Morgunblaðið - 15.04.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. APRlL 1980
Forsetaframbjóðendur
spurðir
Morgunblaðið hefur snúið sér til frambjóðenda við forsetakjör
á sumri komanda og lagt fyrir þá nokkrar spurningar og óskað
eftir svörum frambjóðenda við þeim. Spurningar Morgunblaösins
eru svohljóðandi og fara svör frambjóðenda hér á eftir:
Albert
Guðmundsson
Guðlaugur
Þorvaldsson
Pétur
Thorsteinsson
Rögnvaldur
Pálsson
Vigdís
Finnbogadóttir
IErt þú hlynnt/hlynntur breytingum á stjórnarskránni á
þann veg, aö frambjóðandi til forseta veröi aö hljóta
meirihluta greiddra atkvæöa til þess aö veröa löglega kjörinn?
2Hver er afstaða þín til þeirrar stefnu, sem fylgt hefur
veriö í utanríkis- og öryggismálum frá 1949? Ert þú
hlynnt/hlynntur aöild íslands að Atlantshafsbandalaginu?
Ert þú fylgjandi varnarsamningi íslands viö Bandaríkin og
dvöl varnarliösins hér á landi, eins og nú háttar?
3Hvernig telur þú, að forseti íslands eigi aö standa aö
stjórnarmyndun? Ert þú fylgjandi þeirri venju síöustu ára, aö
forseti feli formönnum stjórnmálaflokka umboö til stjórnarmynd-
unar eftir ákveöinni röð eöa telur þú aö beita eigi öörum
aðferðum?
4Hefur þú gegnt einhverjum trúnaðarstörfum á vegum
stjórnmálaflokks, annaö hvort á vettvangi innra flokksstarfs
eöa i ráöum og nefndum, sem kjörnar eru af Alþingi eða tilnefnt
er í meö öðrum hætti á vegum stjórnmálaflokka? Ef svo er, á
vegum hvaöa stjórnmálaflokka?
c
Hver eru viðhorf þín almennt til embættis forseta íslands?
Albert
Guömundsson
1. Að sjálfsögðu er æskilegt, að
sá, sem kosinn er forseti íslands
hafi að baki sér meirihluta kjós-
enda.
Þetta er þó engin óhjákvæmi-
leg nauðsyn, enda sé ég fram á
töluverða framkvæmdaörðug-
leika við það að endurtaka kosn-
ingu, og hætt er við að tilgangin-
um með slíku fyrirkomulagi yrði
ekki alltaf náð.
2. Ég er, eins og yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar, hlynntur
varnarsamstarfi vestrænna
þjóða. Varnarlið í landinu hlýtur
þó að teljast ill nauðsyn, en í
utanríkis- og varnarmálum að-
hyllist ég þá stefnu, sem fylgt
hefur verið frá árinu 1949.
3. Forseti íslands verður að hafa
þá pólitísku innsýn, að hann meti
rétt hvernig standa beri að
stjórnarmyndun hverju sinni. Að
sjálfstöðu höfum við ákveðnar
hefðir. að styðjast við í þeim
efnum, en ég tel varhugavert að
binda sig fyrirfram og skilyrðis-
laust við þær.
4. Þeir, sem á annað borð
þekkja til mín, vita, að ég fylgi
stefnu Sjálfstæðisflokksins, og
innan hans hefi ég gegnt marg-
víslegum trúnaðarstöfum, um
margra ára skeið. Nefndastörfum
hefi ég gegnt fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn í borgarstjórn Reykja-
víkur, og er nú formaður í
byggingarnefnd fyrir aldraða, og
á Alþingi er ég í utanríkismála-
nefnd og fjárhags- og viðskipta-
nefnd N.D. Þá á ég sæti í flugráði.
En það er hinsvegar ekkert vafa-
mál, hvoru ég fylgi, ef á reynir,
sannfæringu minni eða flokks-
sjónarmiðum.
5. Ég ber mikla virðingu fyrir
embætti forseta íslands. Lít á
það sem tákn um sjálfstæði
íslenzku þjóðarinnar.
Forseti íslands er eini íslend-
ingurinn, sem sækir vald sitt
beint til þjóðarinnar. Oft er sagt,
að embætti forseta íslands fylgi
lítil völd, og satt er það, að ekki
hefur mikið að því kveðið, að
forseti beiti því valdi, sem honum
er þó fengið í stjórnarskrá og
öðrum landslögum, en ef þjóðar-
heill krefst og sannfæring hans
og samvizka býður, er honum rétt
og skylt að bgita því.
Guölaugur
Þorvaldsson
1. Ég tel, að ennþá hafi ekki
komið í ljós þörf fyrir slíka
breytingu og best sé að komast
hjá tvennum kosningum til þess
að fá löglega kosinn forseta, enda
þótt æskilegt sé að forsetinn hafi
sem mest fylgi. Ég tel hins vegar
eðlilegt, að sú nefnd, sem fjallar
um endurskoðun stjórnarskrár-
innar taki þetta mál til ýtarlegr-
ar athugunar, einkum ef til
umræðu væri að breyta á ein-
hvern hátt valdsviði forsetaem-
bættisins.
2. Stefnan í þessum málum hefur
veirð mótuð á þingræðislegan
hátt og það er ekki á valdi forseta
að breyta henni, enda ekki æski-
legt að hann hafi slíkt vald.
Síðustu þrjá áratugina hafa allir
helstu starfandi stjórnmálaflokk-
ar hér á landi tekið þátt í
ríkisstjórnum, sem í reynd hafa
fylgt óbreyttri stefnu að mestu
leyti. Til þess eru vafalaust gildar
ástæður. Valdatafl stórveldanna
stendur enn og ekki hefur dregið
úr viðsjám í heiminum. Því miður
fæ ég ekki séð, að við íslendingar
getum breytt um stefnu í þessum
málum nú og ég tel það ekki
skynsamlegt við ríkjandi aðstæð-
ur.
Hitt er annað mál, að áratuga
dvöl erlends herliðs í okkar fá-
menna landi er ekki æskileg í
sjálfu sér. Um það hygg ég að
allir séu sammála. Þess vegna er
það beinlínis eðlilegt að rökræn,
gagnrýnin umræða fari jafnan
fram um þessi mál og íslendingar
haldi vöku sinni gagnvart erlend-
um áhrifum á tungu sína og
menningu.
3. Ég tel ekki unnt að setja
fastar reglur um það, hvernig
forseti eigi að standa að myndun
ríkisstjórna, frekar en hægt er að
fylgja nákvæmum forskriftum
um það, hvernig eigi að sætta ólík
sjónarmið í kjaradeilum. Aðstæð-
ur verður að meta hverju sinni,
en hafa þó hliðsjón af eldri
fordæmum. Höfuðáherslu verður
að leggja á myndun sem traust-
astrar þingræðislegrar meiri-
hlutastjórnar í samræmi við úr-
slit kosninga. Takist ekki að
mynda meirihlutastjórn er eðli-
legt að kannaðir séu raunhæfir
möguleikar á myndun minni-
hlutastjórnar innan hóflegs tíma.
í þessu sambandi verður forset-
inn að sýna umburðarlyndi svo að
lýðræðið fái notið sín, því að
lýðræði er tímafrek stjórnunar-
aðferð. Forsetinn þarf einnig að
sýna festu, svo að lýðræðið verði
ekki fótum troðið af sundurlyndi
manna. Myndun utanþingsstjórn-
ar hlýtur að koma til álita, ef
stjórnarmyndun dregst óhæfi-
lega á langinn, og um heimild
forseta til slíkrar stjórnarmynd-
unar, ef nauðsyn krefur, mættu
gjarna koma skýr ákvæði í
stjórnarskrána. í heild tel ég, að
staðið hafi verið að stjórnar-
myndunum að undanförnu í anda
þessara grundvallaratriða, þótt
e.t.v. megi deila um einstaka
framkvæmdaþætti.
4. Ég hef verið skipaður í margar
nefndir af ráðherrum úr öllum
flokkum, en þau störf hef ég
aldrei sett í samband við stjórn-
mál. Ég man hins vegar ekki til
þess, að ég hafi verið kosinn í
nefnd af Alþingi nema einu sinni,
þ.e. í stjórn Vísindasjóðs fyrir
allmörgum árum, þegar dr. Ár-
mann Snævarr, fyrrverandi há-
skólarektor, lét af störfum í
stjórninni. Sú kosning fór fram
án samráðs við mig, en ég taldi
mér skylt að verða við kallinu
vegna starfa minna við Háskól-
ann.
Ég hef aldrei starfað sem
flokksbundinn félagi í neinum
stjórnmálaflokki, en ég var félagi
í Vöku, félagi lýðræðissinnaðra
stúdenta, og fulltrúi þess einn
vetur í Stúdentaráði, er ég var við
nám í Háskóla íslands.
Störf mín í Hagstofu íslands,
fjármálaráðuneyti og Háskóla
Islands og nú síðast sem ríkis-
sáttasemjari hafa verið þess eðl-
is, að ég hef haldið mig utan við
afskipti af stjórnmálum. Sömu
viðhorf eru mér efst í huga, þegar
ég nú býð mig fram við forseta
kjör. I því sambandi Iegg ég
áherslu á hlutleysi gagnvart
stjórnmálastefnum og flokkum
og mun, ef ég verð kosinn forseti,
fylgja þeirri stefnu eftir því sem
ég hef vit og lagni til.
5. Ég lít svo á, að vandasamasta
verk forseta íslands sé myndun
ríkisstjórna á óvissutímum í inn-
anlandsmálum og utanríkismál-
um. Réttsýni og festa við slíkar
aðstæður er nauðsynleg, ef vel á
að fara. Auk þess gegnir forset-
inn margvíslegum öðrum verk-
efnum samkvæmt stjórnar-
skránni, en þau eru orðin svo
fastmótuð, að þau reyna varla á
forsetann í sama mæli.
Síðast en ekki síst tel ég þó, að
forsetahjónin hafi miklu hlut-
verki að gegna í því að auka og
efla gagnkvæm kynni og traust
meðal þjóðarinnar innbyrðis og
einnig milli íslendinga og ann-
arra þjóða. Forsetahjónin þurfa
því að ferðast mikið um landið og
sækja einnig aðrar þjóðir heim,
en þau þurfa ekki síður að halda
uppi íslenskri gestrisni á Bessa-
stöðum.
Pétur
Thorsteinsson
1. Ég tel að þjóðin geti sameinast
um forseta sinn þó að hann hafi
ekki fengið meirihluta greiddra
atkvæða við forestakjörið. Hins-
vegar ætti það að vera þáttur í
þeirri endurskoðun á stjórnar-
skránni sem nú fer fram, að
athuga vandlega hvort breyta
ætti núgildandi reglum um kjör
forseta á þann veg, að hann hafi á
bak við sig eitthvert lágmarks-
hlutfall greiddra atkvæða.
2. Ég er einn þeirra sem vona að
einhvertíma komi sú tíð, að
hernaðarbandalög og herstöðvar
hvar sem er í heiminum hverfi. —
Það valdajafnvægi sem skapaðist
í heiminum eftir síðari heims-
styrjöldina hefir stuðlað að varð-
veislu heimsfriðar, og ég tel að sú
röskun á þessu jafnvægi sem
leiða myndi af því, að ríki segi
skilið við annaðhvort þeirra
varnarbandalaga sem mestu ráða
í heiminum í dag, myndi geta
stofnað friðnum í hættu eins og
alþjóðamálum er nú háttað. Ég
tel því að ekki ætti að hrófla við
aðild íslands að Atlantshafs-
bandalaginu við núverandi að-
stæður. — Það er ekki eftirsókn-
arvert eða æskilegt fyrir neina
þjóð að hafa erlent herlið í landi
sínu, og vonandi kemur sá tími,