Morgunblaðið - 22.03.1980, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ 1980
17
Gunnar Asgeirsson
Fjórða grein
Frelsi í viðskiptum bætir þjóðfélagið
og er til heilla fyrir alla landsmenn
fá bíla, enda ekki margir fjáðir
til að kaupa, því peningaráð
voru lítil á þessum árum.
Vörubílar voru einnig fluttir
inn aðallega frá Bandaríkjun-
um, Ford og Chervolet, en frá
Evrópu, Volvo og Merchedes
Benz bílar, sem þá voru að ryðja
sér til rúms og seldust þó
nokkuð. Hjólbarðar voru eink-
um fluttir inn frá Pirelli eða
Michelin og voru undir einka-
sölunni. Hjólbarðar voru hins
vegar af skornum skammti, það
var mikið gert við og lenti
margur maðurinn í miklum
vandræðum vegna lélegra hjól-
barða.
Það hefur áreiðanlega ekki
verið eftirsóknarvert að vera
forstjóri í einkasölunni, því
mikil vár ásóknin. Sveinn Ingv-
arsson var mikið ljúfmenni, en
hvort hann hefur ráðið miklu
sjálfur eða hans yfirmenn ráð-
herrarnir veit ég ekki.
Þykir mér líklegt að línan
hafi að einhverju leyti komið
„ofan frá“.
100 ósamsettir
Dodge-bílar
I byrjun stríðsins strandaði
hér skip sem var á leiðinni til
Belgíu með 100 ósamsetta
Dodge fólksbíla og nokkuð af
Fargo vörubílum. Bíla þessa
keypti Bifreiðaeinkasalan, en
þeir voru settir saman á verk-
stæði Egils Vilhjálmssonar og
úthlutað til ýmissa aðila, gæð-
inga og annarra. Ég hefi grun
um að úthlutunin hafi að mestu
farið fram í ríkisstjórninni, en
þáverandi fjármálaráðherra
Jakob Möller var nefndur sem
úthlutunarstjóri bæði á þessum
bílum og ég tala nú ekki um á
kössunum utan af bílunum, sem
hann mun hafa úthlutað sjálf-
ur. Verð þessara bíla var um
8.000 krónur.
Þegar siglingar urðu meiri til
Bretlands í byrjun stríðsins,
bar nokkuð mikið á innflutningi
á notuðum bílum þaðan. Var ég
einn þeirra sem náði sambönd-
um í Aberdeen og fluttum við
nokkra bíla. Við urðum að
sjálfsögðu að sækja um leyfi til
Sveins Ingvarssonar, en það var
nokkuð auðfengið.
Eins og áður greinir var
einkasala sett á útvarpstæki,
þ.e.a.s. Viðtækjaverslun ríkisins
og mátti enginn annar flytja
þau inn en einkasalan. Ef það
kom fyrir að einhver kæmi með
tæki eða flytti inn var það
samkvæmt lögunum gert upp-
tækt. Á þeim árum voru miklar
hömlur á öllu og mjög strangt
tollaeftirlit. Margar frægar
sögur eru af mönnum, sem
reyndu að koma með einhverja
hluti heim, svo sem veiðistöng,
efni í föt, eða eitthvað annað og
voru í vandræðum með að koma
því í land úr skipunum. Það
voru miklar siglingar togara til
Bretlands og eðlilega reyndu
þessir aðilar svo og menn í
fragtskipunum að kaupa ýmis-
legt fyrir sig og heimilin.
„Minninga-
brot úr
viðskipta-
lífinu
í 50 ár“
Hér birtist fjórða og
síðasta grein Gunnars
Ásgeirssonar sem hann
nefnir „Minningabrot úr
viðskiptalífinu í 50 ár“.
/ þessari grein segir
Gunnar frá einkasölu
ríkisins á bifreiðum, hjól-
börðum og viðtækjum.
Kaupfélögin
umboðsmenn ríkis-
einkasölunnar
Fyrstu tæki sem seld voru frá
Viðtækjaversluninni munu hafa
verið Marconi og Blaupunkt, en
bræðurnir Snorri og Otto Arnar
voru umboðsmenn fyrir Marc-
oni. Síðar meir komu Telefunk-
en og Philips tækin, en Marconi
og Blaupunkt féllu út. Um-
boðsmenn úti á landsbyggðinni
fyrir Viðtækjaverslunina voru
aðallega kaupfélögin, eða þá
einhverjir pólitískir gæðingar
t.d. bóksali eða póstafgreiðslu-
maður.
Einn kaupfélagsstjóri sagði
við mig þegar verið var að
leggja einkasöluna niður. „Nú
minnkar fjármagnið hjá mér,
en oftast geri ég ekki upp við
Viðtækjaverslunina nema einu
sinni til tvisvar á ári“. Hefur
það verið góð búbót fyrir kaup-
félögin að hafa rekstrarfé frá
Viðtækjaversluninni. Rekstur
Viðtækjaverslunarinnar síðari
árin var til háborinnar skamm-
ar. Þeir höfðu lítið fjármagn,
þrátt fyrir að álagningin væri
mjög há, eða um það bil helm-
ingi hærri en innflytjendur
fengu, þegar frelsið kom. Vör-
urnar lágu í pakkhúsunum í
áravís og útvarpstæki voru seld
tveggja eða þriggja ára gömul.
Við vorum fegnir sem vorum
með umboð í útvarpstækjum er
frelsið kom og við þurftum ekki
að sækja undir Svein Ingvars-
son eins og við höfðum áður
gert til að fá að flytja inn örfá
tæki til að þjóna viðskiptavin-
um.
orð féllu til viðbótar sem ég
ætla ekki að endurtaka. Svona
var ástandið þá. Sambandið sat
að þessu, aðrir máttu ekki koma
þar nærri.
Álagning á bílum
lækkuð
Á árunum 1945—1946 var
innflutningur á bílum svo til
frjáls, og voru fluttir inn bílar
frá Bretlandi og Bandaríkjun-
um í miklu magni, sem gerði
það að verkum að Verðgæslu-
stjóri sá sig tilneyddan til að
lækka álagninguna sem hafði
verið 17% hjá bifreiðaeinkasöl-
unni, en innflytjendur lögðu
12% á og var hún lækkuð niður
í 3% og hefur setið við það
síðan að mestu þótt álagningin
hafi aðeins farið hækkandi
gegnum árin. Þetta er hins
vegar sá grunnur sem verð-
lagsskrifstofan hefur notað frá
þeim tíma til dagsins í dag. Það
er margs að minnast frá þess-
um tímum. Það væri hægt að
segja margt fleira en ég vona þó
að eitthvað af þessu festist í
huga lesenda og þeir geti hugs-
að til þess, hvort tímarnir í dag
séu nokkuð slæmir miðað við
það sem þeir voru, þótt alltaf sé
verið að kvarta. Ég er hins
vegar ekkert ánægður með
tímana í dag, en þrátt fyrir allt
er þó gróska í landinu og við
verslunarmenn höldum áfram
að berjast.
Frelsi í viðskiptum hvort sem
er í innflutningi, útflutningi,
álagningu eða sölu bætir þjóð-
félagið og er til heilla fyrir alla
landsmenn.
Árið 1934 voru sett viðbótar-
lög um Tóbakseinkasölu ríkis-
ins, þá féllu undir hena eldspýt-
ur og vindlingapappír. Stendur í
lögunum, að álagning á eldspýt-
ur skuli vera í heildsölu 25—
100%, en frjáls á vindlinga-
pappír. Ennfremur stendur í
sömu lögum sem ennþá eru í
gildi að ríkisstjórninni sé heim-
ilt að taka upp einkasölu á
vindlingakveikjurum. Þeir sem
selja kveikjara í dag geta því
allt í einu átt von á að tekinn
verði upp einkasala á kveikjur-
um.
Árið 1935 er stofnuð einka-
sala á innflutningi bifreiða,
hjólbarða, viðtækja, raftækja
allskonar, og efnis til raflagna,
en sú síðast nefnda var lögð
niður 1938 ef ég man rétt.
Bifreiðaeinkasalan var við líði
fram til 1944 eða byrjun árs
1945.
Viðtækjaverslun
ríkisins
Viðtækjaverslun ríkisins, sem
var stofnuð 1934 undir stjórn
Sveins Ingvarssonar, hafði
einnig með að gera bifreiða-
einkasölu og hjólbarðaeinka-
sölu. Innflutningur á bifreiðum
hjá bifreiðaeinkasölunni var
ekki mikill. Eitthvað var flutt
inn af Fiat bílum frá Ítalíu,
smávegis af notuðum eða nýjum
bílum frá Bretlandi og svo aftur
frá Bandaríkjunum. Þeir sem
bílana fengu voru læknar, at-
vinnubílstjórar, sérstakir gæð-
ingar, eða pólitíkusar. Almenn-
ingur átti í erfiðleikum með að
Gunnar fór fram á að fá leyfi til að selja út vörur t.d. síld og fá í staðinn hjólbarða frá Trelleborg. en
var ekki í náðinni og fékk því ekki leyfi. — Á þessari mynd virðir Gunnar fyrir sér einn af fyrstu
hjólbörðunum, sem fluttir voru inn frá Trelleborg eftir að losnað hafði um höft og þvinganir.
Hjólbarðar keyptir
fyrir landbúnaðar-
vörur
Eftir að bifreiðaeinkasalan
var lögð niður voru innflutn-
ingsleyfi áfram á bílum og
hjólbörðum, en innflutningur á
hjólbörðum féll þá aðallega í
hendur tveggja innflytjenda,
þ.e.a.s. Egils Vilhjálmssonar
h.f., og Ásgeirs Sigurðssonar
h.f., en þeir voru með Michelin
og Pirelli umboðin. Sátu þeir að
mestu að þessum innflutningi
þar til 1957 eða 1958, að Sam-
bandinu tókst að fá leyfi til að
selja landbúnaðarvörur til
Svíþjóðar og fá Gislaved hjól-
barða í staðinn. Ég fór fram á
að fá samskonar leyfi til að
selja út einhverja vöru t.d. síld
og fá í staðinn hjólbarða frá
Trelleborg, en var ekki í náðinni
og fékk ég það ekki.
Sem dæmi um leyfafarganið
má nefna að strax eftir stríð
fékk ég bréf frá fyrirtæki í
Sviss, sem ég hafði keypt mikið
vefnaðarvöru af á stríðsárun-
um. Óskaði fyrirtækið eftir að
kaupa íslenzka ull, sem þeir
höfðu áður keypt frá Dan-
mörku. Miklar birgðir lágu hér
af ull óseldar, jafnvel tveggja,
þriggja ára birgðir. Mér var
ráðlagt að hafa samband við
Jón Árnason sem var fram-
kvæmdastjóri útflutningsdeild-
ar Sambandsins. Varaði Jón
okkur við því að skipta okkur af
þessu. Ég fengi ekki að flytja
neina ull út og ýmis vel valin
RIKISSTJORNIN UT-
HLUTAÐI TRÉKÖSSUM