stóralvarleg. Ef fóstur
er ekki mannlíf felur það í sér, að
móðirin hafi skýlausan ákvarð-
anarétt um lífsskilyrði fóstursins.
Þessi hugmynd gerir ráð fyrir
eðlisumbreytingu fósturs við fæð-
ingu, sem á hér enga líffræði- eða
læknisfræðilega stoð í veruleikan-
um. Þessi hugmund mismunar
lífsskilyrðum barna, eftir því
hvert líffræðilegt ásigkomulag
þeirra er (þroskahömlun), þó tala
menn um í orði kveðnu að enginn
sé í stakk búinn til að meta
verðgildi mannlegs lífs. Með fóst-
ureyðingastefnunni er mannlegu
lífi (foreldrum) falinn réttur til að
hindra framgang mannlegs lífs!
Ur því að við þiggjum lífið,
hvernig getum við skammtað öðr-
um það?
b) Fóstureyðingastefnan álítur
að réttindi mannsins hafi forgang
fram yfir skyldurnar. Að því er
varðar fóstureyðingar ber konan
t.d. enga ábyrgð á því að stunda
kynlíf. Ef svo óheppilega vill til að
konan verður ófrísk, er það nefni-
lega réttur hennar að eyða því lífi
sem hún gengur með. En hverjar
eru þá skyldur konunnar í þessu
efni? Þær hef ég því miður ekki
komið auga á.
c) Samkvæmt fóstureyðinga-
stefnunni er gjarnan litið svo á, að
viðhorf konunnar ein skipti máli
varðandi „réttinn" til fóstureyð-
inga. Sjónarmið karlmannsins
skipta málsvara fóstureyðinga-
stefnunnar yfirleitt litlu eða engu
máli.
2. spurning: Hverjar eru ástæð-
ur fóstureyðingastefnunnar?
Til að lengja ekki umræðuna úr
hófi, langar mig að geta hér
aðalskýringanna: a) Örrar þróun-
ar í læknavísindum, sem gerir
fóstureyðingar mögulegar. Þessari
þróun var flýtt vegna ástæðna í b)
og c) lið. b) Minni tími til
barnauppeldis, meiri krafna um
frítíma. c) Harðnandi lífsgæða-
kapphlaups, þéttbýlisþróunar og
þátttöku kvenna á vinnumarkaði.
3. spurning: Stenst siðferðis-
grundvöllur fóstureyðingastefn-
unnar aðrar siðgæðishugmyndir
í samfélaginu? Að mínu mati er
svarið við þessari spurningu
neikvætt vegna einnar djúpstæðr-
ar mótsagnar: Þeir sem fylgja
fóstureyðingastefnunni eru flestir
ef ekki allir sammála því, að allir
þegnar samfélagsins eigi að njóta
sömu réttinda til virðingar,
menntunar og starfa. En þeir