Morgunblaðið - 22.03.1980, Qupperneq 10

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ 1980
Sérkennilegt ferðalag ungra manna úr Kópavogi:
Sigu niður
í „dýpsta
gat á
íslandi“
Óskar, Már og Björgvin (lengst t.h.) búa sig undir að síga niður.
í SÍÐUSTU viku tóku fjórir
ungir menn úr Kópavogi sig tii
og sigu eða klifu niður í það
sem þeir vilja nefna „dýpsta gat
á íslandi." l>að sem hér um
ræðir er 110 metra djúpur
gigur í Þríhnjúkum, þrjá til
fjóra kilómetra frá skíðasvæð-
inu i Bláfjöllum. Gígurinn, sem
er sem fyrr segir um 110 metra
djúpur, er því sem næst alveg
lóðréttur niður úr toppi nyrsta
hnjúksins, og er gigurinn um
10 metra í þvermál efst, en
víkkar eftir því sem neðar
dregur.
Ungu mennirnir sem fóru
niður í þetta sérkennilega nátt-
úrufyrirbrigði, eru Óskar Jóns-
son og Björgvin Richardsson,
báðir nemar í Menntaskólanum í
Kópavogi, og Már Guðmundsson
nemi í Iðnskólanum í Reykjavík.
Björgvin sagði í samtali við
Morgunblaðið, að eftir því sem
best væri vitað hefði aðeins einu
sinni áður verið farið niður í
giíginn. Var það fyrir nokkrum
árum að Vestmannaeyingur lét
sig síga þar niður, með sömu
aðferð og notuð er í bjargsigi.
Aðra taldi Björgvin ekki hafa
farið niður í gíginn, enda væri
hann ekki sérlega árennilegur,
þegar að væri komið.
Þegar komið væri upp á
nyrsta hnjúkinn yrði gígurinn
þar fyrir vegfarendum, eins og
svart gat í fjallstoppnum. Svo
djúpt er niður að ekki sést
þangað, og séu steinar látnir
falla frá brúninni niður, heyrist
varla er þeir koma niður. Mönn-
um mun þó oft hafa dottið í hug
að fara þarna niður, en ekki látið
verða af því er á hólminn var
komið.
Björgvin sagði þá félaga hafa
farið upp og niður á sama
vaðnum, hvern á fætur öðrum,
Björgvin lætur sig síga niður í gígopið, en fyrir neðan hann er 110
metra djúpt svart gat, niður á botn gigsins. Vegna hættu á
grjóthruni er Björgvin með hjálm á höfði eins og sést á myndinni.
einn og einn í einu. Voru þeir
misjafnlega fljótir í förum, eða
frá sjð til átta mínútum upp í
hálfa kulkkustund. Þeir notuðu
ekki sömu aðferð og notuð er við
bjargsig, heldur voru þeir með
svonefnd „jumer-tæki“, eins og
fjallgöngumenn nota við að klífa
þverhnípt björg.
Með sér höfðu þeir luktir, til
að lýsa niðri í gígnum, en þar er
svo dimmt að ekki sér handa
skil. Er gígurinn þó nær lóðrétt-
ur sem fyrr segir, og sést op
hans vel frá gólfi, ef horft er
beint upp. Björgvin sagði þá
félaga hafa haft hjálma á höfði
til hlífðar, og að öðru leyti þann
búnað er fjallgöngumen nota.
Áður en þeir fóru í gíginn var
þeim sagt að hann væri aðeins
um 80 metra djúpur, en sem fyrr
segir reyndist 30 metrum lengra
niður. Kom það þó ekki að sök,
þar sem strengurinn sem þeir
notuðu var nægilega langur.
Niðri á botni eða gólfi gígsins
sagði Björgvin að væri bingur
nokkur, og er hann hæstur þar
sem ber undir opið mitt. Hallar
Eins og sjá má á þessari mynd er gatið ekki sérlega árennilegt, en
nóg er af góðum steinum til að festa vaðinn í við gigopið.
síðan frá bingnum til hliðanna,
en niðri víkkar gígurinn mjög út.
Sagði Björgvin loftið niðri hafa
verið gott og tært, og virtist því
vera op að finna einhvers staðar
niðri í gígnum. Þá var þarna
einnig fremur hlýtt eins og hiti
væri pndir, og vatn seytlaði um
veggi, en snjó festi ekki eða
klaka.
Björgvin sagði þá félaga hafa
farið för þessa af hreinni ævin-
týralöngun, en ekki af neinni
sérstakri ástæðu. Það hefði hins
vegar komið þeim á óvart, að
niðri var ekkert að finna af
neinu tagi, ekki svo mikið sem
ærlegg eða hrútshorn. Væri það
í rauninni undarlegt að sauðfé
skyldi aldrei hafa fallið þarna
niður. Ljósker þeirra félaga voru
hins vegar það léleg, að þeir
treystust ekki til að kanna hell-
isgólfið vandlega, af ótta við að
týna vaðnum er færa átti þá
aftur upp á yfirborð jarðar að
könnun gígsins lokinni.
Gígur þessi heitir ekki neitt
sérstakt, að sögn Björgvins, og
taldi hann ef til vill ástæðu til að
auglýsa eftir nafni á hann.
„Foreldrar og börn“
Á síðr.sta ári „ári barnsins"
komu út margar bækur og sum-
ar í tilefni þess, sem árið var
helgað. Að sjálfsögðu voru allar
bækur ársins misjafnar eins og
öll mannanna verk. Og í landinu
eru dómarar, líklega flestir
sjálfskipaðir aðrir valdir af
valdhöfum fjölmiðla, blöðum og
útvarpi.
Segja má þessa ritdómara
gefa forskrift — og marka
stefnu um menningarmál á sviði
bókmennta og í heimi orðs og
tungu eins æðsta og elzta lifandi
tungumáls veraldar. Þeirra hlut-
verk er því heilagt, vandasamt
og viðamikið. Margir rækja það
af trúmennsku og gefa tón við
hæfi í hljómkviðu hins lítt hugs-
andi lýðs. En sumum virðist þó
helzt tamt að hrósa bókum, sem
hafa að minnsta kosti einn
klámkafla tii að æsa og kitla
hugi kaupenda og vekja umtal,
svo að bókin seljist vel.
Auðvitað geta slíkar bækur,
hvort heldur frumsamdar eða
þýddar haft fullt gildi sem
listaverk og til umhugsunar. En
að setja þær einar og eingöngu í
hásæti tekur engu tali, ekki sízt
ef aðrar betri eru gleymsku
gefnar oggrafnar í þagnar djúpi.
Þar er áreiðanlega miðað mest
við augnablik líðandi stundar í
hugsun, og hagnað örfárra í
aurum fremur en mennt.
Vart mundi unnt að finna
bókartitil eða nafn, sem betur
hæfði hugsjón takmarki „barna-
árs“ en „Foreldrar og börn“.
Einmitt bók með því nafni kom
út á íslandi síðasta ár 1979. En
hve margir hafa veitt því at-
hygli? Hve margir ritdómarar
og bókmenntagagnrýnendur
hafa veitt henni þá virðingu að
nefna hana í hjali sínu um
bækur, hvað þá meira? Líklega
einn, að litlu þó. Hvar var útvarp
og sjónvarp til að benda á gildi
og gagn slíkrar bókar. Hún ætti
þó lítil sé, að vera lesin á hverju
einasta heimili og til íhugunar
og umræðu í hverjum slíkra.
Fátæk ekkja, sem þó er auðug að
sannri menntun, Guðný Gils-
dóttir, ættuð af Vestfjörðum gaf
bókina út. Hún segir: „Bókin
Foreldrar og börn er stutt og
gagnorð og aðgengileg. En ég
varð að ganga milli útgefenda á
þriðja ár, af því að enginn vildi
gefa hana út. Þeir sögðu: „Góðar
bækur ganga ekki út.“ Heiðruðu
íslendingar, þetta er harður og
hryllilegur dómur. Er helzta
bókmenntaþjóð heims að komast
svona lágt í skilningi og vali síns
auðlega gulls?
En Guðný Gilsdóttir er ein
þeirra íslenzku kvenhetja, sem
ekki kvartar og enga uppgjöf
kann. Hún gaf íslenzku þjóðinni
bókina á eigin kostnað sem gjöf
á „ári barnsins“. En ísafold sér
um dreifingu hennar.
„Og ég er tilbúin að leggja
fram meira fé, ef hún selst upp,“
segir Guðný. „Hún gæti komið
einhverju góðu til leiðar," bætti
hún við, þegar ég heimsótti hana
um daginn. Annars var þeösi
eftirsr. Árelius Nielsson
bók, sem er uppeldisfræðilegs
eðlis, gefin út fyrir aldamót.
Seldist þá upp á stuttum tíma.
Hún er ein hinna sígildu rita á
sígildu máli um sígilt efni og
ætti að geta orðið öllum lesend-
um sínum til blessunar. Samin
eftir hollenzkan doktor, Ritter
að nafni og þýdd eftir einn af
höfuðklerkum aldamótanna á
íslandi sr. Ólaf Ólafsson í Arn-
arbæli. Hann er mér ógleyman-
legastur í Dómkirkjunni sem sá
er talaði yfir hinztu hvílu Einars
Benediktssonar, þar sem stúd-
entar stóðu heiðursvörð.
Upphafsorðin í „Foreldrar og
börn“ er spurningin: Á hverju
hefur hver þjóð mesta þörf?
„Hið eina nauðsynlega“, nauð-
syniegast alls er að börn vor
verði sannir föðurbetrungar. Vér
þurfum að ala upp kynslóð með
heitari trú, hreinna siðgæði,
meiri virðingu fyrir hinu fagra,
góða og göfuga, meiri dug og
drengskap. Þetta er undirstaða
allrar farsældar andlega og
efnalega.
„Varftar mcsf til allra orfta
•undirstaftan rétt sé fundin."
í þessum anda er allt annað
efni bókarinnar „Foreldrar og
börn“.
Líklega er hún svo ein allra
ódýrasta bók nýútkomin. En ég
spyr alla hina heiðruðu gagnrýn-
endur og ritdómara fjölmiðl-
anna: Hví gleymduð þið að geta
þessarar bókar? Var hún ekki
orðs virði?
Kannske þurfið þið og við öll
að eiga meira af hinni sönnu
menntun og djúpa skilningi Guð-
nýjar Gilsdóttur.
Reykjavík 1. febrúar 1980.
Árelíus Níelsson.