Morgunblaðið - 15.05.1980, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. MAI 1980
Þorvarður Júlíusson, Söndum:
Úttekt á eyðibýlastefnu Fram-
sóknar sl. áratug og þeirri land-
auðn sem nú er að stefnt.
Motto:
„MörK eru þjóðar minnar mein.
mórK plájfa á landi ok sjó,“
Framsókn aí þeim „er aóeins ein
en andstyKKÍI^KUst þó.“
Síðan Ingólfur frá Hellu lét af
störfum landbúnaðarráðherra
1971 hafa íslenskir bændur verið
forsjárlausir, hjörð án hirðis.
Það mun einmæli allra bænda,
að þau 12 ár sem Ingólfur stýrði
málefnum stéttarinnar séu mesta
blómaskeið hennar fyrr og síðar.
Fyrri hluta þessa tímabils fór
saman gott árferði og styrk stjórn.
Hitt vill oft gleymast að þjóðar-
vandinn 1967, þegar síldarstofn-
arnir hrundu og verðfall varð á
Bandaríkjamarkaði, fór saman við
þrjá hafísvetur og kalár í röð.
Undir einbeittri forystu Ingólfs
tókst þó bændastéttinni að kom-
ast furðu áfallalítið út úr þeim
erfiðleikum. Árið 1971 hafði við-
reisnarstjórninni þannig tekist að
koma á jafnvægi í þjóðárbúskapn-
um og undirstöðuatvinnuvegirnir
voru tilbúnir til stórsóknar til
bættra lífskjara þjóðarinnar.
Þá dundi ógæfan yfir. Ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannesonar komst
til valda.
Eyðibýlasteína
Framsóknar:
Allt þetta tímabil hefur land-
búnaður og bændastétt legið undir
glórulausum hatursárásum lang-
skólamenntaðra fáráða sem virð-
ast enga eirð geta fundið í sínum
beinum fyrr en síðasti bóndinn
hefur verið hlekkjaður við færi-
bandið í einhverju efnabræðsluvíti
við Faxaflóa.
I þessu gerningaveðri hefur
Framsókn mjög þóst styrkja
bændur. En hver er árangurinn í
reynd. Á þeim átta árum sem
brúarsmiðurinn úr Borgarfirði,
Halldór E. Sigurðsson, og glaum-
gosinn úr Garðahreppnum, Stein-
grímur Hermannsson, hafa farið
með málefni bænda hefur að
meðaltali 1 býli farið í eyði á 60
klst. fresti, 12 býli á mánuði eða
nær 150 býli á ári. Samtals 1200
býli á þeirra ömurlega stjórnar-
ferli. Gæti nokkur krati vænst
þess að taka þessum landeyðum
fram?
Og þetta er bara upphafið á
skriðunni. Endurnýjun (eða nýlið-
un mundu fiskifræðingarnir okkar
líklega kalla það) stéttarinnar
hefur eðlilega jafnframt verið í
neðstu mörkum, meðalaldur
bænda líklega milli 60—70 ár, og
þegar þeir snúa tánum upp má
búast við skyndilegu hruni í heil-
um sveitum.
Þessi þróun mun þegar hafin í
kjördæmi fyrrv. landbúnaðarráð-
herra og hana verður erfitt að
stöðva þegar skriðan er komin af
stað. Nálega enginn ungur maður
hefur nú til þess afl að hefja bú í
sveit. Þótt hann fengi allt gefins,
jörð, hús, áhöfn og vélar, getur
hann ekki búist við að bera úr
býtum nema þriðjung þess sem
hann fengi fyrir samsvarandi
vinnutíma í hvaða uppgangssjáv-
arplássi sem er — að maður nú
ekki tali um ef hann næði plássi á
togara.
Þurfi hann að leysa út jörð er
hann þar með brennimerktur
skuldamaður ævilangt, óvirkur
leiksoppur í höndum þeirra fyrir-
tækja sem hann verður að skipta
við með afurðir sínar og aðföng —
og ætli það sé ekki hérna sem við
komum að kjarna málsins?
Draumur sem varð
að martröð:
Vafalaust voru það hugsjóna-
menn seir. beittu sér fyrir sam-
vinnufélögum bænda. Fyrir þeim
vakti að tryggja sér og stéttar-
bræðrunum sannvirði afurða
sinna án óeðlilegs milliliðagróða
og fá innkaupsvörur sínar á
sanngjörnu verði. Til þess að þetta
væri hægt lögðu margir á sig
fórnfúst starf — afgreiddu vör-
uraar án ^knunar sða !sur.a. .
En sá tími er löng'ú' Jjðinn, S.I.S.
— en burðarás þess er atiiT?ar"
sölufélög bænda og sveitarkaup-
félögin — er orðið einokunarstofn-
un sem teygir anga sína um allt
land. Forstjóri þess setur sig á
bekk með kóngafólki Evrópu og
telur til ættar við það. Þessu bákni
er stjórnað ofan frá og niður úr.
Faktorar éru sendir út um landið
frá aðalkontór í Reykjavík. I
héraði hafa þessir menn líf og
örlög þúsunda í hendi sér. Þorri
bænda er í innskrift hjá bákninu
— sér aldrei pening — en fær
yfirlit um hver áramót, hvað hafi
velst á milli dálka á fyrra ári.
Faktorinn hefur í hendi sér hvað
skuldugi bóndinn má kaupa!
skammtar honum fóðurbæti og
áburð og átelur hann fyrir bruðl:
þvottavél — er ekki kerlingin enn
við hestaheilsu — ísskáp, sjónvarp
— þú verður að athuga hvað þú
ert að gera. En auðvitað má panta
þetta frá S.Í.S. — og auka enn við
skuldalistann hjá þér.
Og fórnfýsi frumherjanna er
náttúrlega hlægileg í dag. Menn
eru ekki lengur samvinnu- og
framsóknarmenn að hugsjón —
heldur atvinnu. Og komistu nógu
hátt er það áreiðanlega mun betur
borgað en að hokra í eigin búðar-
holu, auk þess sem þú getur potað
ættingjum þínum, vinum og póli-
tískum samherjum á launaskrá án
tillits til hvort þar er verk að
vinna eður ei.
Rithöfundar ráku nýlega upp
mikið ramakvein, töldu sig horn-
reku þjóðfélagsins vegna þess að
þegar þeir kæmu verki á framfæri
fengju allir sitt fullu verði og
ríflega það: útgefandi, prentarar,
bókbindarar, bókaverslun, af-
greiðslufólk, ríki og sveitarfélög
en þeir fengju afganginn sem
steiktir í heilu lagi á teini yfir
eldi. Og auðvitað var þetta
íslenskt dilkakjöt segir Árni,
hreykinn, uppá annað þótti ekki
bjóðandi. Og hann bætir við að
útsöluverð íslenska dilkakjötsins í
Svíþjóð sé um þær mundir ísl. kr.
15—1800. Það sem eftir stendur af
útflutningsverði dilkakjötsins til
bænda er ísl. kr. 300, — þegar að
sjálfsögðu allir aðilar, sem þar
hafa komið við sögu eru búnir að
fá sitt.
Á sl. vori, urðu, sem oftar,
talsverðar umræður um landbún-
aðarmál á alþingi.
Þar kom fram að einn þing-
manna (Albert Guðmundsson)
hefði ekki getað fengið upplýs-
ingar um kostnaðar- og frádrátt-
arliði sem falla á útfluttar búvör-
ur, og beðið hafði verið um frá
Framleiðsluráði landbúnaðarins.
er. En þessu svaraði S.I.S. Ef við
fáum ekki að taka prósentur af
útflutningsbótunum, verðum við
bara að hækka umborðslaunin af
innanlandssölunni. Semsagt S.Í.S.
getur bara tekið að vild það sem
það telur þjónustu sína kosta, en
enginn spyr hvað bóndinn þurfi
til að reka bú sitt hallalaust.
En það kom meira fram við
þessar umræður. Steingrímur
lýsti yfir: „Eg mun beita mér fyrir
því, að menn sem geta fundið betri
markaði fyrir ísl. landbúnaðaraf-
urðir, geti fengið þær vörur til
útflutnings. Mun landbúnaðarráð-
herra beita áhrifum sinum til
þess að ekki standi á því.“
Já, það er ekki laust, sem
skattinn heldur. En fyrir náð,
geta menn fengið að flytja út. Eða
svo skyldi maður ætla. En í þessu
sem öðru er leikið tveimur skjöld-
um. Albert upplýsti: „Nú er það
bara svo, að einn innlendur aðili
sem heitir Guðbjörn Guðjónsson,
hefur fundið markað við hliðina á
mörkuðum S.Í.S. í Kaupmanna-
höfn. En honum er gert að skila
fyrirfram „Letter of Credit," sem
kallað er. Sem sagt varan er
greidd áður en hún fer héðan og
hann verður að skila fullu verði án
þeirra kostnaðarliða sem S.Í.S.
hefur leyfi til þess að draga frá,
og það tel ég óeðlilegt. Ef við
tengjum allt þetta mál í miklu
stærra samhengi, þá þarf þessi
aðili, sem líka er innflytjandi
annarra vara, að standa skil á
söluverði til erlendra aðila fyrir-
fram. S.Í.S. hefur leyfi til þess að
leggja þessa sömu peninga inn á
reikning í erlendum bönkum og
gera fyrir þá innkaup erlendis á
öðrum vörum. Þar með getur það
notað það sem aðrir verða að skila
strax, til þess að fá magnafslátt
við innkaup, samhliða því að það
var seld, heima eða erlendis. Þetta
gat tekið 1 til 2 ár. Segja má að
þetta gæti gengið meðan verðlag
hélst stöðugt milli ára, en strax og
verðbólgan kom til varð þetta
óþolandi ástand — þótt keyrt hafi
um þverbak í 50% verðbólgu
Framsóknaráratugsins.
Það er nú brýnasta hagsmuna-
mál bænda að fá vörur sinar
staðgreiddar, eða því sem næst.
Nú hefur verið komið upp flóknu
kerfi afurða- og rekstrarlána, til
handa atvinnuvegunum, sjávarút-
vegi, landbúnaði og iðnaði, til þess
að brúa bilið milli framleiðslu og
endanlegrar sölu. Gallinn er bara
sá, þar sem bændastéttin á í hlut,
að „rekstrar- og afurðalán til
bænda" komast aldrei, hvorki í
verki hans eða viðskiptareikninga.
Þau renna alfarið til sölukerfisins.
Þegar því Eyjólfur Konráð
Jónsson flutti um það þingsálykt-
unartillögu á Alþingi, að bændur
fengju þessa peninga í hendur
urðu viðbrögðin skrítin. Fyrst
skrifaði forstjóri S.Í.S. stutta
klausu, þar sem hann staðhæfði að
afurðasölufélögin hefðu ekkert af
því nema umstang að vasast með
þetta fé — gallinn væri bara sá, að
með því að greiða það beint til
bænda færi svo mikið í pappírs-
vinnu og sendingarkostnað, að það
yrði létt í vasa bóndans, sem
þangað kæmist. Hins vegar kvað
Páll Pétursson á Höllustöðum
strax upp úr með það, að þetta
væri tilræði við afurðasölufélögin
og samvinnuhugsjónina. Þetta
hafa nefnilega löngum verið hag-
stæðust lán, fáanleg og ekki ónýtt
fyrir stóran auðhring að fá að
velta þeim í rekstri sínum óáreitt-
ur, svo sem hann telur sig þurfa.
Hvernig sauðfjárbóndinn á að
fjármagna rekstur sinn frá ári til
árs kemur honum ekki við, að öðru
99
Mörg eru þjóðar
minnar mein.
66
sjaldnast svaraði fyrirhöfninni
mælt á launakvarða þjóðfélagsins.
Nú einni öld eftir stofnun fyrstu
samvinnufélaganna eru bændur
enn í þessum sömu sporum. Allir
fá sitt sem með vörur þeirra fást,
þeir fá náðarsamlegast það sem
þá er eftir. Séu rithöfundar
„hornrekur þjóðfélagsins" eí-u
bændur væntanlcga hornrekur
hornrekanna. Rithöfundar fá þó
ekki sitt greitt í innskrift.
Eiga bændur afurðasölu-
félögin — eða eiga afurða-
sölufélögin bændur?
Nýlega heyrði ég leiðaraskrif í
morgunútvarpi þar sem var verið
að gera því skóna að afurðasölu-
félög bænda væru í hættu og yrðu
þeir að „slá um þau skjaldborg",
eins og það heitir á hátíðlegu máli
pólitíkusa þegar þeir telja vegið að
sínum hagsmunum.
Þá rifjaðist upp fyrir mér sá
nýlegi atburður þegar landbúnað-
arráðherra krata fann uppá því
snjallræði að þjóna hagsmunum
bænda og neytenda í einu höggi
með því að leyfa hækkun launa
bóndans í búvöruverði — en
skerða hækkun milliliðanna. Hvað
gerðist? Nú, ekki annað en það, að
daginn eftir sendu afurðasölufé-
lögin út orðsendingu til bænda um
að þar sem þau fengju ekki
umboðslaun sín hækkuð, með eðli-
legum hætti yrði þetta lítilræði
dregið frá útborgunarverði bónd-
ans. (Æíláoi Brági Sigurjónsson
að vera klókur, eða var landbúnað-
arráðherra krata bara svona
fávís?)
í marzhefti Freys 1979 ritaði
einn af þjónum okkar bænda, Árni
G. Pétursson sauðfjárræktarráðu-
nautur, athyglisverða frásögn frá
ráðstefnu er hann sótti í Svíþjóð.
Ráðstefnunni lauk með því að efnt
var til veislu mikillar, þar sem
aðalréttur var 5 dilkaskrokkar
Úttekt á eyði-
býlastefnu
Framsóknar
sl. áratug og
þeirri land-
auðn, sem nú
er að stefnt
Eftir öðrum leiðum tókst að upp-
lýsa að meðal þeirra liða er
„sérstakur afsláttur, framhalds-
flutningsgjald, erlendur kostn-
aður, erlend umboðslaun og svo
innflutningsgjald". Og þingmað-
urinn, sem er töluvert kunnugur
umboðssölu og innflutningi,
spurði: „Hvað er að ske? Er
umboðsmaður úti, eða er Sam-
bandið að selja sjálfu sér?“ Og
hann kvaðst aldrei hafa orðið var
við að hægt væri að láta erlenda
seljendur greiða dreifingarkostn-
að hér. Síðan bætti hann við: „Og
þá er annað atriði: Sambandið
vinnur, eftir því sem fram hefur
komið, á umboðslaunum, en greið-
ir svo umboðslaun líka. Það eru
tvöföld umboðslaun sem þarna
eru greidd."
Það kom fram í yfirlýsingu frá
S.Í.S., að það tæki 2% umboðslaun
áí ölíu kjötí tí! SÖlu innanlands
sem utan. Þar með talið útflutn-
ingsbótum og væri þetta talið
nægja til að standa undir rekstri
við kostnað búvörudeildar S.Í.S.
Þetta þýðir auðvitað að S.Í.S. er
enginn akkur í hvorki að gæta
aðhalds í kostnaðarliðum, sem á
kjötið hlaðast, rekstri deildarinn-
ar né að selja á sem bestu verði
erléíiuÍS. Pa^ ^ær sitt á þurru
eftir sem áður, hvert sen? y?rðið
getur fengið staðgreiðsluafsláttT
Af þessu er ljóst, að það er ekki
sama Jón og sr. Jón. Banka- og
gjaldeyriskerfið er mótað að
þörfum S.Í.S. Fyrir aðra gilda
aðrar reglur. — Nú skyldi maður
ætla að bændur nytu þessa magn-
og staðgreiðsluafsláttar í kaupum
vélum, en þess höfum við ekki
orðið varir.
Og svo kom rúsínan í pylsuend-
anum. Albert bætti enn við: „Ég er
hér með staðfestingu á því, að á
þessum danska markaði hafi S.Í.S.
undirboðið þann aðila, sem ég
minntist á áðan, um 2 kr. dansk-
ar á kg. af kjöti.“
Danska krónan er nú ca. 75 kr.
ísl., sem þýðir 150 kr. á kg. eða kr.
2.250- á hvern 15 kg. skrokk.
Fyrir S.Í.S. gildir þetta einu. Það
fær jafnmikið í sinn hlut, hvert
sem verðið er, meðan það fer ekki
fram úr innanlandsverði. Það gæti
orðið freistandi að hygla góðum
viðskiptavinum með því að veita
þeim sem hagstæðust innkaupa-
kjör — gegn einhverjum greiða á
móti.
Er að furða þótt bændur séu
almennt tortryggnir á það, að ekki
séu til auknir markaðir fyrir
dilkakjöt erlendis og að ekki megi
ná fyrir það hærra verð?
„Tilræði við afurða-
sölufélögin að bændur
fái framleiðslu sína
greidda í peningum“
Nú eru liðin um 80 ár síðan
lögfest var að verkafólk skyldi
eiga heimtingu á að fá laun sín
greidd í peningum — ekki inn-
skrift hjá kaupmanninum. Enn í
dag fara bændur á mis við þessi
mannréttindi. Afurðasölufélög
þeirra voru stofnuð til að tryggja
þeim „sannvirði" vörunnar og tóku
því vöruna í umboðssölu. Endan-
leg skil voru svo gerð þegar varan
leyti en því að bændur geta fengið
áþurð lánaðan frá vori til hausts.
Þingsál.till. náði samt fram að
ganga og nú skora ég á Pálma
Jónsson landbúnaðarráðherra að
hrinda í framkvæmd því mesta
hagsmunamáli bænda, að fá sina
vöru greidda upp í topp við
afhendingu, ella fái bændur sjálf-
ir til þess lán í hendur til að
fjármagna rekstur sinna búa á
framleiðslutimabilinu.
Það vegur ekki þungt á metun-
um þegar bændur eru að fá fé sitt
í hendur einu til einu og hálfu ári
eftir að framleiðslu er lokið (þ.e.
2—2!6 ári eftir að hún hófst.) Eins
og var nú nýlega með útflutnings-
bæturnar frá 1978, og á þó Pálmi
bestu þakkir skildar fyrir snöfur-
lega lausn á því máli sem
Steingrímur Hermannsson klúðr-
aði í fyrra vor og Tómas Árnason
reyndi á 11. stundu að spilla í
vetur.
Framsókn + S.Í.S.
- ríki í ríkinu
Margir standa í þeirri mein-
ingu, Framsókn sé venjulegur
stjórnmálaflokkur, áþekkur og
hinir þingflokkarnir. Þetta er
mesti misskilningur. Framsókn +
S.Í.S. og útibúin í Búnaðarfél.,
Stéttarsambandi og Framleiðslu-
ráði mynda ríki í ríkinu. Menn eru
ekki lengur Framsóknarmenn af
hugsjón — nema fáeinar vankaðar
eftirlegukindur — heldur að at-
vinnu og lífsframfæri.
Þetta skilja sumir framámanna
S.Í.S. betur en aðrir, þess vegna
lét forstjóri þess, Erlendur Ein-
arsson, fyrir nokkrum árum
hanna fyrir sig jólakort með
ættartré sínu, þar sem hann —
sem einn afkomenda Auðuns
skökuls — taldi til ættar við allar
helstu konungsættir Evrópu. Er-
lendur af S.Í.S. eins og Elísabet af
Englandi og Margrét af Dan-