Morgunblaðið - 22.03.1980, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ 1980
15
vankunnáttu nema hvort tveggja
sé.
Fullyrða má, að árlega sé
kastað á glæ hérlendis í mat-
vælaiðnaðinum, að sjávarútvegi
meðtöldum, verðmætum, sem
sennilega nema jafnvel milljörð-
um króna. Þetta má rekja til
þekkingarleysis, trassa- og jafn-
vel sóðaskapar þeirra, sem að
framleiðslunni, dreifingunni og
meðferð vörunnar vinna. Varð-
andi matvælalöggjöfina og þær
reglur sem gilda um hollustu-
hætti og eftirlit á hinum ýmsu
sviðum neysluvöru, framleiðslu
og dreifingar, er ástandið væg-
ast sagt óviðunandi. Nægir að
benda á, að ekki færri en átta
ráðuneyti (þ.e. Ileilbrigðis-,
landbúnaðar-, sjávarútvegs-,
dómsmála-, iðnaðar-, viðskipta-,
samgöngu- og menntamálaráðu-
neyti) gefa út lög og reglugerðir
á þessu sviði um skyld efni. Af
þessu leiðir, að algengt er, að
mismunandi kröfur eru gerðar
eftir því, hvaða ráðuneyti gefur
reglurnar út. Heildaryfirsýn yfir
vandamálin vantar og mörg
dæmi eru um ófullnægjandi
samstarf aðila. Þá er mikið um
skörun eða minna óvirkt. Eftir-
litsaðilar veigra sér af eðlilegum
ástæðum við að fara inn á
verksvið, sem óljóst er hver
hefur lögsögu yfir.
Niðurstaða þessara hugleið-
inga er því sú því miður, að
brýnna úrbóta er víða þörf. Hef
ég þá ekki síst í huga þá
staðreynd, að lífsafkoma þjóðar-
innar byggist fyrst og fremst á
því, að neysluvörur okkar séu
samkeppnisfærar á erlendum
markaði, þar sem sífellt eru
gerðar auknar gæða- og holl-
ustukröfur til vörunnar.
Ekki verður skilið við þetta
efni án þess að tilraun verði gerð
til þess, að benda á einhver ráð
til úrbóta.
Um endurbætur á heilbrigðis-
og hollustulöggjöfinni er það að
segja, að langt er komið samn-
ingu nýs frumvarps sem ætlað er
að koma í stað laganna frá 1969
um sama efni.
Á Alþingi er þessa dagana til
meðferðar frumvarp um aðbún-
að, hollustuhætti og öryggi á
vinnustöðum. Samkvæmt því
verður allt eftirlit með aðbúnaði
og hollustuháttum á vinnustöð-
um falið nýrri ríkisstofnun,
Vinnustaðaeftirliti ríkisins, sem
mun þá leysa af hólmi Öryggis-
eftirlit ríkisins.
Hér er verið að taka af
heilbrigðisnefndum það hlutverk
sem þeim er falið að þessu leyti,
samkvæmt lögunum frá 1969,
um heilbrigðiseftirlit og holl-
ustuhætti.
Hollustueftirlit á vinnustöð-
um yrði þar með klofið frá öðru
hollustueftirliti, sem gert er ráð
fyrir að áfram verði undir yfir-
umsjón ríkisstofnunnar, sam-
kvæmt því frumvarpi, sem mun
verða tilbúið alveg á næstunni,
eins og áður segir.
Nöfn á stofnunum skipta hér
ekki máli, heldur hitt að stefnt
virðist að áframhaldandi skörun
verkefna. Augljóst er að í mörg-
um tilvikum verða verkefni þess-
arra yfirgripsmikilla ríkisstofn-
anna skyld og óljóst aðgreind.
Eftirlit þeirra mun þar af leið-
andi óhjákvæmilega ganga inn á
hvors annars verksvið.
Að óbreyttri stefnu vinnu-
staðafrumvarpsins, er því hætt
við að árangur endurskipulagn-
ingar þessarar verði minni en
efni stæðu til. Alþingi mun á
næstunni fjalla um þessi tvö
ofangreind frumvörp. Það ætti
því ekki að vera of seint að
kanna til hlýtar möguleika á
frekari samræmingu þessara
málaflokka.
í stað ofangreindra stofnana
virðist skynsamlegra að koma á
fót einni deildaskiptri ríkis-
stofnun, sem hefði yfirumsjón
með verkefnum og málaflokkum
á sviði vinnustaða, hollustu-
verndar, neysluvörurannsókna
og mengunarvarna.
Með starfrækslu einnar
ríkisstofnunnar ætti að mega
vænta meiri árangurs, auk aug-
ljósrar rekstrarhagræðingar
vegna betri nytingar starfs-
krafta, tæknibúnaðar, þjónustu,
húsakynna o.s.frv.
Þá er rétt að benda næst á
þörfina fyrir vel menntaða og
áhugasama eftirlitsmenn og
ennfremur að til staðar sé full-
nægjandi rannsóknaraðstaða á
efna- og gerlasviðinu. Það stoðar
nefnilega lítið að hafa matvæla-
löggjöf, eða hollustulöggjöf, ef
hæft starfsfólk með viðunandi
aðstöðu er ekki fyrir hendi til
þess að framkvæma hana. Litlir
möguleikar eru t.d. til menntun-
ar heilbrigðisfulltrúa hér á landi
og mjög erfitt að sjá þeim fyrir
fullnægjandi menntun erlendis,
eftir að sænski heilbrigðiseftir-
iitsskólinn, í sinni fyrri mynd
var lagður niður og í staðinn
kom þriggja ára háskóli. Skil-
yrði til menntunar og þjálfunar
annarra eftirlitsmanna í mat-
vælaiðnaði er einnig óviðunandi
og þarfnast endurskipulagn-
ingar.
Rannsóknaraðstaðan er þann-
ig, að Matvælarannsóknir ríkis-
ins geta aðeins annast hluta af
þeim rannsóknum, sem nauðsyn-
legar eru á neysluvörum þ.e.
gerlarannsóknir. Hinsvegar er
ekki aðstaða til efnarannsókna |j
eða til að fylgjast með aukaefn- 1
um í matvælum, enda þótt það sé
verkefni stofunarinnar, lögum
samkvæmt. Hér þurfa því heil-
brigðisyfirvöld og fjárveitinga-
vald að bregða skjótt við.
Næst skal bent á þá nauðsyn, fj
að það starfsfólk, sem vinnur í Jf
matvælaiðnaðinum sé starfi sínu l|
vaxið og eigi kost á nauðsynlegri |j
menntun, fræðslu og starfsþjálf- |f|
un. Á undanförnum árum hefur! ||
auknum mæli verið reynt að
halda námskeið fyrir þetta
starfsfólk, en því fer fjarri að
hér sé nóg að gert. Starfsmaður- |j
inn þarf að skilja og hafa
þekkingu á því, hvað röng með-
ferð matvæla getur haft í för
með sér, annars vegar í formi -
hugsanlegrar sýkingar (matar- |J
eitrunar) og hins vegar í formi
gallaðrar vöru, samfara aukinni
vörurýrnun.
Þá verður að lokum getið
síðasta hlekksins í þessari keðju,
en það er neytandinn sjálfur, eða |!
m.ö.o. almenningur í landinu. (
Það er skoðun mín, að ástand í
hollustuháttum þjóðarinnar
markist að verulegu leyti af því,
hvaða kröfur almenningur gerir
þar að lútandi. Heilbrigt aðhald |J
neytenda og fjölmiðla er árang-
ursríkara en heill her eftirlitsað-
ila. Og þá er komið að lokaspurn- ||
ingunni: Hvernig á að skapa
nógu sterkt almenningsálit, sem gj
bætt getur ástandið í þessum
málum, almenningsálit, sem
stuðlar að betri vöruverndun,
ekki einungis er varðar útflutn- |
ingsvörur okkar, heldur einnig
vörur til neyslu innanlands?
Ótal leiðir þarf að stilla saman |j
til þess að ná þessu marki og er
erfitt að meta hver þeirra er
árangursríkust. Mín skoðun er
sú, að fyrst og fremst þurfi að
stórauka fræðslu, upplýsinga-
starfsemi og réttan áróður í
fjölmiðlum og þá sérstaklega í
sjónvarpi. Verulegs árangurs er
þó vart að vænta fyrr en sú
kynslóð, sem fær þessa auknu
fræðslu, strax við upphaf skóla-
göngu sinnar, verður vaxin úr
grasi.
Þá munu starfsmenn í mat-
vælaiðnaðinum og neytendur í
landinu hafa ríkari þrifnaðark-
ennd og meiri ábyrgðartilfinn-
ingu fyrir gildandi lögum og
reglum en nú er.
Þessi þróun mun ekki einungis
stuðla að betri meðferð neyslu-
vara, auknum vörugæðum og
meiri verðmætasköpun fyrir
þjóðarbúið, heldur einnig verða
til þess að bæta heilsufar lands-
manna almennt.
Heilbrigðiseftirlitið
mótf allið sjálfsaf-
greiðslu á saltkjöti
I ■AmhbOtvarpi i tm im-
-l* <w -Zf
HeMnrðu að maðnr vltl ekkl hvar þú Uetur bertu Mtana, góði?
Margir hafa gaman af að fást
við uppeldi trjáplantna í smáum
stíl og ýmsir kunna að hafa
löngun til að reyna slkt, og því er
grein þessi skrifuð. Trjáplöntum
má fjölga með fernu móti: Með
sáningu fræs, ágræðslu, sveig-
græðslu eða græðlingum. Rækt-
un af græðlingum er mjög auð-
veld þar sem henni verður við
komið,og því mun einkum fjallað
um hana í því, sem á eftir fer.
Sáning trjáfræs er sú fjölgun-
araðferð, sem mest er notuð, en
þar eð uppeldið tekur 4—6 ár
munu fæstir hafa þolinmæði til
að fást við hana. Enda verða
Fáein orð
um uppeldi
trjáplantna
menn þá að kynna sér hana af
bókum og sjá og læra'af því, sem
unnið er að þessu í gróðrastöðv-
um. Ágræðsla er mjög mikið
notuð í garðyrkju, en það er
handverk sem krefst mikillar
æfingar og er ekki á allra færi.
Sveiggræðsla er seinleg og lítið
um hönd höfð.
Fjölgun plantna með græðling-
um er fólgin í því að skornar eru
greinar af trjám og runnum síðla
vetrar og þær bútaðar í hæfilega
langa stilka, sem geymdir eru í
rökum sandi uns jörð er orðin
hæfilega hlý til að setja þá niður.
Nú eru það ekki nema fáar
tegundir, sem ræta sig auðveld-
lega á þennan hátt, en svo eru
aðrar tegundir, sem ræta sig af
greinum, skornum á miðju
sumri.
Alaskaösp og nær öllum víði-
tegundum er mjög auðvelt að
fjölga með græðlingum á vori.
Ennfremur mörgum tegundum
runna svo sem ribsi, sólberjum,
geitblöðungum, kvistum (spir-
eum), rósum o.fl. Reyni og sitka-
greni má líka fjölga á þennan
hátt, en búast má við töluverðum
afföllum af þeim græðlingum.
Fjölga má álmi og birki af
sumargræðlingum, sem skornir
eru af sumarsprotunum á miðju
sumri í þann mund er þeir byrja
að viðast. Þeir eru settir í vatn
um leið og skurður fer fram og
síðan beint í jörð svo fljótt sem
verða má.
Vorgræðlinga á að skera úr
eins og tveggja ára vel þroskuð-
um greinum, gildum miðað við
lengd. Þeir mega vera 12—18 sm
á lengd og er best að hafa þá sem
jafnasta. Skera þarf græðlingana
af áður en safi fer að renna um
greinar, og er því mars og fyrri
hluti apríl hentugur tími til
skurðar. Græðlingarnir eru síðan
bundnir í knippi, 10—20 í hvert,
og verða þeir allir að snúa á
sama veg. Knippin eru sett í
rakan sand í fötu eða kassa og er
vænlegast til góðs árangurs að
þau standi lóðrétt í sandinum og
að neðri endi greinanna viti
niður en ekki upp. Rótarmyndun
verður betri og kröftugri, ef
bessa er gætt. Græðlingarnir eru
geymdir úti eða á köldum stað í
kjallara, og mega endar þeirra
ðkki standa upp úr sandinum.
Þegar komið er vel fram á vor
er tímabært að setja græðl-
ingana niður. Þá skal setja í
mjög frjóa og sandblandna mold,
sem hefur verið stungin upp
nokkrum sinnum og blönduð
húsdýraáburði. Gert er beð, um
1.5 m á breidd en lengd eftir
atvikum, og um það smíðaður
rammi úr 2.5 sm þykkum borð-
um. Hæð rammans fer eftir þvi,
hve lengi menn vilja skýla plönt-
unum, en best er að hafa græðl-
ingana undir plasti eða gleri
meðan þeir eru að koma til.
Beðin eiga að vera á sólríkum og
skýldum stað. Þegar sólfar er
mikið skal þess gætt að loftið
undir plastinu eða glerinu hitni
ekki um of og verður að létta á
því, ef svo fer.
Græðlingunum er ýmist stung-
ið beint niður eða lítið eitt á ská
og síðan er þjappað að þeim.
Eftir þetta er hirðing aðeins
fólgin í vökvun í þurrki og arfa-
og grasreytingu. Undir haust er
sandur borinn á beðið og mosi
eða torf lagt ofan á milli raða.
Næsta vor er svo ákveðið hvort
græðlingarnir skuli standa eitt
sumar enn í beðinu, eða þeim
skuli plantað út. Fer það ein-
göngu eftir þroska plantnanna.
Mjög oft má gróðursetja þær
stærstu á framtíðarstaðina en
flytja þær smærri í annað beð og
nota svo gamla beðið undir nýja
græðlinga. Þó skyldu græðlingar
af greni ekki teknir úr beði fyrr
en þeir eru tveggja ára að öllu
jöfnu. Þeir eru lengi að mynda
rætur og þola illa flutning fyrr
en þeir eru nægilega stórir og
þroskaðir.
Að framan var minnst á
sumargræðlinga. Til þess að
ræktun þeirra takist vel þurfa
menn helst að hafa vermireiti, en
það eru kassar, sem eru hitaðir
að neðan með lagi af hrossataði.
Verður að útbúa þá fyrir mitt
sumar, en um alla gerð þeirra
verður að vísa til garðyrkjurita
svo sem Skrúðgarðabókina eða
Bjarkir eftir Einar Helgason.
Fjölga má flestum trjátegundum
á þennan hátt, en sumargræðl-
ingar þurfa meiri umhyggju en
vorgræðlingar og betri vetrar-
umbúnað. Rótarvöxt má örva
með notkun hormóna.
Þeir, sem ætla að byrja á
ræktun græðlinga, ættu ekki að
færast of mikið í fang fyrsta árið
en vanda vel til þess, sem gert er.